Курс лекций по "Земельному праву"

 

51-бап. Бөлiнетiн және бөлiнбейтiн жер учаскелерi

1. Жер учаскесi бөлiнетiн  және бөлiнбейтiн болуы мүмкiн.  Өзiнiң нысаналы мақсатын өзгертпей  және өртке қарсы, санитарлық, экологиялық, құрылыстық және  өзге де мiндеттi нормалар мен  ережелердi бұзбай бөлiктерге  бөлуге болатын, бөлiнгеннен кейiн  әрқайсысы дербес жер учаскесiн  құрайтын жер учаскесi бөлiнетiн  жер учаскесi болады, бұлай болмаған  жағдайда ол бөлiнбейтiн болып  табылады.

2007.26.07. № 311-III ҚР Заңымен 2-тармақ өзгертілді (бұр.ред.қара)

2. Жер учаскесiнiң бөлiнбейтiндiгi сәйкестендіру құжатында көрсетiледi.

2007.26.07. № 311-III ҚР Заңымен 3-тармақ жаңа редакцияда (бұр.ред.қара)

3. Жер учаскесінің бөлінетін  бөлігімен мәмілелер жасаған  кезде, бұл бөлік белгіленген тәртіппен алдын ала дербес жер учаскесі болып бөлініп шығарылуға тиіс. Қалған жағдайларда мәміле нысанасы оны шартта сипаттау немесе жер учаскесінің бөлігіне белгіленетін құқықтың қолданылу аясын (жалдау, өтеусіз пайдалану, сервитут және басқалары) сәйкестендіру құжатына енгізу арқылы айқындалуы мүмкін. 

 

52-бап. Жер учаскесiне құқық және онда орналасқан үйге (құрылысқа, ғимаратқа) құқық

2007.26.07. № 311-III ҚР Заңымен 1-тармақ жаңа редакцияда (бұр.ред.қара)

1. Үйге (ғимаратқа) меншік  құқығы осы Кодексте көзделген  жағдайларды қоспағанда, аталған  үйлер (ғимараттар) орналасқан жер  учаскесіне заңнамада белгіленген  тәртіппен меншік құқығын білдіреді.  Мемлекеттік заңды тұлғалардың  үйге (ғимаратқа) шаруашылық жүргізу  құқығы немесе оралымды басқару  құқығы көрсетілген объектілердің  жер учаскесіне белгіленген тәртіппен  тұрақты жер пайдалану құқығын  білдіреді.

Көрсетілген құқықтар бір-бірінен  ажыратылмайды.

2007.06.07   № 279-ІІІ ҚР Заңымен     (бұр. ред. қара ) 2-тармақ   өзгертілді

2. Үйлерге (құрылыстарға, ғимараттарға) және басқа да жылжымайтын  мүлiкке меншiк құқығы не шаруашылық  жүргiзу құқығы немесе оларды  оралымды басқару құқығы ауысқан  жағдайда сатып алушыға меншiк  құқығы ауысады, ал осы Кодекстe  белгiленген жағдайларда бүкiл  жер учаскесiне не үй (құрылыс,  ғимарат) иелiктен шығарылған  кезде дербес жер учаскесi болып  бөлiнген оның белгiлi бiр бөлiгiне  тұрақты немесе уақытша ұзақ  мерзiмдi жер пайдалану құқығы, немесе  егер жер учаскесi бөлiнбесе  немесе бөлiнбейтiндiгiне байланысты  бөлiнуге жатпайтын болса, жер  учаскесiне ортақ меншiк құқығындағы  немесе ортақ жер пайдалану  құқығындағы үлесi ауысады.

Жер учаскесiн бөлген кезде  үйдi (құрылысты, ғимаратты) сатып алушыға  жер учаскесiнiң бөлiнетiн бөлiгi, яғни үй (құрылыс, ғимарат) орналасқан және оны пайдалану үшiн қажеттi бөлiгi бөлiп берiледi. Тараптардың  келiсiмi бойынша үйдi (құрылысты, ғимаратты) сатып алушыға жер учаскесiнiң  үйдi (құрылысты, ғимаратты) пайдалану  және күтiп-ұстау үшiн қажет болатын  бөлiгiнен үлкен бөлiгi берiлуi мүмкiн.

Егер аталған учаске бөлiнбейтiн  болса не онда орналасқан, иелiктен шығару нысанасы болып табылатын  үйлердi (құрылыстарды, ғимараттарды) күтiп-ұстауға  әдейi арналған болса, ол жылжымайтын  мүлiктi сатып алушыға толығымен  ауысады.

3. Үйлер (құрылыстар, ғимараттар) орналасқан, сондай-ақ оларды пайдалануға  арналған жер учаскесiне меншiк  құқығын не тұрақты немесе  уақытша жер пайдалану құқығын  иелiктен шығаруға - аталған жылжымайтын  мүлiктi тиiстi иелiктен шығармайынша, сол сияқты аталған жылжымайтын  мүлiк орналасқан жер учаскесiн  тиiстi иелiктен шығармай, жылжымайтын  мүлiктi иелiктен шығаруға жол  берiлмейдi.

4. Жер пайдаланушының  өзiне тиесiлi үйлердi (құрылыстарды, ғимараттарды) уақытша пайдалануға  беруi аталған үйлер (құрылыстар, ғимараттар) орналасқан және оларды  күтiп-ұстауға арналған жер учаскесiнiң  нақ сондай мерзiмге уақытша  жер пайдалануға берiлуiне ұласады.

Үйлер (құрылыстар, ғимараттар) орналасқан және оларды күтiп-ұстауға  арналған жер учаскесiн басқа  тұлғаға уақытша жер пайдалануға  беруге аталған жылжымайтын мүлiк  тиiсiнше уақытша пайдалануға  бермейiнше жол берiлмейдi.

5. Жер пайдаланушының  өзiне тиесiлi жер пайдалану  құқығын басқа тұлғаларға иелiктен  айырып беруге құқылы болмаған  жағдайда, егер осы Кодексте өзгеше  белгiленбесе, оның сол учаскеде  орналасқан үйлердi (құрылысты, ғимаратты)  иелiктен айыруға құқығы жоқ.

6. Уақытша жер пайдаланушы  жер учаскесi меншiк иесiнiң  рұқсатымен және тиiстi қызметтердiң  келiсiмдерi болған жағдайда жер  учаскесiне тұрғызылған үйлерге  (құрылыстарға, ғимараттарға) осы Кодекстiң 64-бабы 1-тармағының 5) тармақшасында белгiленген тәртiппен меншiк құқығын алған реттерде шарт мерзiмi аяқталғаннан кейiн жер учаскесi қайтарылуға тиiс. Бөтен жер учаскесiне тұрғызылған үйлердiң (құрылыстардың, ғимараттардың) меншiк иесi құқығын iске асырудың өзге де тәртiбi тараптардың келiсiмiмен белгiленуi мүмкiн. 

 

53-бап. Жер учаскесiне ортақ меншiк немесе ортақ жер пайдалану

1. Екi немесе бiрнеше тұлғаның  меншiгiндегi жер учаскесi оларға  ортақ меншiк құқығымен тиесiлi  болады.

2. Жер учаскесiне ортақ  меншiк Қазақстан Республикасының  заң актiлерiнде көзделген реттерде  учаске бөлiнбейтiн жағдайда (осы  Кодекстiң 51-бабы), сондай-ақ меншiк иелерi өздерiне тиесiлi жер учаскелерiн бiр учаскеге ерiктi түрде бiрiктiрген кезде туындайды.

3. Жер учаскесi әрбiр  меншiк иесiнiң үлесi анықталған (үлестiк  меншiк) немесе үлестерi анықталмаған (бiрлескен меншiк) ортақ меншiкте  болуы мүмкiн.

4. Ортақ жер пайдалану  құқығы осы баптың 1, 2, 3-тармақтарында  көзделген негiздерде туындайды.

5. Егер Қазақстан Республикасының  заң актiлерiнде өзгеше белгiленбесе,  жер учаскесiне ортақ үлестiк  меншiктегi немесе ортақ үлестiк  жер пайдаланудағы жер үлестерi  жерге қатысты құқықтар мен  мiндеттердiң дербес объектiсi  болып табылады.

6. Ортақ меншiктегi (ортақ  жер пайдаланудағы) жер учаскесiн  пайдалану тәртiбi ортақ меншiкке  (ортақ жер пайдалануға) қатысушылар  арасындағы шартпен белгiленедi. Олардың арасында келiсiмге қол  жеткiзiлмеген жағдайда пайдалану  тәртiбiн сот айқындайды. Жер учаскесiн  пайдалану тәртiбi туралы қатысушылардың  келiсiмi немесе соттың шешiмi  жылжымайтын мүлiкке құқықтарды  мемлекеттiк тiркеудi жүзеге асыратын  органда тiркелуге тиiс. 

 

54-бап. Ортақ меншiктегi немесе ортақ жер пайдаланудағы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскесiн пайдалану тәртiбi

1. Ортақ меншiктегi (ортақ  жер пайдаланудағы) ауыл шаруашылығы  мақсатындағы жер учаскесiн пайдалану  тәртiбiн үлестiк меншiкке (үлестiк  жер пайдалануға) қатысушылардың  жалпы жиналысы қабылдайды. Yлестiк  меншiкке (үлестiк жер пайдалануға)  қатысушылардың алдағы жиналысы  туралы хабарлама оның өткiзiлетiн  күнiнен бiр айдан кешiктiрiлмей  жазбаша түрде қолхат алу арқылы  жүргiзiледi.

2. Тиiсiнше хабарланған  жағдайда үлестiк меншiкке (үлестiк  жер пайдалануға) қатысушылардың  немесе олардың өкiлдерiнiң кемiнде  50%-i қатысқан кезде жиналыстың  құқықтық күшi бар деп саналады. Шешiм үлестiк меншiкке (үлестiк  жер пайдалануға) қатысушылардың  жиналысына қатысып отырғандардың  жай көпшiлiк даусымен қабылданып, хаттамамен ресiмделедi. Хаттамаға  үлестiк меншiкке (үлестiк жер  пайдалануға) қатысушылардың немесе  олардың өкiлдерiнiң қатысып отырғандарының  барлығы қол қояды. 

 

55-бап. Ортақ үлестiк меншiктегi ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер үлестерiмен жасалатын мәмiлелер

1. Ортақ үлестiк меншiк  құқығындағы үлестi иелiктен шығаруға  бағытталған мәмiлелер жасасу  кезiнде жер учаскесiн жер үлестерi  есебiне бөлiп шығару талап  етiлмейдi.

2. Жер үлесiн сатушы  өз үлесiн бөгде тұлғаға сатқысы  келетiнi туралы ниетiн үлестiк  меншiктiң қалған қатысушыларын,  оның сатылу бағасын және басқа  да жағдайларын көрсете отырып, жазбаша түрде хабардар етуге  мiндеттi.

Егер үлестiк меншiктiң  қалған қатысушылары жазбаша хабарламадан кейiнгi бiр ай iшiнде сатылатын  үлестi сатып алудан бас тартса немесе сатып алмаса, сатушы өз үлесiн кез  келген тұлғаға сатуға құқылы. 

 

56-бап. Ортақ үлестiк меншiктегi немесе ортақ үлестiк жер пайдаланудағы жер үлесiн айқындау тәртiбi

1. Егер учаскеге ортақ  үлестiк меншiкке (ортақ үлестiк  жер пайдалануға) қатысушылардың  жер үлестерiнiң мөлшерiн Қазақстан  Республикасының заңдары негiзiнде  айқындау мүмкiн болмаса және  оның барлық қатысушыларының  келiсiмiмен белгiленбесе, жер үлестерi  тең болып есептеледi.

2. Ортақ үлестiк меншiкке  (ортақ үлестiк жер пайдалануға)  барлық қатысушылардың келiсiмiмен  олардың әрқайсысының ортақ жер  учаскесiн сатып алуға және  игеруге қосқан салымына қарай  олардың жер үлестерiн айқындау  мен өзгерту тәртiбi белгiленуi мүмкiн. 

 

57-бап. Ортақ үлестiк меншiктегi (ортақ үлестiк жер пайдаланудағы) жер учаскесiн бөлісу және одан үлестi бөлiп шығару

1. Ортақ үлестiк меншiкке  (ортақ үлестiк жер пайдалануға)  қатысушылар ортақ жер учаскесiн  бөлудiң әдiсi мен талаптары  жөнiнде келiсiмге келе алмаған  жағдайда, әрбiр қатысушы ортақ  жер учаскесiнен өзiнiң жер үлесiн  нақтылы (белгiлi бiр жерде) бөлiп  шығаруды талап етуге құқылы, бұған осы Кодекстiң 62-бабының 2-тармағында көзделген жағдайлар және Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде белгiленген басқа да жағдайлар қосылмайды.

2. Егер жер үлесiн нақтылы  бөлiп шығаруға Қазақстан Республикасының  заң актiлерiнде жол берiлмесе  немесе жер учаскесiне және  онымен тығыз байланысты нәрсенiң  бәрiне өлшеусiз залал келтiрмей  жасауы мүмкiн болмаса, бөлiнiп  шығатын меншiк иесiнiң (жер  пайдаланушының) ортақ үлестiк меншiктiң  (ортақ жер пайдаланудың) басқа  қатысушыларына өзiнiң жер үлесiнiң  құнын төлетуге, не оны осы  Кодекстiң 55-бабының 2-тармағында белгiленген ережелерге сәйкес басқa тұлғаға сатуға құқығы бар, бұған жер үлесi кондоминиум объектiсiнiң құрамында болатын жағдай қосылмайды. 

 

58-бап. Ортақ бiрлескен меншiктегi (ортақ бiрлескен жер пайдаланудағы) жер учаскесiн бөлiсу

1. Ортақ бiрлескен меншiктегi (ортақ бiрлескен жер пайдаланудағы)  жер учаскесiн бөлу әрбiр қатысушының  жер үлесi алдын ала анықталған  жағдайда жүзеге асырылуы мүмкiн.

2. Егер Қазақстан Республикасының  заң актiлерiнде немесе қатысушылардың  келiсiмiнде өзгеше көзделмесе, ортақ  бiрлескен меншiктегi (ортақ бiрлесiп  жер пайдаланудағы) жер учаскесiн  бөлу кезiнде қатысушылардың әрқайсысының  үлесi тең болып есептеледi.

3. Ортақ бiрлескен меншiктегi (ортақ бiрлескен жер пайдаланудағы)  жер учаскесiн бөлудiң шарттары  мен тәртiбi, қатысушылар арасындағы  қатынастардың мәнiнен өзгеше  туындамайтындықтан, осы Кодекстiң 56 және 57-баптарынасәйкес айқындалады. 

 

59-бап. Бөлiнбейтiн деп танылған жер учаскесiн бөлуге жол берiлмейтiндiгi

1. Егер жер учаскесi  осы Кодекстiң 51-бабына сәйкес бөлiнбейтiн болып танылса, оны бөлуге және одан жер үлесiн нақтылы бөлiп шығаруға жол берiлмейдi.

2. Бұл жағдайда үлестiк  немесе бiрлескен меншiктiң (жер  пайдаланудың) бөлiнiп шығатын қатысушысының  жер учаскесiне ортақ меншiктiң  (ортақ жер пайдаланудың) басқа  қатысушыларына өзiнiң жер үлесiнiң  құнын төлеткiзуге не оны осы  Кодекстiң 55-бабының 2-тармағында белгiленген ережелерге сәйкес басқа тұлғаға сатуға құқығы бар, бұған кондоминиум объектiлерi қосылмайды. 

 

60-бап. Жер учаскесiне ерлi-зайыптылардың ортақ меншiгi

1. Ерлi-зайыптыларға тиесiлi  жер учаскелерiне меншiк құқығының  немесе жер пайдалану құқығының  құқықтық режимi ерлi-зайыптылар  арасындағы мүлiктiк қатынастарды  реттейтiн Қазақстан Республикасының  азаматтық және неке-отбасы заңдарында  көзделген нормаларға сәйкес  айқындалады.

2. Ерлi-зайыптыларға олар  некеге тұрғанға дейiн тиесiлi  болған, сондай-ақ олардың мұрагерлiк  тәртiбiмен сыйға алған жер  учаскелерi мен жер үлестерi  олардың әрқайсысының меншiгiнде  (жер пайдалануында) болады.

Егер ерлi-зайыптылардың  некеде тұрған кезiнде олардың ортақ  мүлкi есебiнен осы жер учаскелерiнiң  құнын едәуiр арттыратын салымдар жүргiзiлгенi анықталса, ерлi-зайыптылар арасындағы шартта өзгеше көзделмесе, ерлi-зайыптылардың әрқайсысының жер  учаскелерi олардың бiрлескен меншiгi (бiрлесiп жер пайдалануы) болып  танылуы мүмкiн.

3. Жер учаскесiн бөлу  кезiнде ерлi-зайыптылардың бiрлескен  меншiктегi (бiрлесiп жер пайдалануындағы)  үлестерiн айқындау тәртiбi осы  Кодекстiң 58-бабында белгiленедi.