Асхана қызметіндегі тағам сату терезесінің бағдарламалық қосымшасы

2.3 Бағдарламалық  қамтамасыздандыру

      Реляциялық  МҚ –ол жолдар мен бағандардан  тұратын екі өлшемді кестеде  сақталатын байланысқан ақпарат. МҚБЖ терминінде жазу деп аталатын әрбір жол мәліметтердің қандай да бір ерекшелігіне сәйкес келеді. Өріс деп аталатын кестенің әрбір бағаны мәліметтердің әрбір типінің мәнінен тұрады. Олай болса, реляциялық МҚ негізі ақпараты бар екі өлшемді кесте болып табылады.

      Бірақ МҚ бір кестеден тұратын реляциялық МҚ сирек кездеседі. Мәліметтермен  күрделі және қуатты операцияларды  өрнектеу үшін өзара байланысқан  ақпаратты фрагменттері арасындағы байланысқа байланысты. Жүйенің максималды иілгіштігін қолдау үшін кестенің жолдары арнайы ретпен орналаспауы керек. Реляциялық МҚ жүйелерінде ақпаратты реттейтін қуатты функция бар.

      Жолдардан айырмашылығы, кестенің өрістері реттеледі  және оларға ат беріледі. Яғни, кестенің әрбір бағанының кереметаты болуы  керек.

      Әдетте SQL бірден көп қолдаушылары бар компьютерлік жүйелерде жұмыс істейді, сәйкесінше оларды өзара ажырату қажеттілігі  туады. Әдетте мұнда жүйеде әрбір қолданушының хұқын тексеру коды болады. Компьютермен сеанстың басында қолданушы жүйеге өзінің арнайы ID(идентификатор) айтып кіреді. Кірудің ID-ін пайдаланатын кез-келген адамдар саны, жеке қолданушы болып табылады.

      Көптеген SQL орталарындағы әрекеттер арнайы идентификатор- лармен сәйкес рұқмат етілген. Кесте немесе басқа объект толық  билігі бар қолданушыға тәуелді. Және де қолданушыда объектілермен әрекеттер жүргізу артықшылығ бар. Төменде келтірілетін мысалдарда кез-келген қолданушының әрекеттер жасауға артықшылығы бар деп санаймыз.

Оқу мәліметтер қорының сипатамасы

      Осыдан  былай мысал ретінде шағын  МҚ пайдаланамыз. Онда 4 кесте бар:

STUDENTS кестесі  студенттер туралы ақпараттың 5 өрісінен  тұрады:

• SNUM-студенттік билет номері;
• SFAM-студент фамилиясы;
• SIMA-студент аты;
• SOTCH-студенттің әкесінің аты;
• STIP-студент алатын стипендия көлемі;
• PREDMET кестесі оқу пәндері туралы ақпараттан тұрады:
• PNUM-пән номері;
• PNAME-пән атауы;
• TNUM-
• HOURS-сағат саны;
• COURS-курс;
• TEACHERS кестесі оқытушылар туралы ақпараттан тұрады:
• TNUM-
• TFAM-оқытушы фасмилиясы;
• TIMA- оқытушы аты;
• TOTCH- оқытушының әкесінің аты;
• TDATE-
• USP кестесі студенттердің үлгірімі туралы ақпараттан тұрады:
• UNUM-
• OCENKA-
• UDATE-
• SNUM-
• PNUM-

 

2.4 Техникалық  қамтамасыздандыру  

Әдетте SQL -тілінің командалары бірнеше  топқа бөлінеді. Командалардың негізгі  типтері келесідей:

• DDL(Data Definition Language )- мәліметтердің  анықталу тілі. Бұл топтың командалары мәліметтер қорының объектілерінің құрылымын құру және өзгерту(мысалы, кестелерді құру және жою үшін) үшін пайдаланылады.
• DML(Data Manipulation Language)- мәліметтердә басқару (манипуляция) тілі. DMLкомандалары мәліметтер қоры объектілеріндегі ақпараттарды басқару үшін пайдаланылады.
• DCL (Data Control Language)-мәліметтерді басқару тілі. Сәйкес командалар мәліметтер қорында сақталған ақпаратқа кіруді басқаруға арналған.
• DQL (Data Query Language)-тілі. Бұл жиі қолданылатын командалар, мәліиеттер қорына сұранымды құруға арналған.(Сұраным дегеніміз сәйкес ақпаратты алу мақсатында мәліметтер қорына хабарласу.
• Мәліметтер қорын администрациялау командалары әрекеттердің орындалуына бақылауды жүзеге асыру және өндірілетін операцияларыды анализдеуге арналған.

   Стандартты SQL- де пайдаланылатын мәліметтер типтерін келесі топтарға бөлуге болады:

• Жолдық типтер;
• Сандық типтер;
• Дата мен уақытты көрсетуге арналған типтар.

Бұл типтердің  нақтырақ сипаттамасы.

Жолдық  типтер.

SQL-де екі жолдық типтер анықталған:

• Белгіленген ұзындықты символдық жолдар;
• Айнымалы ұзындықты символдық жолдар.

Белгіленген ұзындықты символдық жолдар.

      Белгіленген ұзындықты символдық жолдар түрінде  сақталған мәліметтер, өріске енгізілгенжолдың нақты өлшемінен тәуелсіз, жадының бір ғана көлемін алады. ANSI-SQL-92-ге сәйкес белгіленген ұзындықты символдық жолдарды хабарлау түрі келесідей:

Character(n)

Мұндағы n бұл хабарлау қатысты болатын өріс өлшемін анықтайтын жол ұзындығы.

      Белгіленген ұзындықты жолдарды пайдаланғанда , әдетте, бос жолдар пробелдармен толтырылады. Мысалы, егер өлшемі    10 тең өріс беріліп, ал оған 3 символдан тұратын жол енгізілсе, онда 7 символ пробелдармен толтырылады.

Айнымалы  ұзындықты символдық жолдар.

      Айнымалы  ұзындықты жолдың ұзындығы барлық мәліметтер үшін тұрақты емес, ол мәліметтер қорының кестесі өрісінде сақталған жолдың нақты өлшеміне тәуелді. Айнымалы ұзындықты жолды хабарлау келесі түрде болады:

Varchar(n)

n-максималды мүмкіндікті жолды анықтайтын сан.

Character типінен айырмашылығы Varchar пайдалану дискідегі кеңістікті үнемді шығындауды қамтамасыз етеді. Хабарландыруда көрсетілген жол өлшеміне қарамастан, өріс, енгізілген ақпаратты сақтауға қанша орын қажет болса, сонша алады. Мысалы, егер Varchar(10) өрісі хабарланып және оған 3 символдан тұратын жол енгізілсе, онда бұл жолды сақтау үшін белгіленген ұзындықты жол жағдайындағы сияқты 10 емес, 3 байт қана пайдаланылады.

Сандық  типтер былай бөлінеді:

• Бүтін санды типтер;
• Белгіленген нүктелі заттық типтер;
• Жүзуші нүктелі заттық типтер;
• Белгіленген және айнымалы ұзындықты екілік жолдар;

Бүтін санды типтер.

ANSI SQL стандартымен екі бүтін санды типтер орнатылады:

• INTEGER-4 байтты пайдаланатын таңбалы бүтін сан. 2147483648-ден 2147483647-ге дейінгі диапазондағы сандарды бере алады;
• SMALLINT–2 байтты пайдалантын таңбалы қысқа бүтін сан. 32768-ден 32647-ге дейінгі диапазондағы бүтін сандарды бере алады.

     Белгіленген нүктелі заттық типтер.

     Белгіленген нүктелі заттық типтер бөлшек сандарды нақты беру үшін арналған. Көп жағдайда бұл типтер қателіктер жіберілмейтін екілік формада жүзгімелі нүктелі заттық сандарды беруде пайдаланылады. (Мысалы, ақшалай шамадағы мәндерді сақтауда). Белгіленген нүктелі заттық типтер шын мәнісінде ондық нүкте түрінде бейнеленетін бүтін санды типтер болып табылады.

Белгіленген үтірлі типті хабарлау синтаксисі келесідей:

DECIMAL (n.m)

Мұндағы n-дәлділік; m-масштаб

Дәлділік -ол сандық мәннің жалпы ұзындығы, масштаб-ол ондық нүктеден оң жақта орналасқан белгілер саны.

Жүзгімелі нүктелі заттық типтер.

     Жүзгімелі нүктелі типтер әдетте ғылыми және инженерлік есептеулерде пайдаланылады. Бұл типтерді пайдалануда қандай да бір санды жүзгімелі нүктелі екілік формаға өзгерту кезінде мәліметтер қорына енгізуде үнемі қандай да бір қателік жіберіледі. Бұл қателік өте аз болса да, кейбір жағдайларда кешірілмейді және үлкен қателік әкелуі мүмкін, мысалы, үлкен санды мәндерді сомалауда. Сондықтан, жүзгімелі нүктелі типтер ақшалай шамалы мәндерді сақтауға қолданылмайды.

Көп жағдайда екі жүзгімелі нүктелі заттық типтер пайдаланылады:

• FLOAT-бірлік дәлділікті сандар;
• DOUBLE-екілік дәлділікті сандар.

 

     Екілік  жолдар.

     Екілік  жолдар салыстырмалы сирек қолданылады. Әдетте мұндай типті өрістер жалаулар немесе екілік маскалар ретінде қолданылады.

     Символдық жолдар сияқты, екілік жолдар белгіленген және айнымалы ұзындықты болады. Белгіленген ұзындықты екілік жолдар келесі жолмен хабарланады:

     BIT (n)-

     Мұндағы n-байтпен берілген жол ұзындығы.

     Айнымалы  ұзындықты жолды хабарлау түрі мынадай:

     BIT VARYING (n)

     Мұндағы n- байтпен берілген жолдың максималды ұзындығы.

     Аты айтып  тұрғандай бұл типтер дата мен уақытқа қатысты ақпараттарды сақтау үшін пайдаланылады.

     SQL-стандартында дата мен уақыт туралы ақпаратты сақтауға арналған келесі мәліметтер типтері анықталған:

• DATE-датаны сақтау үшін пайдаланылады;
• TIME-уақытты сақтау үшін пайдаланылады;
• TIME STAMP-дата мен уақытты сақтайды;
• INTERVAL-екі дата мен уақыт моментіндегі уақыт аралығын сақтайды.

Кестелерді  құру, түрлендіру және жою.

      Кесте, ақпаратты реляционды мәліметтер қорында  сақтаудың негізгі объектісі болып келеді. Кестені құруда міндетті түрде кестедегі өріс аты, және өрістерге сәйкес мәліметтер типі көрсетіледі. Сондай-ақ, кестені құру кезінде өрістер үшін үндемей қабылданатын шекаралық шарттар мен мәндер ескертілуі мүмкін.

Шектік  шарттар- мәліметтер қорының кестесінің өрісінде шама мәнін шектейтін ереже.

Үндемей қабылданатын мәндер- жаңа жазу қосқанда, егер пайдаланушы осы өрістің  мәнін көрсетпесе, мәліметтер қорының  кестесінің өрісіне автоматты түрде  енгізілетін шама.

CREATE TABLE операторы.

      Кестені құру үшін CREATE TABLE операторы пайдаланылады. Бұл оператордың синтаксисі келесі түрде болады:

CREATE TABLE имя_таблицы (

Имя_поля_1 тип_данных.

Имя_поля_2 тип_данных.

_

имя_поля_N тип_данных)

Мысал, ФИЗИЧЕСКИЕ ЛИЦА кестесін құру операторы  мына түрде болады:

CREATE TABLE STUDENTS

SNUM INTEGER.

SIMA CHAR (25).

SFAM CHAR (25).

SOTCH CHAR (25).

SROZH DATE.

SADR CHAR (25).

STEL VARCHAR (25).

ALTER TRABLE операторы.

      Құрылған кестені ALTER TABLE операторын пайдаланып түрлендірге болады. Осы оператор көмегімен кестеге жаңа өрістерді қосуға және жоюға, өрістер мәліметтерінің типін өзгертуге, шектеулерді қосып немесе жоюға болады.

      Жалпы түрде ALTER TABLE операторының синтаксисі былай болады:

ALTER TABLE имя_таблицы [MODIFY][имя_поля тип_данных]

[ADD][имя_поля тип_данных]

[DROP][имя_поля тип_данных]

   ALTER TABLE операторымен орындалатын әрекет кесте атынан кейін көрсетіоіп негізгі сөзбен анықталады:

• MODIFY- өріс анықтамасын береді;
• ADD- кесмтеге жаңа өріс қосады;
• DROP-кестеден өрісті жояды.

   Өрістің мәліметтерінің типін өзгерту үшін ALTER TABLE операторының келесі синтаксисі пайдаланылады:

ALTER TABLE имя_таблицы ADD (имя_поля тип_данных)

      Мысалы,STUDENTS кестесінестуденттің электронды почтасынан тұратын өрісті қосу үшін келесі операторды пайдаланған жөн:

ALTER TABLE STUDENTS ADD (E-mail CHARACTER (25))

      Егер бар өрістің мәліметтерінің типін өзгерту қажет болса, ALTER TABLE операторымен бірге MODIFY негізгі сөзін пайдаланған жөн:

ALTER TABLE имя_таблицы  MODIFY(имя_поля тип_данных)

Мысалы, STUDENTS кестесіне E-mail өрісін енгізгеннен кейін CHARACTER типінің пайдаланылуының тиімсіздігі анықталады-студенттердің көбінде электронды почта жоқ, сондықтан дискілік кеңістіктің бөлігі пайдаланылмай, бос қалады. Бұл өріс үшін VARCHAR мәліметтер типін қолданған дұрыс. Мәліметтер типін өзгерту үшін ALTER TABLE операторын пайдаланамыз: