Активтердің құнсыздануы

      Осы Стандарттың мақсаты ұйым өз активтерін олардың өтелетін сомасынан аспайтын өлшем бойынша есепке алу үшін қолданатын рәсімдерді белгілеуден тұрады. Егер активтің баланстық құны осы активті пайдалану немесе сату есебінен өтелетін сомадан асатын болса, актив оның өтелетін сомадан асатын өлшемі бойынша есептеледі. Ондай жағдайда актив құнсызданған актив ретінде сипатталады, және Стандарт құнсызданудан болған залалды ұйымның тануын талап етеді. Стандартта сондай-ақ ұйым құнсызданудан болған залалды қашан қайта топтастыратыны көрсетіледі, және ақпаратты ашып көрсету тәртібі белгіленеді.

ҚОЛДАНЫЛУ САЛАСЫ

1.Осы Стандарт мыналардан басқа барлық активтердің құнсыздануын есепке алу үшін қолданылуға тиіс:

(а) босалқыларды (2-"Босалқылар" IAS Халықаралық стандартын қараңыз);

(b құрылыс салуға жасалған шарттардан туындайтын активтерді (11-"Құрылыс салуға жасалған шарттар" IAS Халықаралық стандартын қараңыз);

(с) кейінге қалдырылған салық активтерін (12-"Пайдаға салынатын салықтар" IAS Халықаралық стандартын қараңыз);

(d) қызметкерлерге төленетін сыйақылардан туындайтын активтерді (19-«Қызметкерлерге берілетін сыйақылар» IAS Халықаралық стандартын қараңыз);

(е) 39-"Қаржы құралдары - тану және бағалау" IAS Халықаралық стандартын қолдану саласындағы қаржы активтерін;

(f) әділ құны бойынша бағаланатын инвестициялық жылжымайтын мүлікті (40-"Инвестициялық жылжымайтын мүлікті" IAS қараңыз);

(g) ауылшаруашылық қызметіне байланысты және көзделген өткізу шығыстары шегерілген әділ құны бойынша бағаланатын биологиялық активтерді (41-"Ауыл шаруашылығын" IAS қараңыз);

(h) кейінге қалдырылған аквизицияланған шығындарды және 4-“Сақтандыру шарттары” IFRS Халықаралық стандарты қолданылатын саладағы сақтандырушының сақтандыру шарттары шеңберіндегі шарттық құқықтарынан туындайтын материалдық емес активтерді;

(і) 5-“Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет” IFRS Халықаралық стандартына сәйкес сатуға арналғандар ретінде сыныпталған ұзақ мерзімді активтерді (немесе шығып қалу топтарын).

Осы Стандарт босалқыларға, құрылыс шарттарынан  туындайтын активтерге, кейінге қалдырылған  салық активтеріне немесе қызметкерлерге төленетін сыйақылардан туындайтын активтерге немесе сатуға арналғандар  ретінде сыныпталған активтерге (немесе сатуға арналғандар ретінде сыныпталған шығып қалу топтарына) қолданылмайды, себебі осы активтерге қолданылатын қазір бар Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарында оларды тану және бағалау үшін арнайы талаптар бар.

            Осы Стандарт мыналар ретінде сыныпталған қаржы активтеріне қолданылады:

      (а) 27-“Шоғырландырылған және жеке қаржы есептілігі” IAS Халықаралық стандартындағы анықтамаға сәйкес еншілес кәсіпорындарға;

      (b) 28-“Қауымдасқан ұйымдарға салынған инвестициялар” IAS Халықаралық стандартындағы анықтамаға сәйкес қауымдастырылған ұйымдарға;

            және

      (с) 31-“Бірлескен қызметке қатысу” IAS Халықаралық стандартындағы анықтамаға сәйкес бірлескен қызметке.

      Басқа қаржы активтерінің құнсыздануы 39 IAS Халықаралық стандартында қаралады.

            Осы Стандарт 39 IAS Халықаралық стандартын қолдану саласындағы қаржы активтеріне, 40 IAS Халықаралық стандартына сәйкес әділ құн бойынша бағаланатын инвестициялық жылжымайтын мүлікке немесе 41 IAS Халықаралық стандартына сәйкес өткізу шығыстары шегеріліп, әділ құн бойынша бағаланатын ауылшаруашылық қызметіне байланысты биологиялық активтерге қолданылмайды. Алайда осы Стандарт басқа Стандарттарға сәйкес қайта бағаланған өлшем бойынша (яғни әділ құн), мысалы, 16-“Негізгі құралдар” IAS Халықаралық стандартына сәйкес қайта бағалау үлгісі бойынша ескерілетін активтерге қолданылады. Қайта бағаланған активтің мүмкін болатын құнсыздануын анықтау әділ құнды анықтау үшін қолданылған әдіске байланысты болады:

      (а) егер активтің әділ құны оның нарықтық құны болып табылса, онда активтің әділ құны мен сатуға жұмсалған шығындар шегерілген оның әділ құны арасындағы бірден-бір айырмашылық активтің шығып қалуына жұмсалған тікелей қосымша шығындар болып табылады:

      (і) егер шығару шығындары онша маңызды болмаса, онда қайта бағаланған активтің өтелетін сомасы оның қайта бағаланған өлшеміне (яғни, әділ құнына) барынша жақын немесе одан көп болады. Бұл жағдайда қайта бағалау талаптары қолданылғаннан кейін қайта бағаланған актив құнының азаюы күмәнді болады, сондықтан өтеу сомасын бағалаудың қажеттігі жоқ;

      (іі) егер шығару шығындары маңызды болса, онда сатуға шыққан шығын шегерілген қайта бағаланған активтің әділ құны оның әділ құнынан міндетті түрде төмен болады. Демек, қайта бағаланған актив, егер оны қайта бағалау құны оны қайта бағалау өлшемінен (яғни, әділ құнынан) аз болса, құнсызданды деп есептеледі. Осы жағдайда қайта бағалау жөніндегі талаптар қолданылғаннан кейін, ұйым осы Стандартты активтің құнсыздану фактісін анықтау үшін қолданады;

      (b) егер активтің әділ құны оның нарықтық құнынан өзгеше негізде анықталса, онда оның қайта бағаланған өлшемі (әділ құны) оның өтеу сомасынан көп немесе аз болуы мүмкін. Сондықтан қайта бағалау жөніндегі талаптар қолданылғаннан кейін, ұйым осы Стандартты актив құнының мүмкін болатын құнсыздануын анықтау үшін қолданады.

      АНЫҚТАМАЛАР

            Мынадай терминдер осы  Стандартта төменде  көрсетілген мағыналарында  пайдаланылады:

      Активтік  нарық – бұл  төменде келтірілген  талаптардың барлығы  сақталатын нарық:

      (а) нарықта мәміле объектілері біртекті болып табылады;

      (b) әдетте, кез келген уақытта мәміле жасағысы келетін сатушылар мен сатып алушылар табылуы мүмкін;

      және

      (c) бағалар туралы ақпаратқа баршаның қолы жетеді.

      Кәсіпорындарды  біріктіру туралы келісімнің күні бірігетін  тараптардың арасында елеулі келісімге  қол жететін күн болып табылады, және, жария листингісі бар ұйымдар болған ретте, жұртшылықтың назарына жеткізіледі, дұшпандық жұтылу жағдайында біріккен тараптардың арасында елеулі келісім жасалатын күн сатып алынатына ұйым иелерінің жеткілікті саны осы сатып алынатын ұйымға бақылау орнату туралы сатып алушы-ұйым ұсыныс қабылдаған күн болып табылады.

      Баланстық құн – жинақталған  амортизация және құнсызданудан болған жинақталған залал  сомасы шегерілгеннен  кейін актив көрсетілетін сома.

      Қозғалысқа  келтіретін бірлік –  бұл басқа активтерден немесе активтер тобынан түсетін ақшалай қаражаттар тасқынына едәуір дәрежеде тәуелді емес ақшалай қаражаттардың түсімін қамтамасыз ететін ең аз бірегейлендірілетін активтер тобы.

      Корпорациялық активтер – бұл  қарастырылатын қозғалысқа келтіретін бірліктер, сол сияқты басқа да қозғалысқа келтіретін бірліктер ретінде ақша қаражаттарының болашақ түсімдеріне салым салатын іскерлік беделден басқа активтер.

      Шығару  шығындары – бұл  қаржы шығындарын және, пайдаға салынған салық жөніндегі  шығыстарды қоспағанда, активтің немесе қозғалысқа келтіретін бірліктердің шығарылуына тікелей байланысты қосымша шығындар.

      Амортизацияланатын  құн – актив  сатып алуға шыққан нақты шығындар немесе өзіндік құн шегеріліп, қаржы есептілігінде  нақты шығындардың  орнына көрсетілген басқа өлшем.

      Амортизация – бұл активтің амортизацияланатын сомасын оның пайдалы  қызмет мерзімі ішінде жүйелі түрде бөлу.^*

      Сатуға  жұмсалған шығындар шегерілген әділ құн  – бұл жақсы  хабардар, осындай  мәміле жасағысы келетін  және бір-біріне тәуелді  емес тараптардың арасында мәміле жасалған кезде, шығару шығындары шегеріліп, активті немесе қозғалысқа келтіретін бірліктерді сату жолымен алуға болатын сома.

      Құнсызданудан болған залал –  бұл активтің баланстық  құнының немесе қозғалысқа келтіретін бірліктің оның өтеу сомасынан асатын сомасы.

      Активтің  немесе қозғалысқа келтіретін бірліктің өтеу сомасы екі өлшемнің ең үлкені: оны сатуға шыққан шығындар немесе шегерілген оның әділ құны немесе оны пайдалану  құндылығы болып  табылады.

      Пайдалы қызмет мерзімі –  бұл не:

      (а)ұйым активті пайдалануды көздейтін уақыт кезеңі;

      (b) өндіріс бірліктерінің немесе ұйым активті пайдаланудан алуды күтетін сол сияқты бірліктердің саны.

      Пайдалану құндылығы – бұл  активтен немесе қозғалысқа келтіретін бірліктен  алынуы күтілетін  ақшалай қаражаттардың болашақ тасқындарының дисконтталған құны.

      ҚҰНЫ  КЕМУІ МҮМКІН АКТИВТІ БІРЕГЕЙЛЕНДІРУ

            8-17-параграфтар өтелетін  сома қашан анықталуға тиіс  екендігін белгілейді. Осы талаптарда "актив" термині пайдаланылады,  бірақ ол жеке активке де, ақшалай  қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірлікке де тең дәрежеде қолданылады. Осы Стандарттың қалған бөлігі былайша құрылған:

      (а) 18-57-параграфтарда өтелетін соманы бағалауға талаптар белгіленеді. Бұл талаптарда сондай-ақ “актив” термині де пайдаланылады, бірақ олар жеке активке де, ақшалай қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірлікке де тең дәрежеде қолданылады.

2. 58-108-параграфтарда құнсызданудан болған залалдарды тануға және бағалауға талаптар белгіленеді. Іскерлік беделден өзгеше жекелеген активтердің құнсыздануынан болған залалдарды тану және бағалау мәселелері 58-64-параграфтарда қаралады. 65-108-параграфтарда ақшалай қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірліктің және іскерлік беделдің құнсыздануынан болған залалдарды тану және бағалау мәселелері қаралады.

      (с) 109-116-параграфтарда активтердің немесе ақшалай қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірліктің құнсыздануынан болған алдыңғы кезеңдерде танылған залалдарды қайта топтастыруға қойылатын талаптар айтылған. Сол сияқты, бұл талаптарда “актив” термині пайдаланылады, бірақ олар жеке активке де, ақшалай қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірлікке де тең дәрежеде қолданылады. 117-121-параграфтарда жеке активке, 122 және 123-параграфтарда ақшалай қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірлікке, ал 124 және 125-параграфтарда іскерлік беделге қосымша талаптар белгіленген.

      (d) 126-133-параграфтарда қандай ақпарат құнсызданудан болған залалдарға қатысты ашып крсетілуге және активтер мен ақшалай қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірлікке қатысты залалдар қайта топтастырылуға тиіс екендігі ашып көрсетілді. 134-137-параграфтарда құсыздану мәніне сынақтама жасау мақсаттарында іскерлік бедел немесе пайдалы қызмет мерзімі шектеусіз материалдық емес активтер бөлінген ақшалай қаражаттарды қозғалысқа келтіретін бірліктер туралы ақпаратты ашып көрсетуге қосымша талаптар бар.

            Активтің баланстық  құны өтелетін сомадан асқан кезде, ол құнсызданды деп есептеледі. 12-14-параграфтарда  активтің құнсыздануынан залалдың туындау  мүмкіндігін көрсететін кейбір белгілер сипатталған. Осы белгілердің кез келгені анықталған жағдайда, ұйым өтелетін соманың ресми есебін жасауға тиіс. Осы Стандарт құнсызданудан болатын залал белгілері жоқ болса, ұйымның өтелетін сомаға ресми есеп жасауын талап етпейтін 10-параграфта көзделген жағдай бұған кірмейді.

            Ұйым  әрбір есепті күні активтің мүмкін болатын құнсыздану белгілерінің болуын анықтауға міндетті. Кез келген осындай белгі анықталған жағдайда ұйым активтің өтелетін сомасын бағалауға тиіс.