Өзенмұнайгаз қаржылық талдау

Бәсекелестік жағдайында кәсіпорын жарнамаға, жаңа жеткізушілерді іздеуге  шығындарын 17 841 мың теңгеге дейін көбейтті, бұл кезең шығындарының жоғарлап кетуіне әкелді. Жұмысшылардың орташа тізімдік саны өзгеріссіз қалды, бірақ еңбекақы қоры өсімінің нақты тенденциясы көрініп тұр. Осы кесте бойынша «ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің үш жыл бойы қаржылық іс-әрекет нәтижесі пайдамен шыққанын көріп отырмыз. Үш жылдық мәліметтерді салыстыра келе серіктестіктің таза табысы соңғы жылы өткен жылға қарағанда 712 мың теңгеге, яғни 158%-ға дейін жоғарылаған, 4-қосымшада көрсетілген.

Өнімдер (жұмыс, қызмет) көлемін  көбейту және өндіріс тиімділігін  жоғарлату  үшін ұйымды қажетті еңбек  ресурстарымен жеткілікті қамтамасыз етілуі, олардың рационалды қолданылуы, еңбек өнімділігінің жоғары деңгейінің маңызы зор. Ұйымның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі мен оларды пайдалану тиімділігінен орындалатын жұмыстың уақыттылылығы мен көлемі тәуелді болады. Ұйымның жұмысшылар құрылымын 2-кестеден қарап өтейік.

2 - кесте

«ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің жұмысшылар санының құрылымы

 

Көрсеткіштер	Жылдар						Ауытқулар 2010/2008 (+/-)
	2008		2009		2010
	адам	үлес салмағы %	адам	үлес салмағы %	адам	үлес салмағы %	адам	%
1	2	3	4	5	6	7	8	9
Әкімшілік-басқарушылық персонал	19	38%	15	30%	13	26%	-6	12%
Тауарларды өткізумен  айналысатын жұмысшылар	24	48%	28	56%	330	60%	6	2%
Төменгі қызмет етуші персонал	7	14%	7	14%	7	14%	0	0%
Барлығы:	50	100%	50	100%	50	100%	***	**

 

Бүкіл кезең бойына жұмысшылардың  жалпы  саны өзгеріссіз болып қалғанымен, әкімшілік-басқарушылық персоналдың  үлес салмағының 12%-ға төмендеуі және сәйкесінше тауарларды өткізумен айналысатын жұмысшылар үлес салмағының жоғарлау фактісі орын алады. Бұл өзгерістер кәсіпорындағы есеп процесінің автоматизациясымен және ұйымға әмбебап мамандардың келуімен байланысты екен. Жұмысшылардың басқа категориясының көбеюі жетекшілердің кәсіпорын клиенттеріне қызмет көрсету сапасын жақсарту  ынтасымен жасалған. Қосымша штаттық бірліктердің енгізілуі клиенттермен өткізілетін  жұмыс уақытының тиімділігін көтеруге әкелді. 

Нарықтық экономикаға  көшу жағдайында негізгі құралдар   кәсіпорынның әрі қарай  экономикалық өсуінің басты шарты болып  табылады.  Ұйымның толық сипаттамасын беру үшін негізгі құралдардың құрылымын, көлемін, динамикасына талдау жүргізу қажет. «ӨзенМұнайГаз»  ӨФ кәсіпорынының негізгі құралдарының құрамы мен құрылымы туралы мәліметтері 3-кестеде берілген.

 

 

 

3 - кесте 

«ӨзенМұнайГаз» ӨФ негізгі құралдарының құрамы мен құрылымы

(кезең соңына)

 

Көрсеткіштер	Жылдар						Ауытқуы 2010/2008  (+/-)
	2008		2009		2010
	мың теңге	үлес салмағы %	мың теңге	үлес салмағы %	мың теңге	үлес салмағы %	мың теңге	%
1	2	3	4	5	6	7	8	9
1. Жер	80,4	3,1%	80,4	0,6%	80,4	0,6%	0	-2,5%
2.Ғимараттар мен құрылыс жайлар	1065	40,5%	8000	62,7%	8645	59,5%	7580	19%
3. Машиналар мен жабдықтар	780	29,6%	965,5	7,6%	1316	9,1%	536	20,6%
4. Басқа да НҚ	707	26,8%	3721,5	29,1%	4493	30,9%	3786	4,1%
Барлығы:	2632,4	100%	12767,4	100%	14534,4	100%	11902	***

                  

3-кестенің берілгендері 2008 жылмен салыстырғанда 2010 жылы негізгі құралдардың жалпы құны 11 902 мың теңгеге өсті, әсіресе 2009 жылы жаңа сауда орындары іске қосылу себебінен «Ғимараттар мен құрылыс жайлар» шоты бойынша 7 580 мың теңгеге  дейін, сонымен қатар  кәсіпорын қажеттілігіне арналған жаңа машиналар, қондырғылар, кеңсе жиһазы, комьпютерлер мен өзге оргтехниканы сатып алу есебіне  «Машиналар мен жабдықтар» шоты бойынша 536 мың теңгеге және «Басқа да негізгі құралдар» 3786 мың теңгеге жетуіне байланысты. Егер негізгі құралдардың үлес салмағын қарастыратын болсақ, онда біз «Жер» шоты бойынша 2,5% -ға, «Машиналар мен жабдықтар» 20,6%-ға азаюын байқаймыз, ал ұлғаюын «Ғимараттар мен құрылыс жайлар» 19%-ға және «Басқа да негізгі құралдар» шотының 4,1%-ға жоғарлағанынан көре аламыз.

Әрі қарай біз «ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің ағымдағы активтерінің мөлшері мен құрылымын 4-кестеден қарастырайық.

2010 жылдың соңына жағдай мүлдем өзгеріп кетеді: қорлардың үлес салмағы 25,6%-ға төмендеп кетті, және ақша құралдары мен оның эквиваленттерінің де үлес салмағы 3,3% көлемінде азайды. Орындалған жұмысқа берілген аванстар есебінен өзге ағымдағы активтердің үлес салмағы 2,6%-ға шамалап ұлғайған. 4-кестеден біз келесіні көріп тұрмыз, 2008 жылдың ағымдағы активтер сомасында неғұрлым жоғары үлес салмақты  өзінің құрамына  материалдарды, дайын өнім мен тауарларды қосатын қорлар – 54,4% алып тұр. Дебиторлық берешек 10%-ын, аяқталмаған құрылысы кіретін өзге де ағымдағы активтер 30,6%-ын құрады және ақша құралдары мен оның эквиваленттері - 5%-ға жетті. Дебиторлық берешектің үлес салмағы 26,2%-ға өсуі тиеп жіберілген тауарлар мен материалдар үшін қалыптасқан берешек себебінен болды. Қорлардың азаюы кәсіпорын активтілігінің өсуі туралы  куәландырады, сол мезгілде өзіндік ақша құралдарының азаюы мен дебиторлық берешектің көбеюі қосымша қарыз құралдарын тартуды талап етеді. Жалпы айтқанда, кәсіпорын қызметі тұрақты  жұмыс атқарып тұр.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4 - кесте

«ӨзенМұнайГаз» ӨФ ағымдағы активтерінің мөлшері мен құрылымы

(кезең соңына)

Көрсеткіштер	Жылдар						Ауытқуы 2010/2008   (+-)
	2008		2009		2010
	мың теңге	үлес салмағы %	мың теңге	үлес салмағы %	мың теңге	үлес салмағы %	мың теңге	%
1	2	3	4	5	6	7	8	9
Ақша құралдары және эквиваленттері	3025,7	5,0%	593,6	1,0%	2808	1,7%	-217,7	-3,3%
Дебиторлық берешек	6094	10,0%	23948	41,7%	59002	36,3%	52908	26,2%
Қорлар	33002,4	54,4%	30431	52,9%	46877	28,8%	13874,6	-25,6%
Өзге ағымдағы активтер	18539	30,6%	2506	4,4%	54035,2	33,2%	35496,2	2,6%
Барлығы:	60661,1	100,0%	57478,6	100%	162722,2	100%	***	**

 

Кәсіпорын есеп саясаты  бухгалтерлік есепті реттеу жүйесінің  элементі болып табылады.

Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп кәсіпкерлер мен ұйымдардағы операциялар мен жайлар туралы ақпараттарды жинақтау, тіркеу және хабарлау жүйесін құрайды, бұл жүйе «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Республикасының Заңымен, халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарымен, сонымен қатар ұйымның есеп саясатымен реттеледі. Басқаша айтқанда, бұл халық шаруашылығының  барлық салаларының  кәсіпорындары үшін міндетті және бухгалтерияның бүкіл іс-қимылын реттейтін  ережелердің жинағы.

Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға көшуі барлық басқару жүйелерді қайта қалыптастырудың қажеттілігіне әкелді. Бірақ, бүкіл басқару  жүйесі оған сәйкес ақпарат негізінде жасалады. Қандай да болмасын компанияның ақпарат жүйесінің негізін бухгалтерлік есеп құрайды. Кәсіпорындардың әртүрлі меншік формаларының пайда болуы бухгалтерлік есепте бизнестің ерекшеліктерін көрсету, яғни әрқайсысына есеп саясатын жасау    қажет бола бастады.

Есеп саясаты –  бұл ұйым қаржы есептілігін дайындау және ұсыну үшін қолданатын нақты қағидаттар, негіздер, келісімдер, ережелер және тәжірибе.

Кәсіпорындағы есеп саясатын құруға жауапкершілік кәсіпорын  басшысы мен бас бухгалтердің мойнына салынған. Есеп саясатын қабылдауға  кәсіпорын басшысы құзыретті  болып табылады. 

Есеп саясатын қалыптастыра отырып, ол бухгалтерлік есепті жүргізудің таңдалған тәсілдерін ашу керектігін есте сақтау керек. Есеп саясаты бухгалтерлік есептің мынадай принциптеріне жауап беруі қажет: есептеу,  үздіксіздік, түсініктілік, қажеттілік, маңыздылық,, шындық, күмәнсіздік, жеткіліктілік, тәуелсіздік, жан-жақтылық, толықтық, салыстырымдылық, кезектілік.

Есеп саясатын құру үшін негіз бен бастамасы болып  шаруашылық операциялар, активтер, меншікті капитал, міндеттемелер мен қызмет нәтижелерін бейнелейтін бухгалтерлік есеп стандарттары табылады. Есеп саясатының құрылуы  әрбір стандартта көрінеді.

 «Бухгалтерлік есеп  пен қаржылық есептілік туралы»  Қазақстан Респбликасының 2004 жылғы  1 қаңтардағы Заңындағы  2-1 баптарына   сәйкес Қазақстан Республикасының  барлық кәсіпорындары қаржылық есептілікті құруды мемлекеттік және орыс тілдерінде басылып шыққан халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарына сәйкес жүргізеді. Осыған байланысты компаниялар өздерінің ағымдағы есеп саясаттарын қайта қарастыружәне  оны ХҚЕС-нің (халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары) талаптарына сай етуге қажеттілігі туады.

Халықаралық қаржы есептілігінің  стандарттары қоғамдық мәнде қабылданған  қаржылық есептілікті дайындау және ұсыну тәртібі туралы жүйені құрайды. Стандарттар қаржылық есептілікті дайындау үшін бағытталған, оның пайдаланушылары кәсіпорын туралы ақпараттың негізгі көзі ретінде сенімділігін артады.

Бұл стандарттар қолданады:

• бухгалтерлік есеп пен есептіліктің ұлттық жүйесінің негізі ретінде көптеген мемлекеттерде;
• есеп пен есептілікке өз талаптарын жасап жатқан  мемлекеттер үшін халықаралық норматив ретінде;
• шетел және ұлттық компанияларға қаржылық есептілікті ХҚЕС-на сәйкес ұсынуға рұқсат беретін қор биржалары мен әр түрлі реттеуші органдар;
• саны өсіп келе жатқан сауда кәсіпорындары.

ХҚЕС-ның жүйесі жеке және сондай-ақ мемлекеттік секторда да қолдануға жарамды.

Есеп саясатын жасау  барысында «Бухгалтерлік есеп пен  қаржылық есептілік туралы» Қазақстан  Республикасының Заңындағы 3 бапқа  сәйкес лауазымды орган (қаржы министрлігі) бухгалтерлік есеп стандарттары мен оларға әдістемелік ұсыныстарын жасап және қабылдайтындығы туралы ескеру қажет.

Кәсіпорын есеп саясатында сұрақтардың екі тобын ерекшелеуге  болады:

• ұйымдастырушылық-техникалық;
• әдістемелік.

Есеп саясатына ұйымдастырушылық-тхникалық бөлімнің міндетті түрде кіргізілуі «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Қазақстан Республикасының Заңынан шығады. Бұл бөлім көлемі бойынша біршама үлкен және ең біріншіден, бухгалтерлік ақпараттың ішкі қолданушыларын қызықтырады. Осы бөлімде кәсіпорын туралы ақрапарат ашылады – ресми аты, тіркелу туралы мәліметтер (қайта тіркелу), орналасқан орны, құру мақсаты, қызмет мәні. Жоғарғы, орындаушы және бақылау органдары туралы, сонымен бірге құзіретті сфера, бөлімдер және бөлек басшылар туралы мәліметтер келтірілген.

Ұйымдастырушылық-техникалық бөлім өзіне мыналарды қосады:

• есеп жұмысын ұйымдастыру;
• бухгалтерлік есеп формалары мен ақпараттарды өңдеу технологиясын;
• бастапқы құжаттар мен құжат айналымының ұйымдастырылуын;
• ішкі бақылау;
• мүлік пен міндеттемелерді инвентаризациялауды өткізу тәртібі.

Шаруашылық субъекттің есеп саясатының негізгі әдістемелік  сұрақтары әдістемелік бөлімде  көрінісін табады.