Өзенмұнайгаз қаржылық талдау

3. Негізгі  құралдар есебі мен таладауы.

Негізгі құралдар – бұл тауарлы-материалдық қорларды жабдықтау және қызмет атқару үшін, басқа ұйымдарға жалға беру үшін немесе әкімшілік мақсаттар үшін қолданылатын, және әрбір кезеңнен астам уақыт ішінде қолдануды болжайтын материалдық активтер.

Негізгі құралдар есебі №16 «Негізгі құралдар» ХҚЕС-мен реттеледі. Осы стандартпен қабылданған тәртіп тек меншік, шаруашылық жүргізу немесе оперативті басқару  құқығы негізінде   субъектіге жататын, негізгі құралдар есебіне ғана қоланылады, сондықтан да бұл активтердің құрылымдық бөлімшелер есебінде өзіндік ерекшеліктері бар.

Негізгі құралдарға ғимараттар, көлік құралдары, өндірістік-шаруашылық инвентарь және өзге де негізгі құралдар жатады. Негізгі құралдардың аналитикалық есебі мүліктік карточкаларда жүргізіледі.

 Негізгі құралдар ұзақ уақыт бойы өндіріс процесіне қатыса отырып, моральдық және материалдық тозуға ұшырайды.

Амортизация – тозуды қызмет ету мерзімі бойы активтің амортизацияланған құнын жүйелі бөлу түрінде құнмен көрсету. Амортизацияланатын құн бастапқы құн  мен пайдалы қызмет мерзімі соңында пайда болатын қосалқы бөлшектердің, сынықтардың, қалдықтардың түскен кезде болжанатын бағасы арасындағы айырма.

Амортизацияны есептеу  үшін мынадай тәсілдер қолданылады:

• құнда біркелкі (тура сызықты) тәсілмен есептен шығару тәсілі;
• өндірістік тәсіл (амортизацияны орындалған жұмыс көлеміне пропорционалды есептеу);
• қалдық құнының кему әдісі (кумулятивтік әдіс).

«ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің негізгі құралдарының тозуы 2420 «негізгі құралдардың амортизациясы» шотында ескеріледі. Бұл шот пассивті болғандықтан, сальдо және тозудың есептелуі шот кредиті бойынша, ал дебеті бойынша есептен шығуы көрсетіледі.

2010 жылдың желтоқсан айына негізгі құралдардың амортизациясын есептеу бойынша келесідей шаруашылық операциялар берілген:

 

Д-т                К-т                 Сомасы

2410              2420               20 165 теңге

Мүлік салығы бойынша  есептемелер негізгі құралдардың  орташа жылдық құнына 1% мөлшерлемесін  қолдану жолымен жасалыды. Салық  кезеңі бойына мүлік салығы бойынша  ағымдағы төлемдер төленеді. Мүлік салығы бойынша ағымдағы төлемдер сомаларының есебі есепті салық кезеңінің   15 ақпаннан кешіктірмей табыс етіледі. Декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызынан ешіктірмей тапсырылады.

 «ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің балансында 3180 шоты бойынша мүлік салығы ескеріледі.

2010 жылдың қаңтар айында мүлік салығы есептелді:

Д-т                К-т                 Сомасы

7210              3180               2 637 теңге

Көлік құралдары салығы бойынша салық салу объектілері  болып уәкілетті органда мемлекеттік тіркеуге жататын және есепте тұрған көлік құралдары саналады.  Көлік құралдары салығын есептеу айлық есептік көрсеткіштермен белгіленген ставкалар бойынша жүргізіледі. Ағымдағы төлемдерді енгізу арқылы салық кезеңінің 5 шілдесінен кешіктірілмей өтеледі.

4. Қаржылық  есептілікті талдаудың әдістемесі.

 Қаржылық есептілік  – кәсіпорынның өткен кезеңдегі  қаржылық-шруашылық қызметін кешенді  түрде сипаттайтын  барлық  көрсеткіштер жүйесі. Есептілік  процесін жасау есеп жұмысының  соңғы сатысы болып табылады.

Қаржылық есеп берудің мақсаты тұтынушыларды заңды тұлғаның қаржылық жағдайы,қызметінің нәтижелері және есеп беру кезеңінде оның қаржылық жағдайында болған өзгерістер жөнінде пайдалы , маңызды және дұрыс ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.

Қаржылық есептемелердің негізгі үлгілері бухгалтерлік баланс , табыстар мен шығындар туралы есептеме және ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп, қаржылық есептеме , түсініктеме хат . Мұндай қаржы есептерінің нысандары өзара байланысты болады , себебі олар шаруашылық өмірдің бір ғана фактілерін әртүрлі қырынан сипаттайды .

«ӨзенМұнайГаз» ӨФ бухгалтерлік балансы, қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есептілік пен ақша құралдарының қозғалысы туралы есептілік №1 ХҚЕС «Қаржылық есептілікті ұсыну»-дың барлық  талаптарына  сәйкес.

Қаржылық есептіліктің элементтер. Қаржылық есеп беру мәміленің  және басқа да оқиғаның нәтижесін  класқа топтастырып, экономикалық мазмұнына  сәйкес көрсетіледі.

Актив – бұл құндық бағасы бар субъекттің құқығы мен  жеке мүліктік және мүліктік емес игілігі. Активтер болашақта жүзеге асатын экономикалық олжа ретінде көрсетіледі. Ол өткен мәміленің немесе басқа оқиғаның нәтижесі болып табылады, бірақ ол өздігінен пайда болуына әкелмейді. Актив өнімді (жұмысты, қызметті) өндіру үшін, сондай-ақ  өндірісті басқару және басқа мақсаттар үшін пайдаланылады.

Міндеттемелер – бұл  өткен мәміленің нәтижесі, ол жүзеге асқандықтан қарызданушының міндеттемесінің  пайда болғанын, белгілі бір әрекеттің  ткредитор пайдасына жасалатындығын көрсетеді: қарызды төлеу немесе одан бас тарту, ал кредитор қарызданушыдан өз міндеттемесін орындалуын талап етуге құқығы бар. Міндеттеме оны төлеу жолымен өтеледі, немесе басқа активті берген кезде жойылуы мүмкін.

Меншікті капитал –  бұл субъекттің міндеттемесі шегерілген активі. Бухгалтерлік есепте ол бірнеше классқа бөлінеді: жарғылық капитал, төленбеген капитал, резервтк капитал және бөлінбеген кіріс. Қаржылық есептілікті пайдаланушылар үшін бұндай бөліну, шаруашылық қызметін талдаған кезде қажет. Егер де баланс пассивінің құрылымында меншік капиталының үлес салмағы көп болса, онда ол субъектінің қаржылық жағдайының тұрақтылығын көрсетеді.

         Бухгалтерлік баланс – кәсіпорынның жылдық есеп беруінің негізгі үлгісі. Баланс жасалғанға дейін есепке алу тізімдеріндегі барлық синтетикалық шоттары бойынша толтырылған айналымдар мен қалдықтарды талдау есебінің деректерімен салыстыру қажет. Жылдың басындағы және аяғындағы деректерін салыстыру үшін жыл басындағы бекітілген баланс баптарының номенклатурасы жыл аяғындағы баланс үшін бекітілген номенклатурамен және бөлімдер мен баптардың топтамаларымен (есеп баланс баптарының номенклатурасында өзгерістер болса )сәйкестердірілуге тиіс. Баланс Бас кітапта не «Бас кітап» машина жазбасында көрсетілген шоттар бойынша толтырылған қалдықтар негізінде жасалады.

Баланс деректері бойынша  кәсіпорынның қаржы жағдайына талдау жасалады.

Қаржылық есептемеге түсініктеме хат кәсіпорында  кұрылатын негізгі аналитикалық  құжат. Онда ең бірінші, негізгі себептері  анықталған бизнес-жоспардың барлық бөлімшелері бойынша оның орындалуына қысқаша баға берілуі керек. Бұндағы негізгі себептер есепті кезеңде кәсіпорын жұмысына жағымды және жағымсыз әсер етуі мүмкін. Сонымен бірге хатта келесі жылғы кәсіпорын  жұмысын жақсарту бойынша шаралардың жоспары болуы керек.

5. Еңбекақы  есебі және оны төлеу.

«ӨзенМұнайГаз» ӨФ жұмыскерелрінің еңбекақысын төлеу штаттық құрылымға, сонымен қатар еңбек шартына сәйкес жүргізіледі. Еңбекақыны есептеудің алғашқы құжаты болып «Жұмыс уақытының есеп табелі» табылады.

Еңбекақыны есептей отырып, тиесілі есептемелер мен ұсталымдарды жасап, есептің нәтижесін еңбекақы есебінің есеп айырысу ведомосіне енгізеді.

Бухгалтерия әрбір қызметкер  мен жұмысшыға шот ашады, онда жасалған балық есептемелер мен  ұсталымдарды көрсетеді. Нәтижесінде  осы шот әрбір қызметкер бойынша жинақтаушы ведомосі болып келеді де, орташа табыс, жыл сайынғы демалыс ақысын анықтау үшін негіз ретінде қызмет атқарады.

ҚР-ның Салық кодексінің 143 бабына сәйкес жұмыскерлердің еңбекақысынан  жеке табыс салығы (әрі қарай ЖТС) ұсталады.  ЖТС-ның ставкалары 145 баппен анықталады.

Сонымен қатар қызметкерлердің  еңбекақысынан міндетті зейнетақы  жарналары ұсталады. Олардың ставкасы ҚР-ның «Зейнетақымен қамтамасыз ету туралы» Заңының 22-1 бабына сәйкес әр ай сайынғы табыстың 10%-ын құрайды.

Еңбекақы бойынша қызметкермен есеп айрысудың синтетикалық есебі 3350 «Еңбекақы бойынша қызметкермен есеп айырысу» пассивтік шотта жүргізіледі  де, шот кредиті бойынша – еңбекақыны есептеу, ал дебеті бойынша төлеу  жүргізіледі:

- желтоқсан айына жұмысшылардың еңбекақысы есептелді:

Д-т                К-т                 Сомасы

7210              3350               57 955 теңге

- жеке табыс салығы  ұсталынды:

Д-т                К-т                 Сомасы

3350              3110               4 593 теңге

- міндетті зейнетақы  жарналары ұсталынды:

Д-т                К-т                 Сомасы

3350              3220               5 796 теңге

- қызметкердің берешегі  еңбекақысынан ұсталынды:

Д-т                К-т                 Сомасы

3350              1251               5 000 теңге

- еңбекақыдан әлеуметтік  салық ұсталынды:

Д-т                К-т                 Сомасы

7210              3150               1 378 теңге

«ӨзенМұнайГаз» ӨФ-і салық комитетіне ЖТС бойынша есептіліктерді 201.00 және 600.00 формасы бойынша тоқсан сайын , және статистика басқармасына «1-Е» формасы бойынша еңбек бойынша есептіліктерді тапсырады.

6. Дебиторлық  берешектің есебі.

Дебиторлық берешек  – ол кәсіпорынға басқа заңдық және құқытық тұлғалардың төлеуге  тиісті қарыз сомасы. Дебиторлық бережақтың қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу жүйесі кезінде пайда болуы кәсіпорынның шаруашылық қызметіндегі объективтік үрдісті құрайды.

Есепті сомалар деп  кәсіпорын қызметкерлері кассадан шаруашылық шығындарға және іс-сапар  шығындарына берілетін ақшалай аванстарды айтамыз.

Қызметкерлердің іс-сапар  шығындары ҚР-ның қаржы Министрлігі  қабылдаған нормаларға сәйкес өтеледі.

Қойылған мерзімде есепті тұлғалар шығындарды растайтын құжаттарды қоса шығысталған сомалар туралы аванстық есепті ұсынуға міндетті. Шығындар туралы есеп бухгалтерияға іс-сапардан оралғаннан кейін 3 күн ішінде тапсыру керек.

Бухгалтер аванстық есептерді  тексеріп, субъект басшысы қабылдайтын  шығындар мен сомаларды анықтайды.

Алғашқы есеп құжатында  келесі ревизиттер болуы қажет: құжат аты, оны толтыру күні, есепті тұлғаның аты-жөні, операция мазмұны, осы операцияны орындауға джауапты тұлғалардың аты-жөндері мен қолдары. Осы реквизиттердің бар болуы алғашқы құжаттарға заңды күшті береді.

Есепті тұлғалармен есеп айырысулардың аналитикалық есебі

№7 журнал-ордерде жүргізіледі.

1270 шотында есепті  тұлғалармен есеп айырысулар  көрінісін табады. Бұл шот активті  болғуына байланысты берешектің  пайда болуы – шот дебетінде,  ал есептен шығарылуы кредитінде  жазылады.

Қаңтар айында келесі шаруашылық операциялар өтті:

- кассадан есепті тұлғаға  берілді:

Д-т                К-т                 Сомасы

1270              1010               20 000 теңге

- есепті тұлға материалдар  сатып алды:

Д-т                К-т                 Сомасы

1310              1270               12 000 теңге

Жүргізілген шаруашылық операциялар бойынша ішкі және алдын-ала  бақылау бас бухгалтердің мойнына  салынған. Одан кейінгі ішкі бақылауды  қатысушылардың ортақ жиналысы қабылдаған ревизиялық комиссия орындайды.                          

7. Табыс пен  шығыс есебі, талдауы.

Есептеу принципіне сәйкес ақша құралдарын алғанда немесе төлегенде  емес, табыстар олар келіп түскенде ғана, ал шығыстар мен залалдар –  оларға ұшырағанда ғана бухгалтерлік есепте танылады және қаржылық есептілікте көрінісін табады. Негізгі және негізгі емес қызметтен түскен табыстар жиынтық табысты құрайды.

Тауарларды сатудан  және қызмет көрсетулерден түскен табыс  мына шарттарды сақтаған кезде танылады:

• табыс сомасы жоғары деңгейде әділ бағаланады. Демек, келісімге қатысқан екі жақ сауда ұйымы қандай соманы талап ететінін және сатып алушы қанша сома төлеуге екенін білдіреді;
• келісімге байланысты экономикалық ұтыстарды сауда ұйымдары төлейтін болады. Демек, сатып алушы шартта көрсетілген сатылған тауардың немесе көрсетілген қызмет сомасын төлейтініне сауда ұйымы сенімді;
• сауда ұйымдары сатып алушыға сатылған тауарларға меншік құқығын береді. Егер, сауда ұйымы меншік құқығы мен міндеттемелерді сақтайтын болса, онда келісім тауарларды сату болып табылмайды және табыс деп танылмайды.
• Келісім жөніндегі нақты және күтілетін шығыстарды бағалау сенімділіктің жоғары деңгейінде жүргізіледі.

Және шығындар бабының  номенклатурасы бойынша есептеледі. 7110 «Өнімдерді сату және қызметтерді  көрсету бойынша шығыстар» шотында  өнімдерді өткізумен тікелей байланысты жұмысшылардың еңбекақысы, еңбекақыдан аударымдар, қосымша шығындар (дүкенді жалға алу, жарнама, транспорт,т.б.)  есептеледі.