Өзенмұнайгаз қаржылық талдау

 

                                                                                                                         10 - кесте

«ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің ақша құралдарының қозғалысын талдау

 

Көрсеткіштер	Жылдар				Ауытқулар 2010/2008  (+/-)
	2008		2010
	мың теңге	үлес салмағы %	Мың теңге	Үлес салмағы %	Мың  теңге	%
1	2	3	4	5	6	7
Операциондық қызмет
Ақшаның түсуі, барлығы, соның ішінде	335212,0	100,0%	427631,7	100,0%	92419,7	***
тауарларды өткізу	325662,9	97,2%	262892,7	61,5%	-62770,2	35,7%
алынған аанстар	9549,0	2,8%	163672,1	38,3%	154123,0	35,4%
өзге түсімдер	-	-	1066,9	0,2%	1066,9	0,2%
Ақшаның шығуы, барлығы, соның ішінде	330068,5	100,0%	449805,9	100,0%	119737,4	***
жеткізушілерге тауарлар мен қызмет үшін	255509,8	77,4%	326771,7	72,6%	71261,9	-4,8%
берілген аванстар	3529,8	1,1%	96673,8	21,5%	93144,1	20,4%
еңбекақы бойынша	8570,8	2,6%	9912,7	2,2%	1342,0	-0,4%
займдар бойыншасыйақылар төлеу	3186,2	1,0%	5443,6	1,2%	2257,4	0,2%
корпоративті табыс  салығы	687,0	0,2%	2182,3	0,5%	1495,3	0,3%
бюджетке өзге төлемдер	162,5	0,0%	8169,0	1,8%	8006,5	1,8%
өзге төлемдер	58422,4	17,7%	652,6	0,1%	-57769,7	-17,6%
Операциондық қызметтен  түскен ақша таза сомасы	5143,5	***	-22174,2	***	***	***
Инвестициялық қызме
Негізгі құралдарды сатудан  ақшаның түсуі	0,0	0,0%	26011,1	***	26011,1		***
Ақшаның шығуы, барлығы,соның ішінде	15361,0	100,0%	1622,6	100,0%	-13738,4		***
негізгі құралдар сатып  алу	309,8	2,0%	1338,6	82,5%	1028,8		80,5%
материалдық емес актив  сатып алу	42,0	0,3%	284,0	17,5%	242,0		17,2%
өзге төлемдер	15009,3	97,7%	0,0	0,0%	-15009,3		-97,7%
Инвестициялық қызметте қолданылған ақшаның таза сомасы	15361,0	***	24388,5	***	***		***
Ақша құралдарының барлығы	-10217,5	***	2214,4	***	12431,9		***

 

10-кестенің берілгендеріне  сай, «ӨзенМұнайГаз» ӨФ 2010 жылы операциондық қызметтен 22174,2 мың теңгеге зиян шекті, бірақ салынған ғимараттың сатылуы инвестициялық қызмет бойынша пайда көлеміне әсер етті, ол 24388,5 мың теңгеге шықты. Барлығын есептегенде ақша құралдары мен оның эквиваленттерінің ұлғаю сомасы 2010 жылы 2214,4 мың теңге болды.

Кәсіпорын қызметінің тиімділігін  сипаттайтын ең маңызды көрсеткіштерінің бірі – қор қайтарымы, ол негізгі өндірістік қорларды пайдалануды қорытындылаудың көрсеткіші болып табылады. Ол талдау кезеңінде өнім сатудан түскен табыстың (ақша) негізгі өндірістік қорлардың жылдық орташа құнына қатынасымен формула бойынша анықталады:

.

Қор қайтарымы кері көрсеткіші – қор сыйымдылығы 1/f немесе F/D ретінде есептеледі.

Қор сыйымдылығының бір  артықшылығы, оның алымын құрамдас бөліктер, жеке цехтар мен қондырғылар тобы бойынша жіктеуге болады. Бұл әрбір өндірістік учаскеде техниканы пайдаланудың, қорларды пайдаланудың қорытындылау көрсеткішіне әсерін анықтауға мүмкіндік береді.

Кәсіпорын тұрақты қызмет ету үшін негізгі құралдар мен  материалдық активтер құнының жай  ғана өсуі жеткіліксіз. Олардың қайтарымы болуы керек (11 - кесте).

Негізгі қорлардың белсенді бөлігінің үлес салмағының артуы  қор қайтарымына оң ықпалын тигізді. Алайда негізгі өндірістік қорлардың  белсенді бөлігінің қайтарым деңгейінің төмендеуі бірінші себептің әсерін басып тастады, ол қайтарымның өткен жылмен салыстырғанда 4,1 теңгеге азаюына әкеліп соқты, ауытқулар балансы осыны дәлелдейді.

 

 

                                                                                                                         11- кесте

«ӨзенМұнайГаз» ӨФ негізгі өндірістік қорларының және белсенді бөлігінің қор қайтарымдылығын талдау

 

Коэффициенттер	Жылдар		Ауытқуы (+/-)
	2008	2010
1	2	3	4
Өнім өткізуден түскен табыс, мың тг.	296258	257288	-38970
Негізгі өндірістік қорлардың жылдық орташа құны, мың тг. Соның ішінде: белсенді бөлігінің, мың  тг.	35248   10504	60348   28726	+25100   +18222
Белсенді бөлігінің  үлесі, %	29,8	47,6	+ 17,8
Белсенді бөлігінің  қайтарымы, тг.	28,2	8,9	- 19,3
Қор қайтарымы, тг.	8,4	4,3	- 4,1
Қор сыйымдылығы, тг.	0,11	0,12	0,23

 

Осылайша негізгі өндірістік қорларды пайдаланудың тиімділігін  сипаттайтын негізгі көрсеткіштер келесідей түрде болып тұр: есепті 2010 жылы қор қайтарым 4,3, ал қор сыйымдылығы 0,23 тең болды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

12 - кесте

«ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің қаржылық көрсеткіштерінің деңгейі мен

динамикасын талдау

 

Көрсеткіштер	Жылдар		Ауытқулар 2010/2008  (+/-)
	2008	2010
	мың теңге	мың теңге	мың теңге	%
1	2	3	4	5
Тауарларды өткізуден  түскен табыс	296258,3	257288,3	38970,0	87%
Өнімнің өзіндік құны	263731,6	226871,6	-368600	86%
Жалпы пайда	32526,7	30416,7	-2110,0	94%
Өзге табыстар	4080,4	30021,5	25941,1	736%
Кезең шығыстары, соның  ішінде:	29833	47674	17841	160%
Пайыздар бойынша шығыстар	24544,6	36669,3	12124,7	149%
Әкімшілік шығыстар	2102,2	5561,1	3458,9	265%
Қаржыландыру шығыстары	3186,2	5443,6	2257,4	171%
Өзге шығыстар	5100,4	9150,5	4050,1	179%
Салық салынғанға дейінгі  табыс	1673,60	3613,65	1940,05	216%
Корпоративтік салық  шығыстары	444,85	1673,99	1229,14	376%
Таза табыс	1228,75	1939,66	710,91	158%

 

Тауарларды (қызмет, жұмыс) өткізуден түскен табыс 2008 жылмен салыстырғанда 2010 жылы 38970 мың теңгеге төмендеді, ол 13% құраған. Басты түрде бұл тауарлық өнімге деген сұраныстың азаюынан болды. Өзіндік құнның сатудан түскен түсімге қатынасы 2010 жылы 88,2 %-ға шықты, ал 2008 жылы оның мәні - 89% болған-ды, бұдан өнімнің өзіндік құнының шамалы төмендегенін куәландырады, және жалпы пайданың ұлғаюына кей әсерін тигізді. Жалпы пайданың сатудан түскен түсімге қатынасы 2010 жылы 11,8%-ға жетті, ал 2008 жылы оның мәні 11% болған. Кезең шығыстары 2008 жылмен салыстырғанда 60%-ға өсті. Ұлғаю барлық шығыс баптары бойынша көрініп тұр, сонда әкімшілік шығыстар 5%-ға өсіп, кезең шығыстарынның жалпы сомасында 12%-ды құрады, бұл әкімшілік басқару персоналына еңбекақы төлеу қорын ұлғайтумен байланысты болған; өнімді өткізу бойынша шығыстардың үлес салмағы 5%-ға төмендеген және 77% құрады; несиені қолдану үшін пайыздар төлеу бойынша шығыстар үлес салмағы өзгеріссіз қалды және кезең шығыстарны жалпы үлесінде 11% құрады.

Динамиканың негізгі  факторының бірі болып өткізуден  түскен табыс табылады, «ӨзенМұнайГаз» ӨФ-нің мысалында біз 2010 жылдың соңына бұл көрсеткіштің төмендегенін көріп тұрмыз. Жағымды нарық сегменттерін іздеу және бәсекелестердің бағаларын зерттеу жолымен тауарлық өнімді өткізуден түсетін табысты ұлғайту бойынша шаралар қолдану қажет, сондай-ақ сервистік және кепілдемелік қызмет арқылы өткізілетін тауарлық өнімнің тартымдылығын жоғарлату керек. Сатудан түсетін пайдаға әсер ететін фактордың негізгісі – өзіндік құн. Осы көрсеткішті бөлшектеп талдау және құраушы элементтер бойынша оның экономия резервтерін табу қажет.

 

 

2. Қаржылық қорытынды элементтерін аудиттеу

 

Аудиттің негізгі мақсаты шаруашылық субъектісінің бухгалтерлік есебін тексеру болғандықтан, оның мәлімет негізгі-бухгалтерлік есеп және топталған мазмұндағы қорытынды есебі болады. Осы орайда мәлімет көзі ретінде есеп кестелері ерекше орын алады, себебі қандай есеп болса да есеп көрсеткіштері есеп жасау үшін кестелері арқылы бір жүйеге келтіріледі.  Өз кезегінде есеп көрсеткіштері сол есеп кестелерінің  топталған екі  жақты жазу әдісін қолданып негізделген мәліметтер ақылы жасалынады.

Аудит тұрғысынан мәлімет көзінің  ең негізгісі – ол  қаржы есебі. Қаржы есебі арқылы шаруашылық субъектісінің  барлық жағынан жетістіктері қаржылық жағдайы, табыстылығы толығымен көрсетіледі.

Қазіргі кезде біздің елімізде қабылданған «Бухгалтерлік  есеп стандарты». Заңына сәйкес кәсіпорындар үш түрлі қаржылық есебін тапсырады:

1. бухгалтерлік баланс:
2. пайда мен зияндар туралы есеп:
3. ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп:

Қандай құрылымдық жерде болса  да, шаруашылық саласына қарамастан, әр түрлі меншіктегі шаруашылық субъектілері қазіргі мемлекетіміздің заңды  талабына сәйкес, кәсіпорындар және жалпы  кәсіпкерлік пен айналысатын  мекемелер жылдық бухгалтерлік есебін жасайды.  Оның негізгісі жылдық бухгалтерлік баланс, қаржы – шаруашылық нәтежиесінің есебі.

Бухгалтерлік есебі, баланс өте күрделі бухгалтерлік есеп әдісі. Ол кәсіпорын мүмкін арнайы экономикалық топтау арқылы, оның қаржыландыру көзімен жүйелеуге келтіріп, оларды экономикалық топтау мен немесе, кәсіпорын нақты қаржыландыру көзімен байланыстырып көрсетіледі. Қазіргі кездегі бухгалтерлік баланстың ерекшелігі, инвестиция жолымен келген мүлікті және қаржыны да осы баланста көрсетеді.

Бухгалтерлік баланс көрсеткішіне сәйкес, кәсіпорының шаруашылық құрлымын, өндірістік деңгейін, қаржылық көлемін, негізгі құнмен қуаттылығын, шарушылық тиімділігін табыстылық деңгейін тағы басқа жан – жақты мәліметтерді аңықтауға болады. Қазіргі кезде бухгалтерлік баланс «Бухгалтерлік есеп стандартты»  талабына сәйкес жасалынады. Онда бухгалтерлік баланс қаржы есебі тұрғысынан қаралып, оның мақсаты, міндеті, жалпы кәсіпкерлік шаруашылық  алатын орны аңықталған. Стандартта бухгалтерлік баланстың мақсаты: - ол біріншіден қаржы есебі оның мазмұны қаржылық мәліметті толық көрсету және онда болған өзгерістерді аңықтау.

- ал екіншіден пайдаланушыларды  қажет мәліметпен қамтамасыз  ету. Сонымен қатар, қаржы есебінің  негізгі принциптері көрсетілген.  Біздің елімізде қазіргі баланс, халықаралық үлгідегі де сәйкес формада іске асырылады. Ондағы мақсат баланс мәліметі өте тұжырымдалды, көлемі жағынан тиянақты, мазмұны жағынан түсінікті болуы қажет. Оның негізгі принцип баланс нетто немесе өлшемі жазаланған, баланс баптарының көрсеткіштері қайталанбайды деген сөз. Мысалы, баланстың активіндегі негізгі құрал бабының қасында, оның тозу сомасы көрсетіледі. Ал қортындысы сомасы саналған кезде негізгі құрал табысы шығарылып тасталады. Ондағы мақсат  негізгі құралдың қалдық бағасын аңықтау сияқты өндіріс қорының өзіндік құнын аңықтауда материалдық емес активтің, тауардың өзіндік құнын аңықтау да баланс баптарының нақты құнын шығару үшін екінші сатыдағы толықтыру баптары қолданылады.

Балансты тексеру, оның бухгалтерлік есеп көрсеткіштерімен аңықталады. «Бас кітап» көрсеткіші баланс көрсеткішіне дәлел болуы қажет. Ал одан әрі нақты тексеру қажет болған жағдай да бухгалтерлік есептің аналитикалық көрсеткіштері мен дәлелденуі қажет.

Қаржы – шаруашылық қызметінің нәтежиесі  туралы есбін жасаудың алдында кәсіпорын табысына түсініктеме беру қажет.

Бесінші бухгалтерлік  есеп стандарты шаруашылық субъектісінің  табыс саласын аңықтауға арналған. Бұл заңыңың ерекшелігі сол, шаруашылық субъектісінің өнім , тауар сатудан, қызмет көрсетуден алған төлемі кәсіпорын табысы деп аңықталған. Сонымен қатар табысқа басқа шаруашылық субъектілерінің несие пайдалануы әсерінен алынған «процент», акцияға жұмсалған қаржыдан дивидент, құнды қағаз операциясынан түскен  табыстар жатады.

Стандарт талабына сәйкес «қаржы» шарашылық қызметтінің нәтежиесі туралы есебін жасаған кезде шаруашылық субъектісі өзінің түсініктеме хатында аңықтама беруге тиісті:

1. кәсіпорын табысын аңықтауға арналған есеп саясатында көрсетілген ереже нұсқауға.
2. нақты табыстар түріне; тауар сату табысына; қызмет көрсету табысына: «проценттік» несие беру операциясынан:
3. бухгалтерлік есеп стандарты  бойынша қаржы – шаруашылық қызметтінің нәтежиесі туралы есебінің үлгісі төмендегідей болып бекітілген.

              Шаруашылық нәтежиесінің қаржылық есебі.

 

1. Дайын өнімді сатудан  түскен табыс	+
2. Дайын өнімнің өндірістік  өзіндік құны	-
3.Дайын өнімнің жиынтық  табысы	1-2
4. Кәсіпорын шығынын  жалпы және әкімшілік шығыны:	-
4Б. Тауарды сату  шығыны	-
4В.»Процент» төлеу  шығыны	-
5. Негізгі қызметтен алынатын табыс(зиян)	(3-4,4а-5)
6.Көмекші қызметтен  алынатын табыс	(+,-)
7.Салық төленгенге  кейінгі табыс (зиян)	(6+7:-7)
8. Табыс салығы	(%)
9.Салық төленгенен  кейінгі табыс	(8*9)
10.Кездейсоқ апаттан  түскен табыс (зиян)	(+,-)
11.Таза табыс (зиян)	(10+11;-11)