Валюталық бағам өзгерісі

   Жүк келіп жеткен сәтте және жүкті  кеден қоймасына қойған кезде доллардың бағамы 1 доллар үшін 146,00 теңге болды. 5 күн өткен соң толық кедендік тазарту сәтінде, сондай –ақ жүкті еркін сақтау аймағына жіберген күні доллардың бағамы өзгерді және 1 доллар үшін 148,00 теңге болды. ЖШС бухгалтері шетелден келген тауардың өзіндік құнын айқындаған кезде мынадай бағамды қолданады: 1 доллар үшін 148 теңге. Бұл өте дұрыс, өйткені қорлар кейіннен төлеу талаптарымен алынған және операция жасалған күні осы активтерге меншік құқығының өтуі болды. Фармакологиялық дәрілер және медициналық дәрі – дәрмектерді иеленуден болатын барлық тәуекелдер мен пайдалардың өтуі қорларды еркін айналысқа жіберу сәтінде болады. Алайда, қорлар кейіннен төлеу талаптарымен сатып алына бермейді. Егер компания қорларды ішінара немесе толық алдын ала төлеу талаптарымен сатып алатын немесе сататын болса, онда осы сатып алу немесе өткізу операциясының күні аванс беру немесе алу күні болып табылады. Келіп түскен қорларды кіріске ала отырып (келіп түскен қорлардың өзіндік құнын айқындай отырып), бухгалтер аванстық төлемдер аударылған күнгі бағамды ескеруі тиіс. Бухгалтерлер кедендік декларация бойынша келіп түскен қорлардың кедендік құны мен бухгалтерлік есептің деректері бойынша олардың өзіндік құнының сәйкес келмеуі жағдайына тап келеді.

    «Қазақстан Республикасындағы кеден ісі туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 30 маусымдағы № 296 – IV Кодексінің (2011жылғы 6 қаңтардағы редакциясы) 127 – бабына сәйкес, кедендік төлемдер мен салықтарды есептеу мақсатында, оның ішінде тауарлардың кедендік құнын айқындау үшін шетел валютасына қайта есептеу жүргізу талап етіледі, мұндай жағадайларда кеден органының кедендік декларацияны тіркеген күнінде, не төленуі тауарларды кедендік ресімдеуге (декларациялауға) байланысты емес кедендік төлем жүзеге асырылған күні Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес айқындалған валюта айырбастаудың нарықтық бағамы қолданылады. Осы жағдайда келіп түскен тауарлардың кедендік құны мен бухгалтерлік есептің деректері бойынша олардың өзіндік құнының арасында айырма туындайтыны белгілі. Бірақ кез келген қазақстандық компанияның бухгалтері «2 – Қорлар» ХҚЕС–ның және 2 –ҰҚЕС–ның 12 – бөліміне сәйкес қорлардың өзіндік құнын қалыптастыру тәртібін де ескеруі тиіс[17,8–10бб.] . 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Тарату  нысандары:

     Айлық басылымдар:  Қазақ, орыс және ағылшын  тілдеріндегі ҚҰБ статистикалық  бюллетені ҚҰБ-нің сайтында www.nationalbank.kz «ҚҰБ-нің ресми жарияланымдары»  тарауында орналастырылады.

     Басқалар: Қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндегі «Жылдық Есеп»

     Электрондық түрі      www.nationalbank.kz 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ҚОРЫТЫНДЫ

    Қорыта  келгенде, халықаралық  валюталар және қатынастар – ұлттық  шаруашылықтарының қызметкерлерiнiң  нәтижесiнен  өзара қызмет  ететiн  және  әлемдiк шаруашылықтағы  валюталардың  қызмет  етуi  барысында  қалыптасқан  қоғамдық  қатынастар  жиынтығын  бiлдiредi.

    Халықаралық валюта қатынастары шаруашылық байланыстарының  интернационалдануы негiзiнде бiрте – бiрте белгiлi бiр формаларды иемдене бастады. Нәтижесiнде валюталық жүйе қалыптасты.

    Ваюталық  жүйе дегенiмiз – ұлттық  заңдылықтарымен немесе  мемлекет  аралық  келiсiм шарттарымен бекiтiлетiн валюталық қатынастарды  ұйымдастыру және  реттеу  формасын  бiлдiредi .

    Валюталық жүйелер 3  түрге  бөлiнедi:

1. Ұлттық  валюталық  жүйе;
2. Дүниежүзлiк  валюталық  жүйе;
3. Аймақтық  немесе  мемлекет  аралық  валюталық  жүйе 

    Валюталық нарықтарда  валюталық  операциялады  жүргiзуге  халықаралық  сауда  мен  оған  байланысты  көрсетiлген  қызметтер  және  халықаралық  капиталдар  мен  несиелер  қозғалысы  негiз  болып  табылады.

    Валюталық  бағам дегенiмiз  –  бұл  бiр  елдiң  ақша  бiрлiгiнiң  басқа  бiр елдiң ақша бiрлiктерiне  бейнеленген  бағасы. Әрбiр елдiң ұлттық ваюталарын салыстыру оларды өндiрiс және  айырбас процесiнде пайда болатын обьективтi  құндық  қатынастарына негiзделедi. Валюталық бағамы  валюталарға сұраныс пен ұсынысқа ықпал етушi  көптеген  факторларға байланысты  өзгередi. 

    Валюталық нарықты айтқанда онда көбінесе нақты және номиналды валюталық бағам деген сөздер кездеседі. Екі елдің тауарларының қатынасы негізінде (сол елдің валютасы негізінен алынған) нақты валюталық бағамды анықтауға болады. Мемлекеттің валюталық нарығында көрсетілген валюталық бағамды – номиналды бағам деп атайды.

    Валюталық бағамның үш түрі бар:

1. Белгіленген;
2. Өзгермелі;
3. Аралас.

    Тауарлармен, қызметтермен саудаласқанда, капиталдар мен несиелердiң қозғалысы кезiнде, дүниежүзiлiк және ұлттық рыноктардың  бағаларын, сонымен бiрге әр алуан елдердiң ұлттық немесешетелдiк валюталарға шаққандағы құндық көрсеткiштердi салыстыраған уақытта валюталық бағам аса қажет.

    Ұлттық  валюта жүйесi дүниежүзiлiк валюта жүйесiнiң  құрылымдық принциптерiне сәйкес қалыптасты. Ұлттық валюта жүйесiнiң негiзiн осы мемлекеттiң заңымен бекiтiлген ақша бiрлiгi құрайды. Қазақстанның ұлттық валютасы Елбасының 1993 жылғы 12 қарашасындағы “Қазақстан ұлттық валютасын енгiзу туралы” жарлығы негiзiнде 1993 жылдың 15 қарашасынан бастап айналымға теңге енгiзiлдi. Ал 2003 жылы өзгертулер енгізілді, 2007 жылы бұл заң толықтырылды.

    Қазақстанның  дүниежзiлiк шаруашылыққа интеграциялануға ұмтылысы оның халықаралық валюта – қаржы және несие қатынастарына белсендi түрде қатысуын талап етедi. Елiмiздiң бүгiнгi таңдағы негiзгi валюталық саясаты теңге құнының тұрақтылығын орнықтыру және оны еркiн ауысатын валюталарға айырбастауды мейлiнше ырықтандыру.

    Қазақстан «Халықаралық валюталық қорға»  мүше  болып  кiргеннен  бастап  өзiнiң валюта қатынастарын  “Ямаика” валюта  жүйесiнiң  құрылымдық  қағидаларымен қордың жарғысына сәйкес қалыптастыруда. Валюта  қатыныастарын  ұйымдастырушы  үшiн  “Валюталық  реттеу  туралы” ҚР–ның алғашқы  заңы  қабылданды, 2003  жылы  24  желтоқсанда Қазақстанда “Валюталық  реттеу  туралы” жаңадан өзгерістер енгізілді,енгізілген заңға толытырулар 2007 жылы бекітілді. 

    Жалпы валюталық қатынастардың дамуы  елiмiздiң экономикалық тұрақтылығын, әлемдiк экономикадағы ұлттық экономикамыздың  орнын көрсетедi.

    Қазақстан Республикасында қазiрдiң өзiнде  теңгенiң ел iшiнде еркiн ауысуына iс жүзiнде қол жеткiзiп отырмыз. Жоғарыда атап өткендей соңғы жылдары теңге құнының халықаралық резервтік валюталар бойынша тұрақты сақталып, Қазақстанның экономикалық тиімді өсуіне септігін тигізіп отыр. 

    Соңғы 2009 – 2010 жылдары Қазақстанның әлемдік нарықтағы жағдайы бойынша төлем балансы оң сальдоны көрсетті. Әрине бұл Қазақстан үшін үлкен жетістік болып табылады және алдағы уақытта елдің ұлттық экономикасын, оның өндірістік салаларын индустрияландыру арқылы бәсекеге қабілетті экономиканы құру, импорталмастырушы өндірісті дамыту сыртқы саудада экспорттын көлемін арттырп, импорттын көлемін айтарлықтай төмендетеді деп айқындалуда. Алайда елдің экспортының өсуі, биылғы жылғы төлем балансының он сальдосы тікелей экономиканың тұрақты дамуы үшін тиімсіз болып келетін мұнай және басқа да шикізатты өндірістің, олардың шығару көлемінің артуынан және әлемдік рынокта шикізатқа деген бағаның өсуінен болып отыр.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. “ҚР-да ұлттық валютаны енгiзу туралы” ҚР  Президентiнiң  заң күшi бар жарлығы  12.11.2003.
2. “ҚР-ның ақша жүйесi туралы” ҚР-ның Заңы  13.12.2003. 
3. 21 (IAS) Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты, 39 (IAS) ХҚЕС,1-60 тармақтар
4. Баян Көшенова, Оқу құралы  / Ақша,  несие,  банктер,  валюта қатынастары, - Алматы: “Экономика” 2000ж.
5. Бұхарбаев Ш.М. “Валюталық бағамның және оның атқарылуы тәртiптерiнiң елдiң сыртқы экономикалық қызметiне әсерi” // Банки Казахстана. №1.- 2007 ж. 128б
6. Ақша,  несие,  банктер:  Оқулық   Ғ.С. Сейiтқасымов. – Алматы: Экономика,  2009-2010жж. - 466 б.
7. “Валюталық реттеу туралы” Қ.Р –ның  заңы    24.12.2007.
8. А.И. Добрынина, Л.С. Тарасевича. //Экономическая теория// Санк-Петербург 2008г.
9. Деньги,  кредит,  банки:   Учебник  /  Под. Ред.  О.И Ловрушина,  Изд. 2-е,  - Москва: 2003г.
10. Е.Н.Нәбиев “Халықаралық экономикалық қатынастар”. Астана                 2008ж. – 49б.
11. Байгiсиев Майдан-Әлі  // Халықаралық валюта қатынастары және валюталық құқық//: Оқу құралы. Алматы: Қазақ университетi, 2009ж. – 302 бет. 
12. С.Б.Мақыш “Валюталық операциялар және валюталық мәмiлелер” // ҚазҰУ хабаршысы. №5, - 2008ж.
13. Бертаева К.Ж. «Наличные и срочные валютные операции» // Банки Казахстана, №3, 2006г.
14. «О ситуации на финансовом рынке» // Банки Казахстана, №7,8,9 - 2009г. 2-8 стр.
15. Статистический ежегодник. Алматы. – 2009г.- 446 с.
16. Вестник Национального банка РК ,  2010 ж. №1,2.
17. № 32 Бухгалтер бюллетені «Халықаралық тасымалдарды жүзеге асырған кезде ҚҚС –ның асып кеткен сомасын қайтару» – тамыз 2011ж.
18. www.nationalbank.kz
19. http://1referat.kz/ekonomika-karzhy-buxgalterlik-is-banktik-is-salyk/kapital-_oz_alysymen-bajlanysty-valyutaly_-operaciyalardy-retteu.html