Шағын және орта бизнесті несиелендіру

          Ағылшын бланкілері коммерциялық мекемелерге  қысқа мерзім несие беруде овердрафт түрін пайдаланады . Овердрафт күнделікті есеп шотпен байланысты келісім бойынша банк есеп шоттың қожайынына сомаға чек жазып беруге рұқсат береді, бұл сома лимит  түрінде  белгіленген несие қалдығынан жоғары асуы мүмкін.

          Ұлыбританиядағы овердрафт  мерзімдері – бірнеше айдан бірнеше  жылға созылады, бірақ банк несиені  жылына бір рет толық  төлеуін  талап етеді және әр жыл сайын  клиенттің жағдайын  зерттейді. Егер қарыздардың өтеу қабілеті күдікті болса,  келісім шарты бұзылады. Овердрафт бойынша пайыздар күнде қалдық бойынша өседі. Несиенің бұл түрі ең арзан, себебі клиент пайдаланған қаражат үшін төлейді.

       Екінші дәстүрлі несие берудің  ағылшын банкілері қолданылатын  түрі – қарыз есебімен берілетін несие. Овердрайфтан айырмашылығын айтсақ, клиентке арнайы есеп-шот ашылып, оның есебіне несие сомасы жазылады. Бір уақытта клиенттің күнделікті есеп-шот несиелерін, клиент чек жазып алып не болмаса ақша түрінде алуы мүмкін. Бұл есептеу  арқылы берілген несие капиталдық шығындар мен әр түрлі коммерциялық жобалар жасау үшін істелінеді.

         Мұндай несиенің мерзімдері әр  түрлі.  Олар сатып алынған  жабдықтардың экономиялық өміріне  байланысты. Бұл несиелер орта  және ұзақ мерзімді. Пайыздар  үш айлықта бір жиналып, клиенттің күнделікті есеп - шотынан  алынып отырылады.

          Пайыз ставкасының  мөлшері банкінің негізгі ставкасына қосылма қосылуымен анықталып, не болмаса  нарық ставкасының өзгеруімен байланысты болады.

      Лизингтік операциялар Ұлыбританияда  кең таралған. 70 жылдар басында қымбат және ірі жабдықтарды жалға алуды қаржы үйлері қаржыландырған. Олар тәжірибеде лизинг ретінде жалға алынған  жабдықты  толық  төлеп, не болмаса сатып, жалға беру шарттары қарастырылады.  Бұл орайда компания өз жабдығын қаржы  компанияға сатып, соң жалға қайта алады.

      Шетелдік  тәжірибеге қарап, Республикамызда  атқарылатын несиелендіру іс-шараның  әлі көп екенін байқауға болады. «Шағын және орта бизнесті несиелендіру туралы» заң атқарылатын іс-шаралардың бастамасы ғана, экономиканың бұл секторын көтеру үшін жүйелі түрде жұмыс атқарылуы керек. Республикамызда шағын және орта бизнеске кәсіпкерлеріне қағаз жүзінде емес, шет елдегі сияқты нақты көмек қажет, яғни қаржылай төмен пайызбен несие, несие алу жолдарын жеңілдету, мемлекет бюджетінен тікелей қаржыландыру, лизингтік несиелеу бойынша көмек жасау керек.    

1.3. Қазақстан Республикасының  шағын және орта  бизнесті несиелендіру  түрлері  және  оның келешекте   дамуы 

      “Шағын  және орта кәсiпкерлiктi несиелендіру туралы”  Елбасының Жарлығы бүгiнгi нарық кезеңінде келешек көкжиегіне жетелер үміт ұшқыны.

      Кәсiпкерлiк  саланы несиелендіруді дамыту – экономиканы  жандандырудың бірден бір жолы екенін бұл күнде көпшiлiк жақсы түсiнедi. Көптеген экономикалық, әлеуметтік және саяси мәселелерді шешуге қабiлеттi болғандықтан шағын және орта кәсiпкерлiктiң нарықтық экономикада маңызы зор. Бүгiнгi таңда мемлекеттік мекемелер мен екінші деңгейлі банктер шағын және орта кәсiпкерлiктi несиелендірудің дамуына жан-жақты араласады. Шағын экономика аудан экономикасында құрылым ретінде өз бейнесін айқындай бастады. Шағын және орта бизнестің негiзгi мақсаты – жұмыс көздерін ұлғайту арқылы пайдаға қол жеткізу. Жалпы коммерциялық жұмыстың өзі капиталды молайтумен түйiнделедi. Кәсiпкерлiктiң түр-түрін дамытуға да көңіл бөлетін мерзім туды. Қалай десек те кәсiпкерлiк, шағын және орта бизнес тұрмысымызға тереңдеп енуге тиіс. Жұмыстың осы көлемiнiң өзі ауданда шағын және орта кәсiпкерлiктi несиелендіруді дамыту керектiгiне айғақ болар еді. Ол үшін ұйымдастыру жұмыстарына жете мән беріп, құқықтық - экономикалық жағынан еңбек адамдарының қорғалуын қамтамасыз ету керек.

      Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнесті несиелендірудің бірнеше  түрлерін қарастыруға болады. Әсіресе, Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнеске беретін несиелерін айтуымызға болады. Мысалға, «Цеснабанк» АҚ шағын және орта бизнесті несиелендірудің төмендегідей бағдарламаларын көрсетуімізге болады:

ЭКСПРЕСС  несиелеу түрі

      ЭКСПРЕСС  несиелеу түрі банк филиалдары арқылы іске асырылып басты банктің несиелеу комитетімен бекітіледі. Бұл жобаны іске асырушы филиалдар жоғарғы банктің несиелеу комитетін шағын және орта бизнес субъектілерін несиелендіру жайлы қанағаттандыруы керек. ЭКСПРЕСС несиелеу түрі несиені әдейі дайындалған несиелендіру мамандары көмегімен іске асырады. ЭКСПРЕСС несиесі өзінің қызметін сауда саттық аймағында, яғни өз бизнесімен айналысатын адамдарды несиелендіреді.

1. ЭКСПРЕСС несие берудің шарты:[ WWW.tsb.kz]

• Қарыз алушының құқықтық статусы – заңды тұлға, жеке кәсіпкер, жеке тұлға;

• Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлерге несие қарыздары коммерциялық мақсатқа байланысты беріледі;
• ЭКСПРЕСС несиесінің шағын және орта бизнесті субьектісін несиелендіруде жеке тұлғаларды несиелендіру барысында қаржы тек тұтынушылық мақсатқа ғана беріледі;
• Қарыз алушының тұрақты бизнесі, яғни қарыз алуға арызды жазудан бұрын 3 айдан жоғары мерзімде тоқтаусыз жұмыс істеп тұрған;
• Қарыз АҚШ доллары немесе теңгеде берілуі мүмкін;
• Қарыз мөлшері 500 АҚШ долларынан 5 000 АҚШ долларына дейін немесе 750 000 теңге немесе 4 200 евро;
• Несие мерзімі: 12 айға дейін;
• ЭКСПРЕСС несиесін төлеу ай сайын бірдей мөлшерде (аннуитеттік);
• Арызды жазғаннан кейін 2 жұмыс күнінен аспайтын мерзімде қарыз алушыға несие беріледі.

СПРИНТ несиелендіру түсінігі

      СПРИНТ  несиесі жеке кәсіпкерлерге (өз жұмысын  патент немесе жеңілдетілген декларация түрінде іске асыратын) беріледі және заңды тұлғаларға өз кірістерін көрсетпеген  жағдайда да беріледі.

СПРИНТ  несиесін берудің шарты №2 кестеде  несиенің мерзімдері мен ставкалары көрсетілген:

• Қарыз алушының құқықтық статусы – заңды тұлға, жеке кәсіпкер, жеке тұлға;
• Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлерге несие қарыздары коммерциялық мақсатқа байланысты беріледі;
• СПРИНТ несиесінің шағын және орта бизнесті субьектісін несиелендіруде жеке тұлғаларды несиелендіру барысында қаржы тек тұтынушылық мақсатқа ғана беріледі;
• Қарыз алушының тұрақты бизнесі, яғни қарыз алуға арызды жазудан бұрын 3 айдан жоғары мерзімде тоқтаусыз жұмыс істеп тұрған;
• Қарыз АҚШ доллары немесе теңгеде берілуі мүмкін;
• Қарыз мөлшері 30 000 АҚШ долларына дейін немесе 3 900 000 теңге немесе 25 000 евро;
• Пайыз сомасы теңгеде – 20%, АҚШ доллары бойынша – 19%;
• Несие мерзімі: 36 айға дейін;
• Толық немесе жартылай қарызды уақытына дейін төлеу кезінде айып төленбейді;
• СПРИНТ несиесін төлеу ай сайын бірдей мөлшерде (аннуитеттік);
• Арызды жазғаннан кейін 2 жұмыс күнінен аспайтын мерзімде қарыз алушыға несие беріледі. [WWW.tsb.kz]

1. кесте   Спринт несиелендіру бағдарламасы бойынша несие беру шарты.

АКЦЕНТ  несиелеу түсінігі

      АКЦЕНТ  несиесі банктік қарыз немесе несие линиясы болып табылады. 2 кесте оның мөлшері 50 000 АҚШ долларына дейін немесе 6 500 000 теңгеде немесе 42 000 евро бір қарыз алушыға беріледі.

АКЦЕНТ несиесін берудің шарты:

• Қарыз алушының құқықтық статусы – заңды тұлға, жеке кәсіпкер, жеке тұлға;
• Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлерге несие қарыздары коммерциялық мақсатқа байланысты беріледі;
• АКЦЕНТ несиесінің шағын және орта бизнесті субьектісін несиелендіруде жеке тұлғаларды несиелендіру барысында қары тек тұтынушылық мақсатқа ғана беріледі
• Қарыз алушының тұрақты бизнесі, яғни қарыз алуға арызды жазудан бұрын 3 айдан жоғары мерзімде тоқтаусыз жұмыс істеп тұрған немесе 6 айдан шамасында өндіріс саласында тоқтаусыз жұмыс істеген;
• АКЦЕНТ несиесі АҚШ доллары немесе теңгеде берілуі мүмкін;
• Негізгі қорларды алуды қаржыландыру мерзімі – 60 айға дейін;
• Құрылысқа және коммерциялық мүлікті алу мерзімі – 84 айға дейін;
• Пайыз сомасы теңгеде – 18%, АҚШ доллары бойынша – 17%;
• АКЦЕНТ несиесін төлеу ай сайын бірдей мөлшерде (аннуитеттік);
• Арыз түскен уақыттан бастап қарыз алушыға 5 жұмыс күнінен аспайтын уақытта несиелеу комиссиясы несиені беру жайлы шешім қабылдайды.
• АКЦЕНТ несиесі кезінде мынадай жағдайда қарыз алушының төлем қаблеттілігі тексерілмейді: егер «Цеснабанк»АҚ-ның депозитінде қарыз алушының кепіл ретінде ақшалай қаражаты болса.Бұл жағдайда салынған депозиттің мерзімі несие алу мерзімінен кем болмауы керек, яғни екеуінің мерзімі бірдей мөлшерде не болмаса депозит мерзімі ұзақ болуы қажет.  АКЦЕНТ несиесі кезінде сыйақы мөлшері былайша есептелінеді депозит бойынша пайыздық ставка сомасы  3-4 пайыз несие бойынша бір реттік комиссия – ай сайынғы бірдей мөлшердегі төлем (аннуитет). Арыз түскен уақыттан бастап АКЦЕНТ несиесін беру уақыты 8 жұмыс сағатынан аспауы қажет. [WWW.tsb.kz]

1. кесте         Акцент бағдарламасы бойынша несие беру шарты.

СТИМУЛ  несиелендіру түсінігі

СТИМУЛ  несиесі банктік қарыз немесе несие линиясы болып табылады. Оның мөлшері 50 000 АҚШ долларынан 200 000 АҚШ долларына дейін немесе 6 500 000 теңгеден 26 000 000 қазақстандық теңгемен немесе 42 000 евродан 167 500 евроға дейін бір қарыз алушыға беріледі.

СТИМУЛ  несиесін берудің шарты:

• Қарыз алушының құқықтық статусы – заңды тұлға, жеке кәсіпкер, жеке тұлға;
• Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлерге несие қарыздары коммерциялық мақсатқа байланысты беріледі;
• СТИМУЛ несиесінің шағын және орта бизнесті субьектісін несиелендіруде жеке тұлғаларды несиелендіру барысында қары тек тұтынушылық мақсатқа ғана беріледі;
• Қарыз алушының тұрақты бизнесі, яғни қарыз алуға арызды жазудан бұрын 3 айдан жоғары мерзімде тоқтаусыз жұмыс істеп тұрған;
• Қарыз АҚШ доллары немесе теңгеде берілуі мүмкін;
• Пайыз сомасы теңгеде – 17%, АҚШ доллары бойынша – 16%;
• Негізгі қорларды алуды қаржыландыру мерзімі – 60 айға дейін;
• Құрылысқа және коммерциялық мүлікті алу мерзімі – 120 айға дейін;
• Толық немесе жартылай қарызды уақытына дейін төлеу кезінде айып төленбейді;
• СТИМУЛ несиесін төлеу ай сайын бірдей мөлшерде (аннуитеттік);
• Арызды жазғаннан кейін 7 жұмыс күнінен аспайтын мерзімде қарыз алушыға несие беріледі.
• СТИМУЛ несиесі кезінде мынадай жағдайда қарыз алушының төлем қаблеттілігі тексерілмейді: егер «Цеснабанк»АҚ-ның депозитінде қарыз алушының кепіл ретінде ақшалай қаражаты болса.Бұл жағдайда салынған депозиттің мерзімі несие алу мерзімінен кем болмауы керек, яғни екеуінің мерзімі бірдей мөлшерде не болмаса депозит мерзімі ұзақ болуы қажет.  СТИМУЛ несиесі кезінде сыйақы мөлшері былайша есептелінеді депозит бойынша пайыздық ставка сомасы  3-4 пайыз несие бойынша бір реттік комиссия – ай сайынғы бірдей мөлшердегі төлем (аннуитет). Арыз түскен уақыттан бастап СТИМУЛ несиесін беру уақыты 8 жұмыс сағатынан аспауы қажет. [WWW.tsb.kz]