Каржылык кызмет

    Ë.Äàâûäîâà ìåí Ä.Ðàéìàíîâ "²àçàºñòàí µëòòûº Áàíêi áàíêòåðäi” ºàðæûëûº îðíûºòûëû¹ûí ºàìòàìàñûç åòó, îëàðäû” äåïîçèòîðëàðûíû” ì¾ääåëåðií ºîð¹àó, ñîíäàé-ຠ²àçàºñòàí  Ðåñïóáëèêàñûíû” àºøà-êðåäèò æ¾éåñií ò½ðàºòûëàíäûðó ìàºñàòûíäà áàíêòåðäi” ºûçìåòòåðií ðåòòåóäi æ¾çåãå àñûðàäû" äåãåí îéëàðûí áàÿíäà¹àí. Ñîíûìåí ºàòàð, îëàð áàíêòiê ºûçìåòòi áàíêòiê (ÿ¹íè µëòòûºû Áàíê òàðàïûíàí) ðåòòåó ¸äiñòåðiíå ïðóäåíöèàëäûº íîðìàòèâòåð åëãiëåó æ¸íå èíñïåêöèÿëàó æàòàäû äåï ò¾ñiíäiðãåí.¹³

    ²àçàºñòàíäûº  ýêîíîìèñò - ¹àëûì È.Èñàåâ áàíêòiê  ºûçìåòòi áàºûëàó æ¸íå ºàäà¹àëàó  æ¼íiíäåãi ¼ç ê¼çºàðàñûí: "Áàíê æ¾éåñiíi”  åë ýêîíîìèêàñûíäà àòºàðàòûí ð¼ëi ìåí  àëàòûí îðíû ¼òå çîð áîëàäû. Ñîíäûºòàí  êðåäèòòiê-áàíêòiê àÿ ìåìëåêåòòiê îðãàíäàð òàðàïûíàí 콺èÿò æ¾ðãiçiëåòií ºàäà¹àëàó ìåí ðåòåóäi” îáüåêòiñi áîëûï ñàíàëàäû. Ðåñïóáëèêàñûíäà¹û áàíêòåðäi” ¾ñòiíåí æ¾ðãiçiëåòií áàºûëàó ìåí ºàäà¹àëàó ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû” áàíêòåð òóðàëû æ¸íå ¼çãå äå çà”äàðûí ñàòàóäû, ñîíäàé-ຠáàíêòåð ìåí îëàðäû” ìåêåìåëåðiíi” æ½ìûñòàðûí ½éûìäàñòûðóäû æ¸íå áàíêòåðäi” øàðóàøûëûº-ºàðæûëûº ºûçìåòòåðiíå ìåðçiìäi (êåçå”äi) òåêñåðó æ¾ðãiçóäi ºàìòàìàñûç åòóãå áà¹ûòòàë¹àí iñ-øàðàëàð êåøåíi ðåòiíäå ê¼ðiíiñ òàáàäû" äåï ò¾ñiíäiðå îòûðûï ºàëûïòàñòûðûëû¹àí.

    Æî¹àðûäà, çà”òàíóøû æ¸íå ýêîíîìèñò ¹àëûìäàð ò½æûðûìäà¹àí ¹ûëûìè ýêîíîìèñò ¹àëûìäàð ò½æûðûìäà¹àí ¹ûëûìè ê¼çºàðàñòàð ìåí ïiêiðëåðäi ñàëûñòûðà îòûðûï ìûíàäàé ºûñºàøà ºîðûòûíäû æàñàó¹à áîëàäû: ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû” áàíê æ¾éåñi ìåí áàíêòiê ºûçìåò àÿñû ºî¹àìäûº-ìåìëåêåòòiê ìà”ûçû áàð ìåìëåêåòòiê ðåòòåó - º½ºûºòûº ûºïàë åòó îáüåêòiñi áîëûï òàáûëàòûíäûºòàí ìåìëåêåòòiê ½éûìäàñòûðóøû-ðåòòåóøi ºûçìåòòåð áàíêòiê ðåòòåó, ¸êiìøiëiê-º½ºûºòûº ðåòòåó, âàëþòàëûº ðåòòåó ºàðæûëûº-º½ºûºòûº ðåòòåó ò¾ðiíäå ê¼ðiíiñ òàáàäû.

    Áiçäi”  îéûìûçøà, ¼òïåëi êåçå”äåãi ºàçàºñòàí áàíêòåðiíi” ºûçìåòií ìåìëåêåòòiê ðåòòåóäi” ºàçiðãi òåîðèÿëûº ¾ëãiñi ðåòiíäå ¸ëåóìåòòiê-ýêîíîìèêàëûº, çà”äûº-¸êiìøiëiê æ¸íå ñàÿñè ðåòòåóäi àëó¹à, ñîíäàé-ຠîñû ì¸í-æàé òóðàëû äèññåðòàöèÿëûº çåðòòåó áàðûñûíäà íàºòûëû ½ñûíûñòàð æàñàó¹à áîëàäû.

    ´ç  êåçåãiíäå ¸ëåóìåòòiê-ýêîíîìèêàëûº, çà”äûº-¸êiìøiëiê æ¸íå ñàÿñè ðåòòåó æ¼íiíäåãi ½ñûíûñòàðäû íàºòûëàíäûðó ìåìëåêåòòi ðåòòåóäi” ºàçiðãi äàìó êåçå”iíäåãi íàºòû ìàºñàòòàðûíà áàéëàíûñòû áîëàòûíûí  åñêåðóiìiç ºàæåò.¹⁴

    Áåëãiëi  Ðåñåé ¹àëûìû çà”òàíóøû Þ.Êîçëîâ "Ìåìëåêåòòiê ðåòòåó òàð ìà¹ûíàñûíäà – ìåìëåêåòòiê áàñºàðó ôóíêöèÿñû. Á¾ãiíäå îñû ôóíêöèÿ òåê ýêîíîìèêàíû ¹àíà åìåñ, ñîíûìåí áiðãå ¸ëåóìåòòiê – ì¸äåíè àÿíû ðåòòåóäi äå áàñûìäû áîëûï òàáûëàäû. Ìåìëåêåòòiê ðåòòåóäi” ì¸íi ìåí ìåõàíèçìiíå: æàëïû ºà¹èäàëàðäû áåëãiëåó æîëûìåí íîðìàòèâòiê ðåòòåó, áàñºàðó¹à áàéëàíûñòû øåøiëóãå òèiñ íàºòûëû ìiíäåòòåðãå (ì¸ñåëåëåðãå) ñ¸éêåñ îíû æåäåë ò¾çåòó; áåëãiëi áið ºàòûíàñòàðäû ðåòòåéòií º½ºûºòûº íîðìàëàðäû” îðûíäàëóûíà áàºûëàó æ¾ðãiçó; òèiñòi ºà¹èäàëàðìåí ðåòòåëiíãåí ºî¹àìäûº ºàòûíàñòàðäû” ºàòûñóøûëàðûíû” º½ºûºòàðû ìåí ì¾ääåëåðií ìåìëåêåòòiê ºîð¹àó; îëàðäû” ºûçìåòòåðiíi” æàëïû áà¹ûòûí àéºûíäàó æ¸íå ¾éëåñòiðó; îíû” òèiñiíøå æ¾çåãå àñûðûëóûíà æ¸ðäåìäåñó; º½ðûëûìäûº ñàÿñàòòà¹û áàñûìäûëûºòàðäû àéºûíäàó; ìåìëåêåòòiê êåëiñiì-øàðò æàñàó; òiðêåó; ëèöåíçèÿëàó æ¸íå ò.á. æàòàäû" äåãåí ºîðûòûíäû æñà¹àí.¹⁵

    Þ.Êîçëîâòû”  îñûíäàé ºîðûòûíäûñûíà îðàé "áàíêòiê  ºûçìåòòåð àÿñûí ìåìëåêåòòiê ðåòòåó ìåìëåêåòòiê æ¸íå êîììåðöèÿëûº áàíêòåð  ¾øií ºîëàéëû (û”¹àéëû) ½éûìäàñòûðóøû, º½ºûºòûº æ¸íå ýêîíîìèêàëûº æà¹äàéëà𠺽ðó¹à áà¹ûòòàëàäû" äåãåí ïiêiðiìiçäi áiëäiðåìiç.

    Áàíê  æ¾éåñiíäåãi æ¸íå áàíêòåðäi” ºûçìåòòåðiíå áàéëàíûñòû ìåìëåêåòòiê ºàäà¹àëàó, ñîíû” iøiíäå áàíêòiê ºàäà¹àëàó  æ¼íiíäåãi Ðåñåé çà”ãåð-¹àëûìû À.Áðàòêîíû”  ê¼çºàðàñû ìåìëåêåòòi” àºøà-êðåäèò æ¾éåñiíäå øûíàéû îðûí àë¹àí íàºòûëû ì¸í-æàéëàð¹à áàéëàíûñòû ¼çãåøå ê¼ðiíiñ òàïºàí, À.Áðàòêî "Áàíêòiê àºäà¹àëàó Ðåñåé Áàíêiíi” áàíêòiê ºûçìåòòi ðåòòåéòií çà” àêòiëåðií, ¼çi áåëãiëåãåí íîðìàòèâòiê àêòiëåðäi, ñîíû” iøiíäå ºàðæûëûº íîðìàòèâòåð ìåí áóõãàëòåðëiê åñåï ºà¹èäàëàðûí êðåäèòòiê ½éìûäàðäû” ñàºòàóûí æ¸íå îðûíäàóûí àðà ºàøûºòûºòû ñàºòàé îòûðûï æ¸íå ê¼çáå ê¼ç áàºûëàóäû. Áàíêòiê ºàäà¹àëàóäû” ì¸íi ìåí ìà”ûçäû áàíêòiê ºûçìåòòi ðåòòåéòií çà”äàð ìåí Ðåñåé Áàíêiíi” íîðìàòèâòiê àêòiëåðiíå êðåäèòòiê ½éûìäàðäû” øåøiìäåði ìåí iñ-¸ðåêåòòåðiíi” ñ¸éêåñ êåëóií òåêñåðóäåí ò½ðàäû.

    ²àçiðãi áàíêòiê ºàäà¹àëàó áàíê æ¾éåñií  òîëû¹ûìåí ºàìòàìàéäû. ´éòòòêåíi îíû” îáüåêòiñi òåê áàíê æ¾éåñiíi” åêiíøi äå”ãåé áîëûï òàáûëàäû. Àë áàíê æ¾éåñiíi”  æî¹àð¹û äå”ãåéi Ðåñåé Áàíêi ºàíäàé áîëìûñûí ìåìëåêåòòiê îðãàííû” ºàäà¹àëàóû ìåí òåêñåðóiíåí òûñ ºàë¹àí" äåé îòûðûï, øåò åëäåðäåãi îðòàëûº áàíêòåðäi” ìåìëåêåò òàðàïûíàí ìiíäåòòi ò¾ðäå òåêñåðiëåòiíií øåãåëåï ê¼ðñåòêåí.

    Á½ë æåðäå åñêåðåòií áið ìà”ûçäû  æàéò, ²àçàºñòàí µëòòûº Áàíêiíi”  ìåìëåêåòòi” àºøà-êðåäèò ñàÿñàòûí iñêå àñûðàòûí, ºàðæû æ¾éåñiíi” ò½ðàºòûëû¹ûí ºàìòàìàñûç åòåòií ìåìëåêåòòi” ºàðæûëûº àãåíòi ðåòiíäå ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû” ¶êiìåòiìåí æ¸íå ¼êiëäi áèëiê îðãàíäàðûìåí òû¹ûç áàéëàíûñòû áîëàòûí íàðûºòûº-ìåìëåêåòòiê àéðûºøà ì¸ðòåáåëi èíñòèòóò ñèïàòûíäà¹û iñ-ºèìûëàäðû ìåí ½éûìäàñòûðó-ðåòòåó ºûçìåòòåðiíi” àóºûìû çà” æ¾çiíäå íàºòûëû áåëãiëåíãåíäiêòåí, îëàðäû” ìåìëåêåòòiê áàºûëàó-ºàäà¹àëàó íàçàðûíà òûñ ºàëìàéòûí áiëó ºàæåò.

    Ñîíûìåí, º½çûðåòòi ìåìëåêåòòiê îðãàíäàðäû”  ðåòòåó æ¸íå ºàäà¹àëàó æ¼íiíäåãi ºûçìåòòåði ê¼áiíåñå êîììåðöèÿëûº áàíêòåðäi” îïåðàöèÿëàðûí ðåãëàìåíòòåóãå áà¹ûòòàë¹àíûí áàéºàéìûç.

    Ðåñåé ¹àëûìû Þ.Êðîõèíà Ðåñåé Áàíêi æ¾çåãå àñûðàòûí àºøà-êðåäèòòiê æ¸íå ò.á. ðåòòåó øàðàëàðûí ñèïàòòàé êåëiï, îíû” iøiíäå  âàëþòàëûº ðåòòåóãå åðåêøå òîºòàëûï ¼òêåí. "ÐÔ Îðàòëûº áàíêi áiðºàòàð ¸êiìøiëiê iñ-øàðàëàðäû ºîëäàíó àðºûëû âàëþòàëûº ðåòòåóäi òàëàïòàð¹à ñàé æ¾çåãå àñûðó ì¾ìêiíäiãiíå ºîë æåòêçóäi. Îñûíäàé øàðàëàð¹à:

• ýêñïîðòàí ò¾ñêåí âàëþòàëàðäû” áið á¼ëiãií ìiíäåòòi ò¾ðäå ñàòó òóðàëû øåøiì ºàáûëäàó;
• âàëþòàëûº ðûíîêòà øåòåëäiê âàëþòàíû ñàòûï àëó – ñàòó æ¼íiíäåãi êîììåðöèÿëûº áàíêòåðäi” îïåðàöèÿëàðûí ëèìèòòåó;
• "âàëþòàëûº êîðèäîðäû" áåëãiëåó";
• îòàíäûº áàíêòåðãå âàëþòàëàðäû” ºàéòàðûëóûí òåæåï îòûð¹àí ýêñïîðòòàóøûëàð¹à ýêîíîìèêàëûº æ¸íå ¸êiìøiëiê ûºïàë åòó ¸äiñòåði æ¾éåñií ¸çiðëåó æàòàäû.¹⁶

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

²îðûòûíäû 

        Бітіру жұмысымды қорыта келгенде қаржылық қатынастардың қазіргі таңда біздің мемлекетімізде алатын орны үлкен зор.

    Қазақстан Республикасы µз тәуелсіздігін алғаннан бері үлкен жетістіктерге жетті деуге болады. Ол демократиялық жолға тұрып, халықаралық аренада µзінің заңды орынын алуға тырысуда. Бізді алғаш таныған Түркиядан бастап, кµптеген мемлекеттер Қазақстанды µзінің тең құқылы серігі ретінде танып отыр.

    Халықаралық қарым – қатынастардың, сауданың дамуы уақыт µте келе халықаралық құқық нормаларында заңды кµрініс табуда. Қазақстанның да әр түрлі мемлекеттермен халықаралық қарым-қатынастарға түсуі, оның халықаралық құқық нормаларына сай жасалған түрлі халықаралық конвенсиялардың, келісімдердің шарттардың мүшесі болуын талап етеді.

    Сол сияқты қаржылар саласындағы мемлекетіміздің заңдарымен ғана шектеле алмаймыз. Қазақстан Республикасы территориясында шетел фирмаларының қызмет істеуі, шетел азаматтарының біздің еліміздегі жұмысы, сонымен қатар біздің заңды және жеке тұлғаларымыздың да шет елдегі қызметі-осының бәрі оларға жаңа заман тәртібін анықтауды талап етеді және де ұлттық қаржы заңдарымыздың осы қатынастардың барлығын, екі тарапты қанағаттандыратындай етіп, кез – келген жағдайда шеше алмайды. Осы ретте, яғни екі мемлекеттің ішкі ұлттық қаржы заңдарының қақтығысы жағдайында, халықаралық салық салудың басты мәселесі-халықаралық қосарланған салық салу мәселесі туады.

    Республикамыздағы салықтық қызмет 2001жылғы қабылданған салықтық кодекске сәйкес дамып отыр. Сонымен қатар, салықтық қызметтің іс жүзіне асыру кезінде тек қана Қазақстан Республикасының заңдарына ғана емес, сондай-ақ халықаралық шарттарды басшылыққа алуымыз қажет.

    Мемлекет  қаржыларды, экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде пайдаланады. Қаржылардың мәнін түсіну үшін олардың экономикалық маңызын түсіну қажет. Ал, қаржылардың экономикалық маңызы олардың атқаратын қызметіне тікелей қатысты. Қандай да болмасын мемлекеттің µсіп дамуының материалдық базасы қаржыларды қалыптастыратын қайнар кµзіне салықтар мен басқа да міндетті тµлемдердің жататыны анық. Қандай да болмасын мемлекеттің атқаратын қызметінің ең маңызды, басты түрі мемлекеттік кірістерді қалыптастыру екені бізге белгілі. Мемлекетіміздің қаржылар саласының тұрақты дамуы осы саладағы мемлекеттік басқаруға тікелей қатысты.

    Қазіргі таңдағы ең басты нәрсе Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығындағы егеменді республикалардың экономикалық байланыстарының жаңа үлгісін жасау. Ол суверенді мемлекеттер арасындағы бұрынғы экономикалық кеңістікті сақтап, нарық әлемінде әрбір мемлекеттің мүддесін кµздей отырып, сауда-саттықты күшейту.

    Қазақстан Республикасындағы қаржылық қызметті мемлекеттік басқару реттеудің нәтижесі несиелік-қаржылық мекемелер жүзеге асыратынкүрделі операциялар мен тиісті мәмлелерді қоғамдық мемлекеттік мүдделер тұрғысынан экономикалық және әкімшілік мән-жайды мемлекеттік ұйымдастыру, реттеу, қадағалау аудиттердің заң шеңберінде жүргізілуіне баса назар аудару және т.б мемлекеттің (оның уәкілетті мемлекеттік органдарының) ұйымдастырушы – басқарушы қызметтерінің жиынтық кµрінісі болып табылады.

    Демек, бұл жердегі басты процеске қаржы жүйесіне тікелей қатысты мемлекеттік (кµбінесе экономикалық) басқарудың обьективті негіздері мен субьективті факторларын дұрыс айқындап, түсіну, обьективті экономикалық қаржылардың жай-күйлердің белгілі бір байланыс механизмдерін субьективті мемлекеттік басқару реттеу қызметінде бекітіп, іске асыру, субьективті факторды қоғамдық – мемлекеттік сипатта ұйымдастыру арқылы қызметті мемлекеттік басқарудың µзін айтарлықтай жетілдіру жатады.

    Осындай ой пікірлерімізге орай банктік құқықтық қатынастар аясындағы мемлекеттік-құқықтық мәні бар басқаруды жетілдірудің мақсаты, бағдары уәкілетті мемлекеттік органдар мен қаржы жүйесінің арасындағы басқарушы- реттеуші мемлекеттік ықпалдардың Қазақстан Республикасы қоғамдық мемлекеттік және корпоротивтік мүдделері мен заңдылықтарына барынша сәйкес болуын қамтамасыз етуге бағытталады деп санаймыз.

    Сондықтан, мемлекеттік қаржылық басқару реттеуді жүзеге асыратын уәкілетті органдар мен коммерциялық ұйымдар арасындағы µзара қарым – қатынастарды ұтымдыландыру, мемлекеттік басқарушы-реттеуші қызметтің ұйымдастырылу құрылымының қоғамдық және экономикалық тұрғыдан тиімді болуын бір сәт назардан тыс қалдырмау, сондай-ақ қаржылық қызметті мемлекеттік басқару нысандарының, әдістерінің және µзге де элементінің нарықтық тиімділігін арттыру жµніндегі экономикалық және құқықтық іс-әрекеттер ұдайы жүргізілуге тиіс.

    Бұл жерде ескеретін маңызды мән - жай, µтпелі кезең жағдайындағы мемлекеттік басқарудың теориялық негіздері мен практикалық түрлендірілуі қаржылық қызметке тигізілетін басқарушы-реттеуші мемлекеттік ықпалдың тиісінше жетілдірілуіне µте зор үлес қосады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

²îëäàíûë¹àí ¸äåáèåòòåð. 

    

1. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. Алматы 2005 жыл.
2. Назарбаев Н.А. Қазақстан-2030. Алматы-Білім 1997ж. 72-73 б.б.
3. Худяков А.И. Финансовое право РК (общая часть). Алматы: ТОО “Баспа” – 2001. с-12.
4. Мухитдинов Н.Б., Найманбаев С.М., Сермиов У.С, Қаржылар саласындағы басқарудың құқықтық негіздері. – Алматы, 1999.
5. Найманбаев С.М. Қазақстан Республикасының қаржылық хұқы. (оқулық) – Алматы, 1994.9-24 б.б.
6. Финансы. Денежное обращение. Кредит: учебник для вузов.

    под ред. проф. Л. А. Дробозиной - М, Финансы, ЮНИТИ, 2000- 527с.

    7. Финансы. Учебное пособие. Под ред. А.М.Ковалевой - М ., 1999, Финансы и статистика .- 387с.

       8.  Коков В., Любимцев Ю. Бюджетный федерализм: проблемы и перспективы // Экономист, №11, 1996-96с.

    9. Павлова Л. Бюджетное финансирование и проблема государственного долга // Экономист, № 4, 1996 -96с.

    10. Подпорина  И.   Современные  проблемы  бюджетного  регулирования  //Экономист, № 7, 1996 - 96с.

    11. Основы теории финансового права. Худяков А.И.- А., 1995 -288 с.

    12. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы;  Учебник. – Алматы:, 2001 – 512 с.

    13. Теория государственного управления. Курс лекций. – М.: Юрид.лит., 1997. –  400с.

    14. А.Желудков., Новикова. Финансовое право. Москва., Приор 1999г.

    15. С.Ә.Досқалиев. Қазақстанның халықаралық экономикалық қатынастары.

    16. Козлов., Попов Л.Л. Административное  право. Москва 1999г.

    17. Сейткасимов Г.С. Банковское дело. Қаржы-Қаражат,1998г.

    18. Найманбаев С.М. Салықтық құқық. Алматы 1996ж., 20 с.

    19. Жданов А.А. Финансовое право  РК. Москва 1995г. 23-с. 

Пайдаланылған нормативтік құқықтық актілер тізімі: 

    

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995ж 30 тамыз,  (1998 ж. 7 қазандағы µзгерістер мен толықтырулар);
2. Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексі. Алматы, Юрист, 2004. –128 б.
3. Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 30-наурыздағы “Қазақстан Республикасының ¦лттық Банкі туралы” Заңы. (µзгетулер мен толықтырулар № 577-ІІ 20.12.04ж)
4. Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 12-маусымдағы “Салық және бюджетке тµленетін басқа да міндетті тµлемдер туралы Кодексі” Алматы, Юрист, 2004, 228 б.
5. Қазақстан Респубилкасы ‡кіметінің “Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қаржы бақылау Комитеті туралы Ереже 19.06.02.қаулысымен бекітілген
6. Қазақстан Республикасының ‡кіметінің ҚР Қаржы министрлігінің қаржылық бақылау комитетінің қызметінің кейбір мәселелері туралы 19.06.2002 жылғы Қаулысы
7. Қазақстан Республикасының ‡кіметінің ҚР экономика және бюджетті жоспарлау министрлігі туралы Ереже 28.10.04. №1116 қаулысымен бекітілген.
8. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің Салық комитеті туралы Ереже. 29.10.04.ж. №1127 ‡кіметтің қаулысымен бекітілген.
9. Қаржы рыногы және қаржылық ұйымдарды мемлекеттік реттеу мен қадағалау туралы 2003 жылғы 4 шілдедегі №474-11 Қазақстан Республикасының Заңы., Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау жµніндегі агенттігі туралы Ереже. // Компания ЮрИнфо 1996-2004.