Каржылык кызмет

    Бюджет  бір қаржы жылына жоспарланады. Кезекті қаржы жылына арналған бюджеттің жобасымен бір мезгілде алдағы үш жылдық кезеңге арналған бюджеттің болжамы жасалады.

    Республикалық бюджеттің жобасын әзірлеу тәртібін Қазақстан Республикасының Президенті айқындайды. Жергілікті бюджеттердің жобаларын әзірлеу тәртібін Қазақстан Республикасының ‡кіметі айқындайды.

    Қазақстан Республикасы ‡кіметінің алдағы үш жылдық кезеңге арналған орта мерзімді фискалдық саясатын Қазақстан Республикасының ‡кіметі ағымдағы жылдың 1 - маусымына дейін бекітеді және ол міндетті түрде жариялануға жатады.

    Жергілікті  атқарушы органның алдағы үш жылдық кезеңге арналған орта мерзімде фискалдық саясатын жергілікті атқарушы органдар ағымдағы жылдың 1 шілдесіне дейін бекітеді және ол міндетті түрде жариялануға жатады.

    Орта мерзімді фискалдық саясатты әзірлеу тәртібін Қазақстан Республикасының ‡кіметі белгілейді.

    Заттай  нормалар – қажетті материалдық немесе материалдық емес игіліктерді тұтынудың немесе пайдаланудың заттай кµрсетьікшетір. Заттай нормаларды қолдану бюджетті жоспарлау мен атқарылу кезінде міндетті болып табылады.

    Заттай  нормаларды орталық мемлекеттік органдар әзірлнйді және Қазақстан Республикасының ‡кіметі бекітеді.

    Орталық мемлекеттік органдар мемлекеттік бюджеттің және республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының болжамды кµрсетікшетерін есекере отырып, Республикалық бюджет комиссиясының қарауына заттай нормаларды µзгерту немесе олардың күшін жою туралы ұсыныстар енгізу құқылы.

    Бюджет  түсімдерін болжауды республиканың немесе аймақтық орта мерзімді әлеуметтік-экономикалық даму жоспары және үш жылдық кезеңге арналған орта мерзімді фискалдық саясат негізінде бюджеттік жоспарлау жµніндегі уәкілетті орган жүзеге асырады.

    Тауарлардың құны түріндегі бюджетке түсімдерді кµрсетуге гранттар алған кезде ғана, сондай-ақ тек Қазақстан Республикасы бектікен халықаралық шартта кµзделген жағдайлар жол беріледі.¹¹ 

    3.2. Республикалық қаржы бақылау комитетінің қызметінің құқықтық негіздері

    Қаржы бақылау комитеті республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылауды Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі құзыретінің шегінде жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің ведомсвтосы болып табылады.

    Комитеттің негізгі міндеттері:

    Республикалық бюджеттің атқарылуын ішкі бақылауды және жергілікті бюджеттердің атқарылуын сыртқы бақылауды жүзеге асыру;

    Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын ішкі бақылаудың және жергілікті бюджеттердің атқарылуын сыртқы бақылаудың әдіснамасын  және әдістемесін әзірлеу.

    Қойылған міндеттерге сәйкес Комитет мынадай функцияларды жүзеге асырады:

    Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау саласында орталық мемлекеттік органдардың ішкі бақылау қызметтерінің іс-әрекетін үйлестіреді;

    Орталық мемлекеттік органдар жүзеге асыратын бақылаудың тиімділігін арттыру жµнінде ұсынымдар береді;

    Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жµніндегі есеп комитетіне және мәслихаттардың тексеру комиссияларына бақылау жүргізудің тиісті кесімдерін, сондай-ақ хабарлық үшін тиісті бюджеттердің атқарылуын бақылау жоспарларын жібереді.

    Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес республикалық және жергілікті бюджеттер қаражаттарының мақсатсыз әрі тиімсіз пайдаланылуын анықтау, тыю және болдырмау жµнінде шаралар қолданады;

    Обьектілер  лауазымды адамдарының республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражаттарын пайдаланудағы іс-әрекеттерінде қылмыстар белгілерін анықтаған жағдайларда бақылау материалдық, Қазақстан Республикасының заңнамасы бұзылуының µзге де фактілерін құқық қорғау органдарына береді;

    Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау саласында кадрлардың біліктілігін кµтеруді және қайта даярлануын ұйымдастырады.

    Қазақстан Республикасының заңнамасымен µзіне жүктелген µзге де функцияларды жүзеге асырады.

    Міндеттерді іске асыру және µз функцияларын жүзеге асыру мақсатында Комитет мыналарға құқылы:

1. мыналарды бақылауды жүзеге асырады;
• республикалық және жергілікті бюджеттердің есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердің Қазақстан Республикасының бюджеттік заңнамасы талаптарын сақтауы;
• республикалық бюджетке түсімдер: шаруашылық серіктестіктеріндегі мемлекеттік үлестерге табыс, республикалықмемлекеттік кәсіпорындар таза тыбысының үлестері, акционерлік қоғамдар акцияларының мемлекеттік пакеттеріне дивидендтер, мемлекеттік мекемелерге бекітілген мүліктерді сатудан алынған қаражаттар толық және уақытылы түсуін қамтамасыз ету бµлігінде мемлекеттік органдардың қызметі.

    Комитеттің құзыретіне кіретін мәселелер бойынша сатып алу-сату республикалық мемлекеттік мүлікті жалдау, сондай-ақ Қазақстан Ресвпубликасының Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің тиісті µтінуі болған жағдайда, оларды сенімді басқару шарттары бойынша міндеттемелердің орындалуы.

    Республикалық бюджеттен берілген бюджет қаражаттарының, оның ішінде кредиттердің, сондай-ақ мемлекет кепілдік берген қарыздардың мақсатты пайдаланылуы.

    Республикалық бюджет, оның ішінде мемлекет тапсырыс бойынша республикалық бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері алған қаражатты пайдаланудың тиімділігі.

    Республикалық бюджет есебінен ұсталатын мемлекеттік мекемелердің қаржылық есептілігі.

    Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуы туралы Қазақстан Республикасының бюджеттік заңнамасы талаптарының бұзылу себептеріне баға беру.

    Бекітілген  республикалық бюджеттік бағдарламалардың  (кіші бағдарламалардың) экономикалық тиімділігіне және орындылығына баға беру.

• µздері белгілеген мерзімде бақылау обьектілерінен республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуына бақылау жүргізуге байланысты мәселелер бойынша қажетті құжаттар, анықтамалар, ауызша және жазбаша түсіндірмелер сұрау және алу;
• орталық атқарушы органдардың ішкі бақылау қызметтерінен жоспарлар, есептер және µзге де қажетті ақпарат алу;
• республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуында анықталған бұзушылықтар фактілері бойынша бақылау обьектілерінің лауазымды адамдарын тыңдау;
• республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуына бақылау жүргізуге мемлекеттік органдардың тиісті мамандарын тарту;
• заңмен қорғалатын коммерциялық және µзге де құпиялар құпиялылығы режимінің саталуын ескере отырып, республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылу мәселелеріне жататын құжаттамамен кедергісіз танысу;
• нормативтік құқықтық базаны және бақылау жүргізу әдістемесін жетілдіру мәселелері бойынша іс-шаралар әзірлеу;
• акционерлік қоғамдар акцияларының мемлекеттік пакеттері иеленуге және пайдалануға берілген мемлекеттік органдарға мемлекеттік сыртқы немесе ішкі бақылау органдарының қызметкерлерін акционерлік қоғамдар тексеру комиссияларының құрамына кіргізуді ұсыну. Шетел мемелекеттерінің мемлекеттік аудит пен бақылау органдарымен және халықаралық ұйымдарымен байланыстырады қолдау, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес олармен ынтымақтастық туралы шарттар мен келісімдер жасасу және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен осы халықаралық ұйымдардың құрамына кіру. Бақылау нәтижелері бойынша бақылау жүргізу актілерін және ұйымдарын лауазымды адамдарының орындауы үшін міндетті жұмыстағы бұзушылықтар мен кемшіліктерді жою жазбаша нұсқамен жіберу; бақылау жүргізу барысында алынған құжаттардың куәландырылған кµшірмелерін немесе тізілімін акт бойынша бақылау обьектілеріне қалдыра отырып, құқық қорғау органдарына бақылау жүргізу актілерін берген оларға құжаттардың тұпнұсқасын қоса тіркеу; республикалық бюджеттің атқарылуына бақылау жүргізуге шарттық негізде және Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жµніндегі есеп комитетімен келісім бойынша тәуелсіз жеке аудиторлық ұйымдарды олардың кµрсеткен қызметіне республикалық бюджеттен осы мақсаттарға бµлінген қаражат шегінде ақы тµлей отырып, тарту; құқық қорғау, салық және µзге де мемлекеттік органдардан оларға Комитет  және оның аумақтық бµлімшелері берген бақылау жүргізу материалдары бойынша қабылданған шаралар туралы толық ақпарат алу; бюджет қаражатын пайдаланудағы бұзушылық фактілері бойынша тексеру жүргізу туралы қылмыстық  қудалау органдары қаулыларының негізінде жоспардан тыс бақылау жүргізу; әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы хаттамалар жасау, әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы істерді қарау және Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде белгіленген жағдайларда және тәртіппен әкімшілік құқық бұзушылықтар үшін әкімшілік жазалар қолдану.

    Комитетің құзыретіне кіретін мәселелер бойынша мемлекеттік органдардың ішкі бақылау қызметтеріне консультациялар беру, бюджеттік заңнаманы қолдану практикасына италдауға және қорытуға қатысу, оны жетілдіру жµнінде ұсыныстар дайындау және µз құзыреті шегінде тиісті нормативтік құқықтық кесімдер жобаларын әзірлеу; және тағы басқа қаржылық қызметтерді іс жүзіне асырады. 

3.3. Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жµніндегі Қазақстан Республикасының Агенттігінің құзыреті

    ²àçiðãi ¼òïåëi êåçå”äå ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû”  ýêîíîìèêàñûíà, ñîíû” iøiíäå áàíêòiê  ºûçìåòòåðãå ìåìëåêåòòiê ûºïàë  åòó ìåõàíèçìiíi” òåîðèÿëûº æ¸íå ïðàêòèêàëûº ïðîáëåìåëàðûíû” ìà”ûçäûëû¹û  ê¾í ñàíàï ¼ñå ò¾ñóäå. Áàíê æ¾éåñiíi”  áàðëûº äå”ãåéëåðiíäåãi áàíêòåðäi” ºûçìåòií ìåìëåêåòòiê ðåòòåó ìåõàíèçìiíi” òèiìäi ºîëäàíûëóû îñû æ¾éåíi” æ¸íå åë ýêîíîìèêàñûíû” äàìóûíà ¼çiíäiê ¾ëåñií ºîñàòûíû ì¸ëiì.

    Íàðûº æà¹äàéûíäà¹û áàíêòåðäi” ºûçìåòií  ìåìëåêåòòiê ðåòòåó ìåìëåêåòòiê áàñºàðóäû” áàñòû ôóíêöèÿñû áîëûï òàáûëàäû. Îñûíäàé ìåìëåêåòòiê ûºïàë åòó-ðåòòåóäi” íåãiçãi ì¸í-æàéûíà ¸äåòòå áàíêòåðäi” ºûçìåòií ½éûìäà÷ñòûðó¹à ºàæåòòi æàëïû ºà¹èäàëàð ìåí æà¹äàéëàðäû áåëãiëåó æ¸íå ºàìòàìàñûç åòó àðºûëû îëàðäû” ¼ç êîììåðöèÿëûº îïåðàöèÿëàðûí àäàë á¸ñåêåëåñòiê ò½ð¹ûñûíàí æ¾çåãå àñûðûëóëàðûíà ì¾ìêiíäiê æàñàó, ñîíäàé-ຠ¼òïåëi êåçå” òàëàïòàðû ìåí ¼çãåðiñòåðiíå îðàé áàíêòiê îðòàäà”û æ¾ðiï-ò½ðó ºà¹èäàëàðûí ò¾çåòiï îòûðó æàòàäû.¹²

    Äåìåê, ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû” ºàðæû  æ¾éåñiíi” º½ðàìäàñ á¼ëiãi áîëûï òàáûëàòûí  áàíê æ¾éåñi ²àçàºñòàííû” ýêîíîìèêàëûº äàìóû ¾ðäiñiíäå øåøóøi ð¼ë àòºàðàòûíäûºòàí àòàëìûø æ¾éåäåãi áàíêòiê ºûçìåòòåðäi ºî¹àì ¼ìiðiíå æ¸íå çà”¹à ñàé ºàòà” ðåòòåó-ºàäà¹àëàó æ¼íiíäåãi ìåìëåêåò ì¾ääåëiãií òóûíäàòàäû.

    Ìûñàëû, õàëûºàðàëûº áàíêòiê ºàòûíàñòàð àóºûìûíäà¹û, ñîíû” iøiíäå Åóðîïàëûº Îäàºòû” áàíêòiê æ¾éåñiíäåãi ìåìëåêòåòòiê áàñºàðó:

1. Åøáið áàíê ìåêåìåñi ðåòòåó ìåí ºàæà¹àëàóäàí òûñ ºàëìàó¹à òèiñ;
2. ²àäà¹àëàó ìåí ðåòòåó áàíêòåðäi” ºûçìåòiíå ñàé áîëó¹à òèiñ äåãåí ä¸ñò¾ðëi ïðèíöèïòåðäi” íåãiçiíäå æ¾çåãå àñûðûëàäû.

    Áàíêòiê  ºûçìåò àÿñûíäà æà”àøà ñèïàòòà æ¾çåãå àñûðûëûï æàòºàí ìåìëåêåòòiê ðåòòåóäi” áà¹äàðû ìåí ìàºñàòû, ¸äåòòå àºøà-êðåäèò, ¸ëåóìåòòiê-ýêîíîìèêàëûº æ¸íå ¸êiìøiëiê ñàÿñè æ¾éåëåðiíäåãi ïðîöåñòåðìåí àéºûíäàëàäû. Áàíê æ¾éåñi ìåìëåêåòòi” áàñºàðóøû-ðåòòåóøi àÿñû ðåòiíäå ê¼ðiíiñ òàáàäû.

    ²àçàºñòàííû” ê¼ðíåêòi ¹àëûìû-àêàäåìèê Ì.Áàéìàõàíîâ ìåìëåêåòòi” ½¹ûìû  ìåí ôóíêöèÿëàðûí ñèïàòòàó áàðûñûíäà: "Ìåìëåêåòòi” áàñºàðóäû” º½ºûºòûº íûñàíûí, ðåòòåóäi æ¸íå ûºïàë åòóäi ïàéäàëàíóû îíû” ìiíäåòòi áåëãiñi áîëûï òàáûëàäû" äåãåí ò¾éiíäi ïiêiðií áiëäiðãåí.

    ´òïåëi êåçå”äåãi áàíêòiê ºûçìåòòåðäi ½éûìäàñòûðó-ðåòòåó áàñòàóû ìåìëåêåòòiê ðåòòåóäi” æåòåêøi ñóáüåêòiñi ìåìëåêåòòi” òèiñòi ñàÿñàòûí ºî¹àì  ¼ìiðiíäå òèiñiíøå iñêå àñûðó àðºûëû àéºûíäàëàäû.

    Áiçäi”  îéûìûçøà, á½ë æåðäå àéòûëìûø ìåìëåêåòòiê  ðåòòåóìåí ºàòàð ìåìëåêåòòiê áàñºàðóäû” ï¸ðìåíäi ôóíêöèÿëàðûíû” áiðåãåéi ìåìëåêåòòiê áàºûëàó-ºàäà¹àëàóäû” äà áàíêòiê ºûçìåò àÿëàðûíäà æàí-æàºòû æ¾çåãå àñûðûëàòûíûí áiëóiìiç ºàæåò. Ìûñàëû, ìåìëåêåòòiê ºàäà¹àëàó áàðûñûíäà: áàíêòiê ºûçìåòêå ºàòûñóëàðäû” iñ-¸ðåêåòòåðiíi” æàëïû áà¹ûòû áåëãiëåíiï, ¾éëåñòiðiëåäi; îëàðäû” çà”äû ì¾ääåëåði ìåí º½ºûºòàðûí æàí-æàºòû ºîð¹àó ºîë¹à àëûíàäû; áàíêòiê ºûçìåòòåð àÿñûíäà¹û ìåìëåêåò ñàÿñàòûíû” áàñûìäûëûºòàðû àéºûíäàóû; áàíêòiê øàðòòàðäû æàñàó, òiðêåó æ¸íå ëèöåíçèÿëàó ò¸ðòiái áåëãiëåéäi.

      Ðåñåé ¹àëûìû À.Ïðîçîðîâ ºàçiðãi áàíê æ¾éåñiíäåãi ìåìëåêåòòiê ðåòòåó ìîäåëií çåðäåëåé êåëiï, ¼ç ê¼çºàðàñûí áûëàéøà ò½æûðûìäà¹àí: "Áàíê æ¾éåñi ºàðæûëûº-º½ºûºòûº ðåòòåó îáüåêòiñi áîëûï àûàäû. ´éòêåíi îë ìåìëåêåòêå ò¸í ìiíäåòòåð ìåí ôóíêöèÿëàðäû ¾çáåé æ¾çåãå àñûðóäû æ¸íå ìåìëåêåòòiê áèëiê ì¾ääåëåðiíå ºûçìåò ê¼ðñåòóäi ºàìòàìàñûç åòó ¾øií æ¾çåãå àñûðûëàòûí ìåìëåêåòòi” ºàðæûëûº ºûçìåòiíi” ïðîöåñiíäå òóûíäàéòûí ºî¹àìäûº ºàòûíàñòàðûìåí òû¹ûç áàéëàíûñºàí".

      Áàíêòiê  ºûçìåòòi ìåìëåêåòòiê ðåòòåó-ºàäà¹àëàó  òóðàëû ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû” çà” àêòiëåðiíäåãi ¸äiñòåð ê¼áiíåñå òèiñòi àòºàðóøû áèëiê îðãàííû” º½çûðåòiíå æàòàäû.

      Òiêåëåé  ¸êiìøiëiê íåìåñå æàíàìà ýêîíîìèêàëûº ûºïàë åòåòií ¸êiìøiëiê-º½ºûºòûº ¸äiñòåð ìåìëåêåòòiê áàñºàðóøû ºûçìåòòi”  ¸äiñòåði áîëûï òàáûëàäû.

    ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû” áàíê æ¾éåñi ìåí áàíêòiê ºûçìåòòåðãå áàéëàíûñòû æ¾ðãiçiëåòií ìåìëåêåòòiê ðåòòåó øàðàëàðû áàñºàðóøûëûº ûºïàëäû” îðàëûìäû¹ûíìåí åðåêøåëiíåäi.

    ²àçàºñòàíäûº  ¹àëûì Ë.Æèëåíêîâàíû” ïàéûìäàóûíøà: "Åë ýêîíîìèêàñûíû” äå”ãåéiíå àñà  ºîìàºòû êàïèòàëäû” íàºòûëû àðçàí áà¹à áîéûíøà áîëóû àéòàðëûºòàé ¸ñåð åòåäi. Ìåìëåêåòòiê áàñºàðó îñûíäàé êàïèòàëäû” òèiìäi ñàëàëàð¹à áàíê æ¾éåñi ìåí áàñºà äà ºàðæû ðûíîêòàðû àðºûëû ñàëûíóûíà îðàñàí çîð ûºïàëûí òèãiçåäi".

    Äåìåê, áàíêòiê îïåðàöèÿëàðäû òèiñòi áà¹ûòòà  æ¾ðãiçó áàðûñûíäà ýêîíîìèêà ñåêòîðëàðû èíâåñòèöèÿëàð íûñàíûíäà¹û ºàðàæàòòàðìåí ºàìòàìàñûç åòiëåäi.