Тарау Әлеуметтік саясатты жүзеге асырушы құрал ретіндегі салық салуды жетілдіру жолдары

        Бұдан басқа, ҚҚС келесілер  босатылады:  мемлекеттік  мекемелердің  әкімшілік, әлеуметтік, тәрбиелік,  мәдени, спорттық  бағыттағы қызметтері, медицина  және білім беру;  кейбір еркін мамандықтар:  жеке  оқытушылық қызмет, жеке тәжірибелік дәрігерлер, діни  шығармашылықпен жанама салықтар:

    -акциздер

    -кедендік баж 

        Салықты есептеуге  кәсіпорынның  жылдық табысы (шығыны)  негіз   болып табылады. Әрбір  кәсіпорын  жыл сайын  табыстар жөнінде   декларация толтырып  салық ведомствосына 1  сәуірге дейін тапсыру қажет.

         Табыс салығы  тобында  жеке  тұлғалардан алынатын  табыс салығы  маңызды орын алады. Табыс   түсінігіне  жыл бойы   алынған  барлық ақшалай  түсімдер жатады: еңбекақы, сыйақылар, зейнетақы,  рента, коммерциялық  алынған табыс,  жылжымайтын мүліктен табыс, құнды қағаздар операцияларынан алынған пайда.  Құнды  қағаздар  операцияларынан алынған  пайда. Кейбір  шегерімдер белгілі  әлеуметтік  топтарға  қолданылады: қарт адамдар,  мүгедектер және  тағы басқ. 90 жылдарда жеке тұлғалардан табыс салығы  әлеуметтік  аударымдармен толықтырылған. Еңбекақыға  әлеуметтік  салықты Францияда  жұмыс берушілер төлейді. Бұдан басқа  жұмыс  берушілер  мандану  біліміне салықты төлейді.  Егер кәсіпорында  10 адам жұмыс істесе, онда  кәсіпкер  кәсіпорында  жұмыс атқаратын адамдарды ұзақ мерзімді  мамандандыру қаржыландырылуға  қатысуы тиіс.

       Кәсіпорында  10  және одан артық адам  жұмыс атқарса, кәсіпкер  тұрғын  үй құрылысын қаржыландыруға  қатысуы тиіс.

       Францияның салық жүйесінде  жергілікті  салықтар маңызды орын алады. Жергілікті бюджеттің  жалпы  мөлшері  елдің   мемлекеттік бюджетінің 60% құрайды. Жергілікті салықтар жүйесінен 4 негізгісін атап көрсетуге болады:

Бірінші құрылысы  бар  учаскелерге жер салығы.

Екінші, құрылысы жоқ  учаскелерге жер салығы.

Үшінші, тұрғын үйге салық.

Төртінші мамандық салығы.

       Аиалған   негізгіден  басқа, жергілікті  басқару ұйымдары басқа да  жергілікті  салықтар енгізе алады. 

       Негізгі  салық басқармасы экономика және қаржы  министрлігінің құрамына кіреді. Салықтық  бақылау салықтық  декларацияларды камералдық тексеру  және салық  инспекторы құжаттардағы сәйкессіздікті  байқаған жағдайда  құжаттық  тексеру жолымен жүргізіледі.

       Италияның  салық жүйесі.

       Италияның қазіргі салық жүйесі 80 жылдардың аяғында қалыптасты. Бұл жүйе  ұлттық  спецификаны сақтай отырып Италияның экономикасын Батыс европаның жалпы нарығына  енуіне қаржылық жағдай жасауы қажет еді.

        Көптеген дамыған елдердегі сияқты  Италияның мемлекеттік табыстарының негізгі көзі жеке тұлғалардың табыс салығы болып табылады. Ол прогрессивті сипатта бола отырып, жеке тұлғаның жыл бойы алған таза табысын ескереді. Жер меншігінен, капиталдан, жалдану бойынша жұмыстан, кәсіпкерлік қызметтен және басқа көздерден алынған табыстарға  салық жинақталады.

         Өзгерістер  инфляция индексін  есепке ала отырып, жыл сайын  өзгереді, 1993 жылы табысқа: 

-7,2  млн.лирға -10%

-7,2 млн-нан 14,4 млн.лирға  -22%, одан жоғары -50% дейін салынды. 

80-ші  жылдары  табыс салығының  максималды ставкасы 62% дейін жетті. 5,1 млн№лирден төмен табыс алатын тұлғалар салық жеңілдіктерін пайдаланды.

       Табыстылығы  бойынша екінші тікелей салық  заңды тұлғалық табыс салығы  болып табылады. Бұл  пропорционалды  салық және бюджеттер белгіленген 36% бойынша төленеді.

       Бұл  екі салық –жалпы мемлекеттік.  Олардан басқа Италияда жеке  және заңды  тұлғалар төлейтін  жергілікті табыс салығы бар.  Бұл салық  ставкасы барлығы  үшін -16,2%.

        Италиядағы  жанама салықтардың ішінен бірінші кезекте қосылған  құнға салықты  атап өту керек. Қосылған құн   салығынан келесілер  босатылады.

1. сақтандыру  және несие  беру бойынша  операциялар
2. акциялар мен облигацияларды тарату бойынша  операциялар
3. медициналық қамтамасыз ету бойынша шығындар
4. халықтық білім беру бойынша шығындар
5. мәдениет бойынша шығындар
6. жалдық коммерциялық емес түрлері
7. байланыстық қызметтер
8. алтын және шетелдік валютамен операциялар
9. тауарларды экспортқа шығару
10. халықаралық қызметтер және олармен байланысты операциялар

        Италиядағы қосылған  құн салығының   қалыпты  ставкасы 19%. Бірақ салықтық  ставкалардың -13,8 және 4% жеілдіктері  де бар.  Жеңілдетілген салықтар  әмбебаптық өнімдер, газет, журналдарға  қолданылады. 

        Италиядағы  табыстарға салықтарды  алу әдістерін  келесідей топтастыруға болады:

1. салықтарды  тікелей бюджетке  аудару
2. сомаларды  төлеу кезінде салықты ұстап қалу
3. салықтық реестр-тізім арқылы салықты алу

       Италияда  салықтарды  алу кезінде  салықтық  реестрді  қолдану салық төлеуші  салықты  төлемеген уақытта қолданылады. Реестр жергілікті  салық бюро қызметкерлерімен құралады, одан  кейін ондағы тіркелген мәліметтер салық  төлеушілердің төлеміне бақылау жасайтын салық  басқармаларына хабарланады. Салықтық реестрге  салықтарды енгізу  кезінде  пайыздар, қосымша жинақтар  және ақшалай  айып-пұлдар төленеді.  Төлемеген жағдайда  салық  төлеушіге  салықты  күштеп алу және төлемегені  үшін санкциялар қолданылады. Салық төлеуден  жасырылған табыстар бойынша салық  төлеуші сот алдында жауапқа тартылады.

       Австрияның  салық жүйесі.

       Австрияның  салық  жүйесі  германдық салық  жүйесіне жақын. Корпорациялар  табысына  салық  жүйесіне жақын.  Корпорациялар табысына салық  30% қосылған құн салығы 20% мөлшерінде  алынады. Жеке тұлғалардығ табыс  салығы   маңызды орын алады. Табыс салығының 5 ставкасы  қолданылады -10% –тен 50%-ке дейін. Салық салынатын табысты анықтау үшін жылдық жиынтық табыстан 5 мың шиллинг алынып тасталынады. Егер жұбайы  жұмыс істемейтін  болса, тағы да 4 мың шиллинг алынып тасталынады.Табыс салығы туралы заң  табыстың 5 категориясын қамтиды:

• өндірістік және коммерциялық қызметтен
• жалдану бойынша  жұмыстан
• мамандандырылған қызметтен
• мүлікті жалға беруден
• басқа да көздерден

      Сонымен  қатар,  табыс салығы жеке тұлғалардың   банктерден салымдары мен акциялардан алынған дивидендтерге де қолданылады. Бұл кезде салық 22 %.  Егер банктік  шот жасырын ашылса, онда банк бұл салықты  салық төлеушінің рұқсатынсыз алады.

       Шаруашылық  субъектілердің барлық түрлері,  оның ішінде  серіктестіктер де  кәсіпкерлік қызметке салынатын  салықты  төлейді.  Оны есептеу кезінде  компания пайдалы  және еңбекақы  қоры  есепке алынады. Бұл салық –жергілікті, сондықтан  да  жергілікті басқару органдарымен  реттелінеді.  Бірақ олармен белгіленетін еңбекақы қорына ставкалар  осы қордан 2% аспауы тиіс.  Кәсіпкерлік қызметке салықтың орташа мөлшері  компанияның табысының 13%  мөлшеріне құралады. Бірақ төленген сапа табысқа  федералды  корпоративті  салықты   есептеу кезінде  ескеріледі.

       1944 жылға  дейін  мүліктік салықтың  ставкасы 1% құрайды.  Бұл салық  бойынша  заңмен белгіленсе жоғары ескерілмейтін минимум мен жеңілдіктер бар болғандықтан, тұрғындардың 10-12% ғана төлейді. Нәтижесінде  азаматтар үшін  алынып тасталынды.  Мүлікті иеленуден олардың табыстарына табыс салығы  салынады.

        Сонымен қатар кәсіптік салық  алынып тасталынады. 

        Мұрагерлер және  сыйлауға салық   мөлшері  мұраға алынатын және  сыйға  қабылданып  мүліктің   сомасына байланысты.

        Австрияның  салық  заңдылығы  көптеген  салықтық  жеңілдіктер жоғарғы салық сауда ескерілмейтін минимумдарды қарастырады.

       Швецияның  салық жүйесі.

        Қазіргі уақытта  Швецияда  корпорацияларға салық 28% құрайды.  Бірақ 1991 жылға дейін ол 52%   деңгейінде  болған, яғни  дамыған елдердің арасындағы жоғарылардың  бірі болып табылады. Қосылған құн салығы  бюджетке 25%  мөлшерінде алынады.  Әмбебаптық тауарлар үшін ставка 21% дейін,  ал қонақүйлік қызметтер үшін 12% дейін төмендейді. ҚҚС   төлеуден экспорттық тауардан басқа медициналық қызметтер, банктік операциялар, патенттік іс, мәдени мекемелерінің қызметтері болады.

       Капиталдан  табысқа салық 30% ставкасы бойынша  алынады. Капитал түсінігіне құнды   қағаздардан басқа,  салымдар  бойынша проценттер, жеге иелік  ету жатады.

       Акциздер  тауарларын  шектелген топтарына  салынады: ішімдік, темекі, бензин, электр  қуаты. 

        Мұрагерлік және сыйлауға  салық  сатылы -10%-тен 60% дейін. Мұрагерлік (сылау) 200 мың  крон жұбайлар  үшін, 50 мың крон  әрбір балаға  қалдырылса салық  салынбайды. 80 млн.крон  асатын және   алыс туыстар үшін жоғарылатылған  ставка  қолданылады.

        Аймақтық  және жергілікті  салықтар  мөлшері бойынша маңызды.  Ел 24 лэн және 284  комуннан құралады. Олардың сайлау  органдары жергілікті    салықтарды белгілеу мәселелерімен  айналысады. Салық  жүйелерін Рикстаг, ал ставкаларды лэн мен коммундлар белгілейді.

       Елдің  әкімшілік-территориялық бөлінуіне  сәйкес табыс салығы  келесідей   алынады: 

       Бірінші,  жылына 175 мың  кроннан  асатын  табыстардан 20%  мөлшерінде  ұлттық табыс; 

        Екінші, аймақтардың  әртүрлілігіне   байланысты жергілікті табыс   салығы: 13% –лэнге, 17%-коммунаға және 1,1% –шіркеуге барлық тұлғалар, оның  ішінде жұбайлар жеке табыс  салығын төлейді.

       Мүлікке  салық, керісінше, жанұяның барлық меншігін ескереді. Оны  тек қана жеке  тұлғалар төлейді.

       Мүлікке  салық, керісінше, жанұяның барлық  меншігін ескереді. Оны  тек  қана жеке тұлғалар төлейді. 100 мың кроннан төменгі құндағы  мүлік салықтан босатылады.

       Швеция бюджетінің маңызды табыс топтарының бірі – еңбекақы  қорына аударымдар түріндегі әлеуметтік төлемдер. Есептелуіндің жалпы сомасы 58% құрайды. Егер мәселел жолдамалы жұмысшы емес,  фирма иесі  туралы  болса, бұл әлеуметтік төлем құрылымын өзгертеді,  бірақ олардың үлес  салмағы  жоғары, яғни 39,3%. Швецияда  қаржылық жыл  1 шілдеден басталады.

       Кейбір  аталмаған батысевропалық  елдердің  корпорация  табыстарына  ставкалар  мысалдарын келтірейік:  Бельгия  -436 , Греция -24%, Дания -34%, Норвегия -28%, Португалия -36,5%, турция -46%, Финляндия -33%.

       Осылармен   салыстырғанда  швейцарияда   колданылатын  жеңілдетілген   салық ставкасы -9,8,  өте төмен. 

      Японияның  салық жүйесі.

      Японияның  салық жүйесі  19 ғасырда  қалыптасты. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін  профессор  Шалп  атымен аталған реформа жүргізілді.

      Қазіргі  салық жүйесі 1989 жылдың 1 сәуірінен  бастап енгізілді.  Оның  өзіндік  ерекшеліктері бар және АҚШ   пен батысевропалық елдердің  салық  жүйесінен айырмашылығы бар. Японияда  барлық салықтық түсімдердің 64%  мемлекеттік салықтар есебінен, ал қалғандары –жергілікті салықтар есебінен қалыптастырылады. Одан соң  салықтық  қаражаттардың  негізгі бөлігі жергілікті бюджетке  мемлекеттік салықтардан аударымдар  жолымен Японияның мемлекеттік бюджеті  арқылы қайта бөлінеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 Тарау Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қатынастарға әсер ету тұрғысындағы салық жүйесі.

 Қазақстан Республикасының жалпы салық жүйесі тікелей және жанама салықтардың қосындысынан түрады. Тікелей салықтар салық төлеушілердің табысына немесе меншігіне тікелей қойылады. Біздің елімізде оларға: жер салығы, мүлік салығы, табыс салығы және т.б. жатады. Ал жанама салықтар - тауар бағасына немесе көрсетілетін қызметтер тарифіне үстеме ретінде қойылып, түтынушылармен төленеді. Тікелей салық салу кезінде акшалай қатынастар мемлекет пен салықты төлеушілер арасында пайда болса, ал жанама салықтарда - салық субъектісі болып мемлекет пен төлеуші (тауарды немесе қызметтерді түтынушы) арасында делдалдық қызмет атқаратын тауарды (қызметті) сатушылар саналады.

Тікелей салықтар сондай-ақ нақты және өзіндік болып  жіктеледі. Нақты салықтар мүліктің жеке түрінен төленсе, ал өзіндік  салықтар заңды немесе жеке түлғалардың  табыс көзінен немесе декларация бойынша өндіріліп алынады. Мүнымен қатар, тікелей салықтардың бір түрі тек заңды түлғалармен төленсе, екіншілері - тек жеке түлғалармен, ал үшіншісі - әрі заңды, әрі жеке түлғалармен төленеді.

Жанама салықтар да сипаты жағынан сан қырлы. Олардың  құрамына жеке (тауардың ерекше түрлері мен топтары бойынша) және әмбебапты акциздер мен кеден баждары кіреді.

Салықтың алғашқы  жіктелуі XVII ғасырдың бастапқы кезінде салықтарды жер иелерінің табысына (жер салығы - тікелей салық, басқалары - жанама) салу негізінде қүрылды. Бертін келе А.Смит өндіріс факторларына (жер, еңбек, капитал) сүйене отырып, жер иелерінің табысын капиталдан және еңбектен түсетін табыстар деп толықтырып, сәйкесінше тікелей салықтар қатарына да екі - капитал иесінің кәсіпкерлік пайдасына және жалдамалы жүмысшының жалақысына салынатын салықтарды енгізді. Жанама салықтар жайлы А.Смит былай деп айтып кеткен: "бүл шығынмен байланысты салықтар болғандықтан, осылайынша түтынушыларға беріледі" .

Барлық салықтар ҚР-ның салық заңдылығы мен  Конститутциясының талаптарына сәйкес Парламентпен және кейбір жағдайларда елбасымен белгіленеді.

А.И. Худяков  пен Г.М. Бродскийдің «Салық салу теориясы» атты еңбегінде, салықтарды пайдалану сипатына байланысты жалпы  және арнайы (мақсатты) салықтар деп  жіктейді. Салық салу жүйесінде кейбір салықтар бюджетке келіп түскен соң, бюджеттің басқа да кірістерімен араласып, жалпы қажеттіліктерге жүмсалады, яғни бүл - жалпы бағыттағы (абстракциялы) салықтар. Ал енді кейбір салықтар нақты бір шараларды қаржыландыру үшін қолданады, яғни бүл арнайы салықтар. Мәселен бүған әлеуметтік салықтарды жатқызуға болады. Қазіргі кезде арнайы салықтар (бүрын бюджеттен тыс қорларға аударылатын) бюджетте ерекшеленіп көрсетіледі. Айта кету керек, көп жағдайларда арнайы салықтар бюджеттен тыс арнайы қорлардың табыс көзі ретінде бекітіледі .