Тарау Әлеуметтік саясатты жүзеге асырушы құрал ретіндегі салық салуды жетілдіру жолдары

Жоспар

 

Кіріспе. 

1 Тарау Салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні мен мазмұны        5-12б

1.1 Салықтардың қалыптасуы мен дамуы    13-20б             

1.2 Қазақстан Республикасындағы салықтардың әлеуметтік мәні 21-32б

2 Тарау Қазақстан Республикасының әлеуметтік қатынастарға әсер ету       тұрғысындағы салық жүйесі 33-42б

2.1Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қызмет ету механизмі            43-57б

2.2 Салықтардың мемлекеттің әлеуметтік дамуындағы рөлі 58-67б

3 Тарау Әлеуметтік саясатты жүзеге асырушы құрал  ретіндегі салық салуды жетілдіру жолдары 68-76б

Қорытынды

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе.

Ұйымдық-қүқықтық жағынан салықтар - бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.

Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары  мен міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылатындығында.

Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.

Салықтар мемлекетпен  бірге пайда болды және мемлекеттің  өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттіліктері мен сұрау салуларына бейімделеді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңарумен қабаттаса жүреді. Мемлекет салық саясатын- салық саласындағы шаралар жүйесін – қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі әлеуметтік- экономикалық мақсаттар мен міндеттеріне қарай әзірлеген экономикалық саясатқа сәйкес жүргізіледі.

Салықтар барлық елдерде  олардың қоғамдық-экономикалық құрлысы  мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі-ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрлысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады. Белгілі философ Френсис Бэкон салықтарлды төлеу- әрбір адамзаттың қасиетті борышы деген еді.

*Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-ші бабында: заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады,- деп жазылған.

     Салық қызметінің   міндеттері  келесілерден  тұрады:

1) Салық қызметінің  ұйымдарына  салықтарды  және  бюджетке  басқа  міндетті  төлемдердің  түсімінің  толықтығын  қамтамасыз ету, міндетті  зейнетақылық  төлемдерді  уақытылы  және  толық  аудару, сонымен қатар  салық төлеушілердің  салық  міндеттемелерін  орындауда  салықтық бақылау   жүргізу  бойынша  міндеттер қойылады.

      2) Салық  қызметінің ұйымдары  өкілетті  мемлекеттік  ұйымнан және салық  ұйымдарынан құралады.

      3) Салық  ұйымдарына  аймақтық  салық комитеттері,  облыстар,  Алматы   және Астана  қалалары  бойынша салық комитеттері,  аудан аралық салық   комитеттері  жатады. 

      4) Салық  органдары  тікелей  сәйкес жоғары тұрған  салық қызметі органына бағынады  және жергілікті  ұйымдарға  жатқызымайды.

      5) Өкілетті  мемлекеттік ұйым салық  ұйымдарына  басшылық жасайды. 

      6) Салық   ұйымдарының басшылары  өкілетті  мемлекеттік ұйымның бірінші басшысымен тағайындалады.

     Салық жүйесінің мазмұнын айқындау үшін салық жүйелерінің қалыптасу мәселелерін қарастырудың әртүрлі тәсілдерін салыстыру қажет. Көптеген авторлар салық салудың функционалды құрамын салық жүйелерінің концептуалды модельдерінде ашады. Салық жүйелерінің концептуалды модельдерінің маңызды сипаттамалар салық салудың мәселелерін шешудегі үш әртүрлі бағыттарын бөлуге мүмкіндік беріп отыр. Нарық экономикасына мемлекеттік араласуына қатынасын анықтайтын әлеуметтік-экономикалық процесстерін реттеу критериясына сәйкес бірігей тәсіл ретінде неоклассикалық бағыттағы өкілдері ұсынатын  салық жүйесін құрудағы нарықтық өзін-өзі реттеу принциптерін біріктіруге болады. Екінші тәсіл нарық экономикасының қызмет етуінің негізгі параметрлерін мемлекеттік реттеу приоритетіне негізделеді. Дәстүрлі тәсілдерінің негізгі кемшілігі мемлекеттің рөлін біржақты талдауына бағытталуы болып табылады. Жиырмасыншы жүзжылдығының 90-жылдарының басынан бастап экономикалық және әкімшілік ықпал ету механизмінің бірігуіне негізделген тұрақты дамуының теориясы дами бастады. Мұндай ұтымды өзарақатынасын іздеуі салықтық аясын реттеудің жетілдірудің негізгі міндеттерінінің бірі болып табылады. Бұл міндет техникалық және ұйымдастыру жағынан да өте күрделі болып келеді, себебі бір жағынан, әлеуметтік және экономикалық бағдармалар мен жобаларды мемлекеттік қаржыландыру мен инвестициялауды ұлғайтудың объективті қажеттілігі  бар, ал екінші жағынан- табыстарының көздерінің шектеулігі орын табады.

Салық салудың  мәселелерін шешудегі дамуының бағыттарын бөлу критериясына сәйкес салық жүйелерінің функционалдық көлемділігін анықтауына маңызды мән берілген.  Тауар-ақша қатынастарының дамыған сайын салық жүйесінің функцияларының құрылымы мен олардың өзара қатынасы өзгерді. Неоклассикалық өкілдерінің көзқарастарының негізінде салықтардың роліне мемлекеттік бюджеттің табыс көзі ретіндегі мәні жатады. Яғни мемлекеттік қазынаның қажеттіліктерін қанағаттандыру немесе фискалдық функцияның орындалуы қарастырылады. Ал неокейнсиандық бағытының өкілдерімемлекеттік реттеудің макроэкономикалық бағытын негіздеді және ұдайы өндіріс процессінде салықтардың рөлі мен функциялары туралы ойларды дамытты.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

* 7.Қазақстан РеспубликасыныңКонститутциясы (35 бап) ақпаратының негізінде

1. Салықтардың әлеуметтік - экономикалық мәні мен мазмұны

 Қазақстанның салық  заңнамасында сонымен бірге салық  және бюджетке төленетін басқа  да міндетті төлемдерді төлеудің  міндеттілігі, әлеуметтік-экономикалық мәні, мазмұны, салық салудың айқындығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңнамасьшың жариялылығы қағидаттары негізделеді.

Салық төлеуші салық  заңнамасына сәйкес салықтық міндеттемелерін  толық көлемінде және белгіленген  мерзімдерде орындауға міндетті. Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндентті төлемдер айқын болуға тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салықтық міндеттемелері туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық заңнамасында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.

Еліміздегі салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады. Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады.  Қазақстанның салық жүйесі оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты бірыңғай болып табылады.

Салық салу мәселелерін  реттейтін нормативтік- құкықтық актілер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға жатады.

Мемлекетке түсетін  салық түсімдерінің сипатты ерекшелігі олардың сан алуан қоғамдық кажеттерге кейін иесіз пайдаланылуы болып  табылады. Осысымен салықтардың мемлекет, сондай - ақ басқа жергілікті органдар белгілейтін түрлі міндетті мақсатты жариялардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы болады; бұған әлеуметтік сақтандыруға аударылатын қатаң мақсатты аударымдар, соның ішінде бюджеттен тыс қорларға төленетін жарналар мен аударымдар жатады, олар белгілі бір, ұзақ мерзімді көлемде өнімнің, жұмыстың және қызметтер көрсетудің өзіндік құнынан, табыстан, еңбекке ақы төлеу қорынан, амортизациядан және басқа көздерден есептелінеді. Салықтардың әлеуметтік- экономикалық мәні мен мазмұны олар атқаратын функцияларында толық ашыла түседі.

Жалпы қаржы категориясы  тұрғысынан салықтар қосалқы категория  болып табылатындығын есте ұстаған  жөн, сондықтан каржыға қатысты  салықтардың функцияларын каржының бөлгіштік функциясының құрамдас қосалқы  функциясы ретінде қарастырған жөн.

Қазіргі кезде салықтар фискальдық, реттеуші және қайта бөлу сияқты негізгі  үш функция орындайды. Бұлардың әрқайсысы  осы қаржы категориясының ішкі белгілері  мен өзіндік ерекшеліктерін білдіреді.

Фискалдық функция - барлық мемлекеттерге тән негізгі функция. Оның көмегімен бюджеттік қор қалыптасады, мұның өзі салықтардың қоғамдық міндеттерін арттыра түседі. Өйткені салықтар мемлекеттік бюджеттің

кірістерін толыстыра  отырып, экономиканы, әлеуметтік-мәдени шараларды жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.

Салықтардың реттеуші функциясы мемлекеттің экономикалық қызметінің ұлғаюымен байланысты пайда болды. Қабылданатын бағдарламаларға сәйкес ол ұлттық шаруашылықтың дамуына ықпал етеді. Бұл орайда салықтардың нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерінің, алу әдістерінің өзгеруі, жеңілдіктер мен шегерімдер пайдаланылады. Бұл реттеуіштер қоғамдық ұдайы өндірістің кұрылымы мен үйлесіміне, қорлану мен тұтыну көлеміне ықпал етеді.

Қайта бөлу функциясы арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлігі мемлекеттің қарамағына өтеді. Бұл функцияның іс-әрекетінің ауқымы жалпы ішкі өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады; ол ұлттық табыстың мемлекеттендірілуі дәрижесін көрсетеді: бұл үлес 2002 жылы- 9,7%, ал 2003 жылы- 16,6%, 2004 жылы- 17,4%, 2005 жылы- 22,6%, 2006 жылы- 22,2% болды.

Мемлекет салық саясатын- салық саласындағы шаралар жүйесін  – қоғамның оның нақтылы кезеңіндегі  әлеуметтік- экономикалық мақсаттар  мен міндеттеріне қарай әзірлеген  экономикалық саясатқа сәйкес жүргізіледі.

Нарықтық қатынастардың  қалыптасу жағдайындағы салық саясатының негізгі бағыты тұтынудың орталықтандырылған қоғамдық қорлары аркылы халықтың нақты табыстарының едәуір бөлігін қалыптастырудың өзін ақтамаған қағидатынан бас тарту болып табылады. Бұл еңбек белсенділігінің күшеюіндегі экономикалық ынталылықтың уәждемелік механизмі аркылы халықтың еңбекке жарамды бөлігінің табыстарын айтарлықтай арттыруға мүмкіндік жасайды.Салық жүйесі арқылы қоғамның еңбекке жарамсыз мүшелерінің неғұрлым тиімді және берік әлеуметтік қорғалуы қамтамасыз тіледі.

Салық жүйесінің  мәні мен рөлі, оның принциптері  арқылы айқындалады. Қазіргі елдердің барлығының дерлік салық жүйесінің  негізі, салык салу теориясының классигі - Адам Смиттің еңбектеріне сүйенеді. А. Смиттің пікірі бойынша, «салық - бүл жүктеме, сондықтан да мемлекет заң түрінде оның мөлшерін және төлеу тәртібін мұқият қарастыруы қажет. Мемлекеттің салықты жинау құны, мемлекеттің өмір сүру қажеттілігінен және оның жалпы қоғам мен жеке түлғалардың мүддесін қорғауынан келіп шығады».

Арада біраз  уақыт өткеннен соң, бүл тізім салықтардың жеткілігімен және әрекеттілігімен (салыктар мемлекеттің мүмкіншілігі мен объективті қажеттілігіне сәйкес қысқартылуы немесе ұлғайтылуы мүмкін), салық салу объектісі мен салым көзін таңдауымен, салымның бір реттілігімен толықтырылды.

Аталып өткен  салық салу принциптері, Қазақстанның рыноктық құрылымдарына бейімделу кезіндегі жаңа салық жүйесін қальштастыру кезінде де ескерілген. Әсіресе бүл талаптарға 2004 жылдың 20-шы маусымында қабылданып, күшіне 01.01.2005 жылдан бастап енген «Салык және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының салық Кодексі де сәйкес келді.

Жаңа салық  Кодексі салықты басқаруы мен  өндіріп алуы бойынша, заңдылық актілер  мәліметінің түжырымдамалық негіздері  арқасында, жалпы әдістемелерге біріктіріліп сәйкестендірілді. Содан соң заңға біртіндеп, салық қүрылымдары мен салық салу механизмін түзететін өзгерістер мен толықтырулар енгізіле бастады.

А.Смитпен қалыптасқан  жалпы және әмбебап сипаттағы  принциптері Д.Рикардомен, А.,Вагнермен, Н.Тургеневпен, П.Самуэльсонмен, В.Твердохлебовпен, Т.Юткинмен дәлелденіп, толықтырылған. А.Венғермен төрт топқа біріктірілген, тоғыз принципі қарастырылған. Ол принциптердің негізіне классикалық қондырғылар мен бюджетті-шаруашылық бағыттары (ерекшеліктері, мүмкіншіліктері) негіз болған. Оларға мыналар жатады:

I   топқа - салық салу принциптерін үйымдастыру;

II   топқа - шаруашылық принциптері;

III  топқа - этикалық принциптері;

IV  топқа - техникалық-басқару принциптері.

А.Венгер осылайша салық салу принциптерін жіктеген болса, ал               Т. Юткин «салык салу жүйелеріне арналған принциптік қондырғылардың жалпы кешенін екі жүйешІкке бөлді». Олар: Салық салуды жүзеге асыратын жалпы үлттық принциптері; ішкі үлттық принциптері .

Дамыған батыс елдерінің ішіндегі Германияның салық салу жүйесі мынадай негізгі принциптерге сүйенген:

- салықтардың мүмкіншілігінше минималды болуы;

- минималды немесе, дәлірек айтатын болсақ, оларды өндіріп алу шығындарының да минималды болуы;

- салықтардың бәсекеге кедергі жасамауы, біреуді мүмкіншілігінен айырмауы;

-   салықтардың  қүрылымдық саясатқа сәйкес болуы;

-  бұл жүйенің қүрылымында жеке адам өмірі ескерілуі кажет. Салық салу барысында адам мемлекетке, өзінің жеке өмірін минималды түрде ашуы керек. Салық қызметкері салық төлеуші жайлы мәліметтерді ешкімге тарқатуға қүқы жоқ. Коммерциялық қүпияның сақталуына кепілдік беру .

Салық жүйесінің  принциптерін осылайша жіктей отырып, салық салудың мынадай жиынтық  ережелеріне тоқталуға болады:

1.  Классикалық  принциптері, оларға: әділеттілік, теңдік, ыңғайлылық және айқындык;

2.   Экономикалық-үйымдастырушылық  принциптері, оларға:

-    түрақтылық, салык заңының кері әсер етуне  жол бермеуі;

-    әмбебап  салық салуға, яғни классикалық  ережелерге үмтылуы;

-    табысты  қайта бөлуге таза салық формаларын енгізу;

-    салықты  бір рет алуы;

-    салық  салу объектілерінің, ставкаларының  бейтараптылығын, тазалығын сақтау;