Сызықтық, тармақталған жəне қайталанған алгоритмдерді құру

  азаматтардың билікке сенімділігінің артуы;

  билік ұйымдарын қамтамасыз етуге қосымша қоғамның ұсталынымдарының төмендеуі.

Бағдарламаның  мақсаты  азаматтар  мен  ұйымдардың  мемлекеттiк  қызмет  көрсетулерге  жылдам  əрі

сапалы  қолжетiмдiлiгiн  қамтамасыз  ету жəне АКТ-ны  кеңiнен  қолдану  арқылы  мемлекеттiк  органдардың

жұмыс iстеу  тиiмдiлігін  арттыру  болып  табылады.Аталған  мақсаттарға  жету  үшiн  мынадай  мiндеттердi

орындау  керек:

     1.  мемлекетке,  азаматтар  мен  ұйымдарға  ақпараттық  қоғам  жағдайларында  жұмыс iстеуге  мүмкiндiк

беретiн нормативтік құқықтық жəне əдiснамалық база құру

     2.  мемлекеттік  органдардың e-қызмет  көрсетулерін  қалыптастыру  мен  дамыту;

     3.e-Үкiметтiң  қызмет  көрсетулеріне  қолжетiмдiлiктi  қамтамасыз  ету,  ақпараттық  теңсiздiктi  жою  жəне

АКТ саласында бiлiм деңгейiн арттыру жөнiнде жұмыстар ұйымдастыру; 

3.  e-Үкiмет инфрақұрылымының базалық құрамдас бөлiктерiн қалыптастыру жəне мемлекеттiк

4.  органдардағы ақпараттық инфрақұрылымды оңтайландыру;

5.    е-Үкiметтiң ақпараттық инфрақұрылымын қорғауды қамтамасыз ету.

15-БИЛЕТ

1.1. Дербес компьютердің негізгі жəне қосымша құрылғыларымен танысу.

Дербес компьютердің негізгі құрылғылары 1946 жылы американ математигі Джон Фон Нейман ЭЕМ-нің жұмыс атқару принципі мен құрылғыларын толық көрсеткен ғалым. ДК –дің құрамына кіретін жабдықтарды қажетіне қарай өзгертіп отырады. Оның құрамына кіретін құрылғыларды компьютердің конфигурациясы деп атайды. Негізгі конфигурация ретінде төрт құрылғы кіреді.

1.Жүйелік блок – компьютердің негізгі құрылғысы

2.Монитор– компьютердің экранына ақпаратты шығаратын құрылғы.

3.Перне тақтасы – компьютердің жұмысын басқара отырып, қажетті ақпаратты енгізу үшін қолданылатын құрылғы.

4.Тышқан –«графикалық» басқару құрылғысы.

   Жүйелік блок

        Компьютердің негізгі құрылғысы – жүйелік блок. Ол тік қораптың  ішіне салынған. Оның ішінде дербес компьютердің негізгі түйіндері орналасқан. Жүйелік блоктың құрамына кіретіндер:

•  процессор– компьютердің ең негізгі құрылғысы, программаларды орындайды жəне басқа құрылғыларды басқарады.

•  жедел жад (RAM) –ауқымды  информациямен  жұмыс  істеу  үшін  қолданылады,  онда  орындалып  жатқан программалар  мен  командалар  жазылады,  компьютер  электр  желісінен  ажыратылса,  жедел  жадыда информация өшіп қалады.

•  тұрақты есте сақтау жады (ROM) – ЭЕМ-нің жұмысы барысында мазмұны өзгертілмейтін жад,  бұл жадқа мəліметтер оны

дайындап жатқан кезде жазылады.

•  қоректендіру блогы

•  енгізу-шығару порттары

•  ақпарат тасушылар

      Бұлар жүйелік блоктың ішінде жатқан құрылғылар болғандықтан  ішкі құрылғылар деп аталады. Ал сыртына қосылатын құрылғылар сыртқы құрылғылар деп аталады.  

Дербес компьютердің  қосымша құрылғылары

•  Шығару құрылғысы            

•  Мəліметтерді алмасу құрылғысы          

•  Енгізу құрылғылары

  Шығару құрылғылары: Принтерлер мен плоттерлер. Принтер (баспа  құрылғысы) мəтіндік жəне  графикалық мəліметтерді  компьютердің жедел жадынан қағазға басып шығаруға арналған. 

  Қазіргі кезде принтерлердің матрицалық, лазерлік, сия бүріккіш жəне термографиялық түрлері бар. Матрицалық принтерлер олардың қағазға таңба салатын баспа тиегі тік орналасқан металл инелерден тұрады. Сия  бүріккіш   принтерлерде   бүрку  арқылы  шығарылады.   Бірақ  олар  қалыңырақ  қағазды  жəне тұрақты түрде  қадағалап  қарап  тұруды  керек етеді.

Лазерлік принтерлер - ксерография принципін қолданатын құралдарға жатады, бұларда əріп бейнелері электрлік тəсілмен бояу жұқтырылған доңғалақ арқылы қағазға түседі. Доңғалаққа əріптер бейнесіндегі бояу жұқтыру  компьютер  командалары  арқылы  лазерлік  сəулелермен  жүргізіледі.  Лазерлік  принтерлер  өте сапалы  басылым  бере  алады жəне жылдамдықтары  да жоғары –  орташа  есеппен  алғанда,  секундына 330 символ (бір бетті 5 – 15 секундта) басып бере алады. 

Плоттер (графиксызғыш)  сызбаларды (графиктерді,суреттерді)  қағазға шығаруға  арналған  құрылғы. Плоттердің əрекеті қарапайым: жазу құралы (қалам) із қалдыра отырып қағазда жылжиды. Сызбаларды салу барысында график тұрғызғыштар сегіз түрлі-түсті фломастерлерді немесе қарындаштарды қолданады, олар қажеттілік жағдайда  автоматты  түрде  алмасады. Кез-келген  күрделі  геометриялық фигураларды  бейнелеу сапасы тұрақты жəне өте жоғары.

Колонка - дыбыстық ақпаратты шығаруға арналған құрылғы. 

Енгізу құрылғылары:Сканер (ізкескіш) –  қағазға  бетіндегі  мəліметтерді (мəтін,  сурет,  график)  оптикалық  негізге  сүйене отырып компьютерге жылдам енгізе алатын құрылғы.

Сканердің  түрлері:  планшетті,  қолмен  істейтін,  барабанды,  парақтық,  форма  сканерлері,  штирх сканерлер.  

Сканер  көріністі машина  кодына  айыстырып,  компьютер жадына жазады. Сканердің жұмыс  атқару принципі  былай: жарық  сəуле жол-жолы  бойынша жазық  суретті  сканерлейді.  Бұл  электрондық  сəуленің дисплей экранын сканерленгені сияқты. Сканерлеу нəтижесінде қағаз құжаттың сызба бейнесі жасалады.

Мəліметтерді алмасу құрылғысы

Желілік  адаптер –  компьютерді жергілікті желіге  қосуға мүмкіндік  тудырады. Мұнда пайдаланушы басқа компьютердегі  мəліметтерге қол жеткізе алады. 

Модемдер (модулятор -  демодулятор)  компьютерлер  арасында  мəлімет  алмасу  үшін  керек,  олар негізінен мəліметті жеткізу жылдамдығына қарай бөлінеді. Қазіргі кезде олардың жылдамдығы 2400 бит/сек - 2500  бит/сек  аралығында.  Олар  мəлімет  алмасу  процедурасының  белгілі  бір  стандарттары (протоколы) бойынша жұмыс атқарады. Компьютер желісіне (Іnternet, Relcom, FіdoNet, т.б.) немесе электрондық почтаға байланысты ең керекті құрылғы осы модем болып саналады.

1.2. Мəтіндік редакторда обьектілерді басқару түрлері.

WordPad мәтіндік редакторын іске қосу үшін, келесі әрекеттерді орындаңдар:

Пуск - Все программы - Стандартные - WordPad.

( Іске қосу -Бағдарламалар- Стандартты - WordPad).

    Редакторды іске қосқаннан кейін экранға WordPad мәтіндік редакторының терезесі шығады.Терезе келесі элементтерден тұрады:тақырып жолы,меню жолы,құрал-саймандар тақтасы,сызғыш және терезенің жұмыс айғағы.Терезенің көп бөлігін бос кеңістік-жұмыс айғағы алады,оған мәтін енгізіледі.

    Терезенің тақырып жолында қжат аты және WordPad программасының аты көрінеді

Құжат құру(жаңа құжат құру)

Ашу (бар құжатты немесе үлгіні ашады)

Құжатты сақтау (активті құжатты немесе үлгіні сақтайды)

Баспа (активті құжатты ағымдағы үнсіз келісімді пайдаланып басып шығарады)

Басыдымды қарап шығу (беттерді қалай басылатын болса, соны көрсетеді )

Табу (құжаттағы қажетті мәтінді тез табады)

Буферге жіберу (белгіленген мәтінді қиып алады да, оны алмасу буферіне орналастырады)

Буферге көшіру (белгіленгенд алмасу буферіне көшіреді )

Буферден қою(алмасу буферіндегіні енгізу нүктесіне қояды)

Болдырмау (соңғы әрекетті алып тастайды)

Дата /уақыт (құжатқа ағымдағы дата ме уақытты қояды)

Қаріп (белг ленген мәтінн ң қарпін өзгертеді )

Қаріп өлшем   (белгіленген мәтін  қарпінің өлшемін өзгертеді)

Жартылай қалың  (белг ленген мәтінді жартылай қалың қаріппен жазады)

Курсив (белгіленген мәтінді көлбеу қаріппен жазады)

Асты сызылған (белгіленген жолдардың астын ұздіксіз сызықпен сызады)

Түс (белгіленген мәтіннің түсін өзгертеді )

Сол жақ шеті бойынша (абзацты сол жақ шеті бойынша туралайды)

Ортасы бойынша (абзацты ек шеттің тура ортасына келтіреді , яғни центрге орналастырады)

Оң жақ шет бойынша (абзацты оң жақ шеті бойынша туралайды)

Маркерлер (ағымдағы үнсіз келісім бойынша бюллетень - тізімді құрады)

2.1. Ақпаратты қорғаудың  Криптографиялық əдістері.

Ақпараттық жүйелердегі ақпаратты қорғаудың криптографиялық әдістері ЭЕМ өңделген н/е есте сақтау құрылғысының әр түрлі типінде сақталған ақпаратты қорғау үшін қалай қолданылса, байланыс жолдар бойынша әр түрлі элементтер арасында берілген ақпаратты жабу үшін де солай қолданылады.1.Шифрлеу.2.Кодтау.3.Басқа түрлері.Шифрлеу-қорғалатын хабардың әрбір символы өзгертуге жатады. Кодтау- қорғалатын элементтердің кейбір элементтері, алдын ала таңдалған кодтармен ауыстырылады. Басқаларға н/е жеке түрлеріне-кесу, тарату ж/е мәліметтерді қысу әдістерә кіреді. Крипто жүйелер 2 классқа жүктеледі: 1. Симметриялы криптосистемелар; 2. Ассиметриялық криптосистемалар. Ассиметриялық криптожүйеде қормалған канал арқылы тек ашық кілтті ғана беруге болады, ал құпия кілтті оның генерациялық орнында сақтайды. Симметриялық криптожүйенің құпия кілтті жіберуші мен алушыға кілттерді тараудың қорғаушы каналы бойынша беру керек. Шифрлеу тәсілдері: ауыстыру, алмастыру, аналитикалық өзгерту, гаммирлеу, аралас шифрлеу. Кодтау тәсілдері: мағыналық кодтау, символдық кодтау. Ақпаратты жүйелерді қорғаудың мақсаты- қауіп-қатерге әрекеттер: 1. Өңделген ақпараттың жасырын бұзылу қатері. 2.Өңделген ақпараттың бүтіндігінің бұзылу қатері. 3.Жүйенің жұмыс істеуінің бұзылу қатері. Ақпаратты жабу құралдарын қолдану тәсілі бойынша ағымдық ж/е блоктық цифрлеу деп бөледі. Ағымдық шифрлеуде бастапқы мәтіннің әр символы басқалардан тәуелсіз өзгереді. Сондықтан мұндай өзгеру байланыс арнасы бойынша мәліметтерді берумен біруақытта жүзеге асуы мүмкін. Блоктық шифрлеуде жабық бастапқы мәтіннің кейбір символдар блогі біруақытта өзгереді, сонымен қатар блогтар негізіндегі символдардың өзгеруі өзара тәуелді болады. Кейбір аралас блоктардағы символдардың өзгеруі арасында да тәуелділік болуы мүмкін. Криптоталдау- кілтке шифрленген хабардың бастапқы мәтініне ашу жайлы ғылым. Криптожүйелерге негізінде бірнеше тараптар да қойылады.

2.2. Ақпаратты қорғаудың  Криптографиялық əдістері.

Ақпараттық жүйелердегі ақпаратты қорғаудың криптографиялық әдістері ЭЕМ өңделген н/е есте сақтау құрылғысының әр түрлі типінде сақталған ақпаратты қорғау үшін қалай қолданылса, байланыс жолдар бойынша әр түрлі элементтер арасында берілген ақпаратты жабу үшін де солай қолданылады.1.Шифрлеу.2.Кодтау.3.Басқа түрлері.Шифрлеу-қорғалатын хабардың әрбір символы өзгертуге жатады. Кодтау- қорғалатын элементтердің кейбір элементтері, алдын ала таңдалған кодтармен ауыстырылады. Басқаларға н/е жеке түрлеріне-кесу, тарату ж/е мәліметтерді қысу әдістерә кіреді. Крипто жүйелер 2 классқа жүктеледі: 1. Симметриялы криптосистемелар; 2. Ассиметриялық криптосистемалар. Ассиметриялық криптожүйеде қормалған канал арқылы тек ашық кілтті ғана беруге болады, ал құпия кілтті оның генерациялық орнында сақтайды. Симметриялық криптожүйенің құпия кілтті жіберуші мен алушыға кілттерді тараудың қорғаушы каналы бойынша беру керек. Шифрлеу тәсілдері: ауыстыру, алмастыру, аналитикалық өзгерту, гаммирлеу, аралас шифрлеу. Кодтау тәсілдері: мағыналық кодтау, символдық кодтау. Ақпаратты жүйелерді қорғаудың мақсаты- қауіп-қатерге әрекеттер: 1. Өңделген ақпараттың жасырын бұзылу қатері. 2.Өңделген ақпараттың бүтіндігінің бұзылу қатері. 3.Жүйенің жұмыс істеуінің бұзылу қатері. Ақпаратты жабу құралдарын қолдану тәсілі бойынша ағымдық ж/е блоктық цифрлеу деп бөледі. Ағымдық шифрлеуде бастапқы мәтіннің әр символы басқалардан тәуелсіз өзгереді. Сондықтан мұндай өзгеру байланыс арнасы бойынша мәліметтерді берумен біруақытта жүзеге асуы мүмкін. Блоктық шифрлеуде жабық бастапқы мәтіннің кейбір символдар блогі біруақытта өзгереді, сонымен қатар блогтар негізіндегі символдардың өзгеруі өзара тәуелді болады. Кейбір аралас блоктардағы символдардың өзгеруі арасында да тәуелділік болуы мүмкін. Криптоталдау- кілтке шифрленген хабардың бастапқы мәтініне ашу жайлы ғылым. Криптожүйелерге негізінде бірнеше тараптар да қойылады.

3.1. Желілердің жалпы ресурстарын пайдалану. 

Internet көптеген байланыс желілерін бір-бірімен біріктіріп,дүниедегі ең үлкен компьютерлер торабын құрайды.Internet-тің бір ерекшелігі-оның құрамындағы көптеген компьютерлер нақты BBS тәрізді жұмыс істейді. Internet-ке қосылу д/з-басқа жерлерде тұрған 1000-даған компьютерлік желілермен байланысу деген сөз.Internet желісі де дәл осы телефон жүйесі тәрізді басқарылады.Internet-тің бір мүмкіндігін,онда жиналған мәліметтерді де түгел айтып беру қиын.Оның үстіне күнбе-күн оған жаңа мәліметтер келіп түсіп жатады.Internet-пен байланысқан провайдер компаниясы деп алатын мекемелер әрбір компьютерде Internet ке қосылып бере алады.Желіге қосылудың бірнеше түрі бар.Олар;1.Қосылып тұратын тікелей байланыстар.2.Тұрақты қосылып тұрмайтын байланыстар. 3.Пошталық байланыстар.Тұрақты қосылып тұратын байланыс-мұнда жеке компьютер тікелей TCP/IP желісіне қосылған түрінде болады.бұл Internet-тің бір шеткі бөлігі,яғни жеке компьютер мекемедегі желімен тұрақты байланыстағы негізгі компьютермен жалғасып тұр.Тұрақты қосылып тұрмайтын байланыс-мұнда керісінше жеке компьютер тікелей TCP/IP желісіне қосылмаған түрінде болады.Пошталық қатынастың қолмен терілетін терминалдық байланыс түріндегі тағы бір түрі бар,бірақ ол тек почта жүйесімен ғана қоса алады.UUCP деген почталық байланыс түрі бар,онда байланыс тек осы мақсат үшін жұмыс істейтін программа арқылы орнықтылады.Internet Expoler-бұл Интернетте саяхат жасау үшін қолданылатын,браузер деп аталатын арнайы программа.

Браузер-қарап шығушы (brouser).1.Гипермәтіндік байланысу мүмкіндігі бар файлдармен жұмыс істеуге арналған программа.Ол әркімнің таңдауы б/ша кәдімгі мәтіннің бейненің немесе графиктердің экранда бейнелеуін және олармен байланысқан басқа файлдарды іздестіруді қамтамасыз етеді.2.Желіде жұмыс істеуге арналған қосымша программалар жасақтама.3.Web беттерін қарапшығуға,құжат сақталған web-серверімен байланыс орнатуға web беттерді пішімдеуге,бейнелеуге,web- беттердің іздестіруін жеделдету т.б. арналған программа.
Браузерді компьютерге орнатпайынша,интернеттен байланыс орнату мүмкін емес.Бұл программа көрсетілген url-адресс б/ша керекті байланыс орнату арқылы бүкіл word wide web б/ша керекті Web-беттегі іздеуді қамтамасыз ету тиіс.Браузердің алғашқысы Internet Expoler.Жергілікті желі(Lan)-бір ғимарат ішіндегі немесе қатар орналасқан ғимараттардағы ДК-лер мен принтерлерді бір-бірінен байланыстырады.Желідегі әрбір дербес компьютер жұмыс станциясы және желі түйіні деп аталады. Жергілікті желінің ерекшеліктері;1.құжаттарды бірге пайдалану.2.Қүжат айналымын жеңілдету.3.Компьютер дискісіндегі орынды тиімді пайдаланып,өз жұмыс нәтижелерін серверде сақтау және архивтау. 4.Сервердегі қолданбалы программаларды оңай орналастыру.5.Қымбат тұратын қорларды-принтерлерді,CD ROM мәлімет жинақтауыштарын,қатты дискілерде және ортақ пайдалануға болатын көлемді қолданбалы программаларды бірігіп пайдалануды жеңілдету.Аймақтық таралған желілер-жергілікті желі жасай алатын барлық жұмыстарды өте қашықта орналасқан бір компания компьютерлері арасында атқарылады.Модем немесе алыста тұрған сервер көмегімен жүзеге асыратын аймақтық тармақталған желілер функциясын жергілікті желілер құрамына кіргіземіз.Интернет желісінің қызмет функциялары1.Электрондық пошта. 2.World Wide Web.3.Телекоференция.4.Файлдарды тасымалдау қызметі.5.Стандартты кескіндік бейнелер.6.Бейне конференциялар.

3.2. Қазіргі кездегі заңдастырылған қорлар.  

Қазіргі кезде заңдастырылған қорлар. Электронды үкімет құру тарихы ақпараттық техналогияның дамуымен қатар жүріп келеді:”электронды үкімет” бұл ақпараттық  техналогияны қолдану,оның ішінде интернетті; мемлекеттік ұйымдарымен, мемлекет азаматтары мен  және жеке бизнеспен өзара электронды қажет құрылғы.`Электронды мемлекет `термині-E-government ақпаратты өңдеу,жіберу және таратудың электрогды құрамдары негізінде (internet,телефон,факс,кіру орталықтары желісіз құрылғылары және басқа комунткациялық жүйелер) мемлекеттік басқаруды ұйымдастыру, мемлекеттік орнгандарының барлық салаларының барлық азаматтарға электронды құралдар көмегімен қызмет көрсету, сол құрамдар арқылы мемлекеттік оршгандардың жұмысы туралы азаматтарды ақпараттандыру. Электрондық үкімет жүйесі уш компоненттен тұрады.