Кәсіпорыннын қаржылық қоры

           У_в – суды ластаудан түсетін шығын;

           У_п – топырақты қатты заттармен ластаудан түсетін шығын.

Атмосфераны ластаудан түсетін  шығын келесі формуламен анықталады [11]:

              У_а = К₁× К₂ × У_а × К_а ,    (7.6)

   мұнда К₁- тастау көзінің орналасуын ескеретін коэффициент;

               К₂ – тастау биіктігін ескеретін коэффициент;

               У_а – 1т зиянды затты атмосфераға тастаудан түсетін меншікті     

                        шығын, тенге/т;

               М_а – бір жылда атмосфераға тасталатын зиянды зат массасы,т;

        М_а = ,     (7.7)

   мұнда  – 1 кг жанармай жанғанда бөлінетін  i-ші зиянды компоненттің

                        көлемдік үлесі;         

            В – автопарк бойынша жылдық  жанармай шығыны, т/жыл.

Сонда,

М_Со = 0,003 × 1496,8 = 4,5 т/год.

                         М_CH = 0,001 × 1496,8 = 1,5 т/год

М_NO = 0,002 × 1496,8 = 3 т/год.

У_а = 2 × 1,5 × 1590 (4,5 + 1,5 + 3) = 42930 тенге.

Суды ластаудан түсетін шығын  келесі формуламен анықталады [11]:

У_в = у_в × М_в,      (7.8)

  мұнда у_в – 1т зиянды затты суға тастаудан түсетін меншікті     

                        шығын, тенге/т;

         М_в – бір жылда суға тасталатын зиянды зат массасы, т;.

М_в = åА_i × m_i,                (7.9)

    мұнда A_i – салыстырмалы уыттылық индексі;

         m_i – ағын суға тасталатын i-ші зиянды компоненттің массасы, мг/м³.

Бір автомобильді жуғаннан кейін суға 800 ... 3000 г/м³ лайдың өлшенетін бөлшектері және 50...900 г/м³ май өнімдері түседі.

A_i = 1/ПДК_i .

Олай болса,

         А_Н/П = ,

Ав₃в = ,

       m_i = С_i × V_cb,

мұнда  С_i – ағын судағы  i-ші зиянды компоненттің мөлшері, г/м³;

 V_cb – ағын судың жалпы тасталуы, м³.

V_cb = Q × åN_ЕОГ,

      мұнда Q – бір автомобильді жуу кезіндегі су шығыны, м³;

     åN_ЕОГ – КҚК бойынша жылдық бағдарлама.

Норматив бойынша жүк автомобильдерді механикаландырып жуу кезінде су шығыны орта есеппен 800 литрді құрайды.

КҚК бойынша жылдық бағдарлама есептік мәліметтер бойынша

åN_ЕОГ = 34020 құрайды.

V_cb = 800 × 10^–3 × 34020 = 27216  м³/год;

m_Н/П = 700 × 10^–6 × 27216 = 19,1 т/год;

m_взв = 1800 × 10^–6 × 27216 = 49 т/год;

М_в = 10 × 19,1 + 0,01 × 49 = 191,5 т;

У_в = 11050 × 191,5 = 2116075 тенге.

Қатты заттарды топыраққа тастаудан  келтірілетін экономикалық шығын мөлшері  келесі формуламен анықталады [11]:

У_т = g × у_п × М_п,     (7.10)

мұнда    g – жер ресурстарының құндылығын ескеретін коэффициент;

               g = 3,0 суарылатын жерлер үшін.

        у_п – 1т зиянды затты топыраққа тастаудан түсетін меншікті     

                        шығын, тенге/т;

       М_п – топыраққа тасталатын қалдықтар массасы, т.

       М_п = 8,3 т неорганикалық қалдықтар (АТК мәліметтері бойынша);

У_т = 1,5× 770 × 8,3 = 9586,5 тенге. 

Олай болса, қоршаған ортаны ластаудан  келтірілетін экономикалық шығын келесі шаманы құрайды:

У = 42930 + 2116075 + 9586,5 = 2168591,5 тенге.

 

Автомобильдерге ТҚК мен АЖ орындау  кезінде атмосфераға тасталатын зиянды зат мөлшері көп жағдайда технологиялық  процестің жетілдіру  деңгейінен және жоғары технологиялық  жабдықты қолданудан байланысты болады.  Сондықтан да зиянды заттардың тасталуын төмендетудің ең маңызды бағыттарының бірі автомобильдердің ТҚК мен АЖ технологиясы мен ұйымдастырылуын экологиялық қауіпсіз және қалдықсыз технологияны қолдану арқылы жетілдіру болып табылады.

Жобаланатын АТК-да ТҚК мен АЖ бойынша  жұмыстардың технологиясы мен ұйымдастырылуын жетілдіргенде  қоршаған ортаны ластаудан  келтірілетін экономикалық шығын  2168591,5 тенге/жыл екендігін көрсетіп тұр.

 

7.3.  Табиғатты қорғау  бойынша іс-шаралар

 

Автотранспорт кәсіпорнының қоршаған ортаға зиянды әсерін төмендету үшін табиғатты қорғау бойынша іс-шаралар жүргізілу керек. Кәсіпорын айналасында ені 50 м-ден кем емес  санитарлық қорғаныс аймағы болуы тиіс. Осы аймақты ағаштармен, бұталармен көгалдандыру керек, бұл ауаны оттегімен байытуға, көмірқышқыл газының жұтылуына, ауаның шаңнан тазаруына, шуды төмендетуге және микроклиматты реттеуге мүмкіндік береді.

Атмосфералық ауаның тазалығын  норманың шегінде ұстап тұру үшін автопаркта вентиляциялық және технологиялық  тастандыларды алдын ала тазалап, сонан соң барып оларды атмосферада сейілдіреді. Атмосфераға тасталатын зиянды заттардың шектік-мүмкін мөлшері МЕСТ 17.2.3.02-78 талаптарына сәйкес болуы керек. Осы кезде атмосфераның жерге жақын қабатындағы зиянды заттардың концентрациясы шектік мүмкін мәннен аспауы тиіс.

Автомобильдерге ТҚК мен АЖ орындау  кезінде атмосфераға тасталатын зиянды зат мөлшері көп жағдайда технологиялық  процестің жетілдіру  деңгейінен және жоғары технологиялық  жабдықты қолданудан байланысты болады.  Сондықтан да зиянды заттардың тасталуын  төмендетудің ең маңызды бағыттарының бірі автомобильдердің ТҚК мен АЖ технологиясы мен ұйымдастырылуын экологиялық қауіпсіз және қалдықсыз технологияны қолдану арқылы жетілдіру болып табылады.

АТК-да бензинді қозғалтқышы бар  автомобильдерді пайдаланылған  газдарындағы СО мен СН мөлшері бойынша экологиялық бақылаудан өткізеді. Осы мақсатта газоанализаторлар кеңінен қолданылуда. Автомобильдермен тасталатын зиянды заттардың мөлшерін комплекстік бағалау үшін автомобильдің нақты қозғалыс жағдайын ұқсататын жүрістік циклдер жасалған. Сынақтар жүгіртпе барабандары бар стендте жүргізіледі.

Санитарлық нормалармен өндірістік бөлмелердегі ауаның құрамындағы зиянды заттардың шектік- мүмкін концентрациясы тағайындалған. Осы талаптар орындалу үшін ТҚК мен жөндеу аймақтарын құйылып-сорылатын вентиляциямен қамтамасыз етеді, КҚК және ТҚК толассыз желілерінде конвейерлерді пайдаланады.

Бір автомобильді жуу кезінде ағын суларға 5-10г май мен отын және 10-15 кг лай түседі. Мұнай өнімдерінің  ағын сулармен бірге табиғи су бөгендеріне  түспеуі үшін жуу орындарын лай тұндырғыштармен және май мен бензин ұстағыштармен жабдықтайды. Бұдан басқа, автомобильдердің жууы суды қайталап қолданумен ұйымдастырылады және топырақтың беткі қабатына ластанған суларды жібермейтін іс-шаралар қарастырылады.

Топырақтың өндіріс қалдықтарымен ластануын төмендету үшін оларды арнайы кәсіпорындарда қайта өңдеп, әрі қарай пайдаға жарату керек.

 

 

8.  ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ

 

8.1.Күрделі салымдарды  есептеу

 

Қосынды күрделі салымдар [2]:

К = С_об + С_дм + С_тр + С_стр   (8.1)

мұндағы      С_об – сатып алынатын жабдықтың құны, тенге;

                    С_дм – жабдықты орнатуға кететін шығындар, тенге (жабдықтың құнынан 5-15%  алынады);

                   С_тр – жабдықты тасымалдауға жұмсалатын шығындар          (жабдықтың құнынан 5%  алынады), тенге;

         С_стр – құрылыстық жұмыстардың құны, тенге.

Құрылыстық жұмыстар жобамен қарастырылмаған, сондықтан олардың құны нөлге  тең. Жобаланған стендтің құны шамамен 54000 теңгені құрайды.

Жабдықты сатып алуға, жет.кізуге және орнатуға жұмсалатын күрделі салымдарды арнайы смета (кесте 8.1.) бойынша анықтаймыз.

Кесте 8.1

 

Жабдықтың атауы	Са-ны	Бір жабдық құны, тенге	Жалпы құны, тенге	Сдм, тенге	Стр, тенге
1. Шиномонтаж құрал-сайманы	1	10000	10000	1000	500
2.Шиналардағы ауаның қысы-мын тексеруге және ауа үрлеуге арналған құрылғы	1	150000	150000	15000	7500
3. Борткеңейткіш	1	5000	5000	500	250
4. Шиномонтаж стенді	1	60000	60000	6000	3000
5.Доңғалақтарды теңгеруге арналған стенд	1	100000	100000	10000	5000
6. Сақтандырғыш құрал	1	5000	5000	500	250
7  7. Манометр	1	2000	2000	200	100
8. Покрышкалар мен доңғалақ-тарға арналған сөре	1	5000	5000	500	250
9. Слесарь құрал-саймандар жиынтығы	1	5000	5000	500	250
10. Доңғалақ дискілерін түзе-туге арналған стенд	1	15000	15000	1500	750
Барлығы:		357000	357000	35700	17850

              

К = 357000 + 35700 + 17850 = 410550 тенге.

 

 

 

8.2.  Жұмыстардың өзіндік құнын есептеу

8.2.1.  Өндірістік жұмысшылардың  еңбек ақысы

      Негізгі еңбек  ақы қоры [2]:

З₀ = С_ч × Р_т × Ф_т × К_пд,    (8.2)

мұндағы     С_ч – орташа тарифтік ставка , тенге;

                   Ф_т – жұмыс уақытының жылдық қоры, сағ;

                    Р_т  – учаскедегі жұмысшылардың саны;

                    К_пд = 1,1 – премия мен қосымша ақыны ескеретін коэффициент.

З₀ = 110 × 1 × 2070 × 1,1 = 250470 тенге.

 Қосымша еңбек ақы қорын  келесі өрнекпен анықтайды [2]:

З_дп = З₀ × П_дп /100,     (8.3)

мұндағы    П_дп – қосымша еңбекақы пайызы (АТК мәліметтері бойынша 7%).

З_дп = 250470 × 7 /100 = 17532,9 тенге.

Әлеуметтік салық бойынша еңбекақыға қосымша сома:

 Н_З = З_общ. × 0,26 ,     (8.4)

мұндағы    З_общ. – еңбекақының жылдық қоры, тенге.

З_общ. = З₀ + З_дп.     (8.5)

З_общ = 250470 + 17532,9 = 268002,9 тенге,

Н_З = 268002,9 × 0,26 = 69680,8 тенге. 

1 жұмысшының айлық орташа еңбекақысы:

З_м = ,     (8.6)

З_м = = 28140,3 тенге.

 

8.2.2.  Материалдар мен қосалқы бөлшектер

 

Материалдар мен қосалқы бөлшектердің құнын 1000 км жүріске келетін шығындар нормасы негізінде анықтаймыз [2]:

Н_{м (з.ч.)} = ,    (8.7)

мұндағы    – норматив бойынша материалға (қосалқы бөлшекке)                            

                                   кететін шығындар нормасы, тенге /1000 км ;

                                    К₁  – пайдалану жағдайының категориясын ескеретін коэффициент.

                        Н_м = 1000 × 0,02 × 1,2 = 24 тенге /1000 км;

Н_з.ч. = 1500 × 0,02 × 1,2 = 36 тенге /1000 км.

 

Материалдар мен қосалқы бөлшектердің құнын мына формуламен анықтайды [2]:

,    (8.8)

мұндағы     – автомобильдердің жылдық жүрісі, км;

 

                                        С_м = = 144270,7 тенге;

С_з.ч. = = 216406,1 тенге.

 

8.2.3.  Қосымша шығындар

Қосымша материалдардың құнын негізгі  материалдардың құнынан 3-5% етіп қабылдайды:

С_всп.м. = (0,03 ¸ 0,05) × С_м;   (8.9)

С_всп.м. = 0,03 × 144270,7 = 4328,1 тенге.