Акционерлік қоғамдардың дамуы

 

Осыған байланысты экономикалық элементтер бойынша өнімді (жұмысты, қызметті) өндіру және өткізуге шығындар құрылымын зерттеу мүддесін білдіреді. Шығындардың салыстырмалы құрылымы жалпы республика бойынша және акционерлік қоғам бойынша Б қосымшасында келтірілген. Орта кәсіпкетрлікке жататын акционерлік қоғамдар Қазақстан бойынша орта мәліметтермен салыстырғанда «материалдық шығындар» «еңбекақы төлеу» элементтері бойынша төмендеуін қамтамасыз етеді, «басқа да шығыстар» бойынша шығындардың жоғары деңгейі бар. Ірі кәсіпкерлікке жататын акционерлік қоғамдар «негізгі қордың тозуы» және «басқа да шығыстар» элементтері бойынша шығыстарды төмендетуге қол жеткізеді. Біздің пікіріміз бойынша, берілген қоғам тобы бойынша «материалдық шығын» және «еңбекақы төлеудің» жоғары үлес салмағы ең көп материалды қажет сінетін және еңбекті қажет ететін экономикалық саласында жұмыс істеуімен түсіндіріледі.

Еліміз және бөлек компанялар бойынша жалпы Акционерлік қоғам жұмысының экономикалық тиімділігін талдауды қорытындылай келе Акционерлік қоғам пайдалы жұмысын көтерудің орнықты тенденциясы белгіленгенін, ал пайдалылықты әрі қарай көтеруге арналған резервтер барлық акционерлік қоғамдардың болуын мойындауға болады [19,20,21].

Алдымыздағы жұмыс  бөлігіндегі пайда табу негізгі Акционерлік қоғам құрылымы үшін де, инвестицияларды тарту басты мотивациялық құралы мотив болып табылады. Акционерлер кіріс табу мақсатында өз қаражаттарын бірінші кезекте банктік пайыздардан аз болмайтын дивиденттер түрінде салады. Шын мәнінде акциялардың бағасын белгілеу деген нәрсе акцияның нарықтық құнын анықтау болып келеді.

Акционерлік қоғам жұмысының тиімділігіне қор нарығы әсер етумен қатар дивиденттерге салық салу жүйесі ықпал етеді. Қазақстан Республика әрекет ететін салық салу бойынша Ережелер дивидент түріндегі кірістерден салықтың төмендетілген мөлшерлемелерін пайдалану және бөлек жағдайларда жеке тұлғалардың жеке табыс салығын төлеуден босату жолы-мен акционерлік қоғам жұмысының тиімділігін ынталандыруға бағытталған.

«Салық және бюджетте басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республика заңына сәйкес дивидент түріндегі азаматтардың кірісі 5 пайыз-дық мөлшерлемелермен салынады, ал жеке тұлғаның басқа да кірістері 10 пайыздық мөлшерлеме бойынша салынады.

Дивиденттердің  кейбір түрлері жеке табыс салығы салынбайды:

- Алматы қаласының аймақтық қаржылық орталығының арнайы сауда алаңшасында сатып алынған борышқорлық бағалы қағаздар бойынша диви-денттер;

- үлеспұлдық қордың үлеспұлы және акционерлік инестициялық қордың акциялары бойынша дивиденттер, сондай-ақ басқарушы компания-лардың сатып алған кезіндегі үлеспұлдық инвестициялық қордың үлеспұл-дары бойынша кірістер.

Акционерлік қоғам жұмысының нәтижесін бағалау сонымен қатар басқа да көрсеткіштер сипаттайды. Акционерлік қоғам бойынша өткізілген дайын өнімнің бір теңгеге шығындары (өзіндік құны) республика бойынша орта көрсеткіштен - 11,1 %-ке төмен, 30%- ға – мемлекеттік кәсіпорын топтары бойынша көрсеткіштен, 25%- шаруашылық серіктестіктерден. Басқа кәсіпкерліктің ұйымдық нысанымен салыстырғанда Акционерлік қағам қаржылық-шаруашылық қызметінің салыстырмалы жоғары нәтижесі бұл бағытта. Жұмысының тиімділігін жоғарылату резервіне экономикалық қызметтің барлық түрлерінде, әсіресе олардың жұмысының нәтижелілігінің жақсаруы мүмкіндігі ауыл шаруашылығында, саудада және басқа салаларда маңызды.

Жүргізілген зерттеулер мен талдаулар акционерлік қоғамдар еліміздің экономикасында мен экономикалық реформаларды жемісті жүргізудегі маңызды ролін көрсетеді. Бірақ, акционерлік қоғамдардың және бұл нысанның өндірісті шаруашылық және қаржылық-экономикалық қызметінің дамуының қазіргі жағдайын кешенді талдау нәтижелері көрсеткендей, резервтер толық мөлшерде пайдаланбайды. Осыған байланысты акционерлік қоғамды басқаруды жетілдіру және олардың қызметінің тиімділігін көтеру мәселелеріне аса көңіл аудару қажет.

 

2.3 «Алматыметроқұрылыс» акционерлік қоғамның жэкономикалық тиімділігін талдау

 

«Алматыметроқұрылыс»  Акционерлік қоғам Байкал-Амур магис-тралінің, Новосібір, Мәскеу, Ташкент қалаларының метрополи-тендерінің көлік және шахта құрылыс кәсіпорындарының және Қазақстан Республикасының тау-кен өндіру шахталары кәсіпорындары негізінде құрыл-ған.

«Алматыметроқұрылыс»  Акционерлік қоғам Красноярск қаласының метрополитен құрылысына қатысты, Қазан метрополитенінің тіке баған-дарын орнатумен және өткелдік тоннелдерді қазумен айналысты, сонымен қатар Астана қаласындағы Есіл өзенінің жағалауын абаттандыруға ат салысты.

Алматы қаласы метрополитенін белігленген уақытында іске қосу үшін «Алматыметроқұрылыс» Акционерлік қоғамның қызметкерлері құрылыстың жаңа техникасы мен заманауи технологияларын игерді. ТМД аумағында алғаш рет Австриялық жаңа қазба әдісі қолданылды (ЖАҚӘ) бекеттік тоннелдерді салуда тоннелдер арқылы топырақ тасу үшін өзі жүретін техника қолданылды.Алматы қаласы метрополитенінің бірінші кезегін салу барысында 21,5 км қашықтықтағы таулы жер қойнауы қазылып, оның ішінде өткелдік тоннелдің 16 км, ЖАҚӘ бекеттік тоннелдерінің 1600 м. көбі қазылды.Дәлме-дәл D=5,6/5 темір бетонды сылақпен сыланған өткелдік тоннелдердің құрылысына диаметрі 5,85 болатын, топырақты шетінен өткелдік тоннелдер арқылы тасымалдайтын «Herrenknecht AG» компаниясының жоғары өндірісті тоннел қазба кешені (ЖТҚК) қолданылған. Көлік ағымдары жоғары көшелердің астымен тоннелдер салу барысында қорғау экрандарын орнату үшін «Herrenknecht AG» компаниясының АVN-600 микроөткелдік кешені қолданылды.«Алматыметроқұрылыс» Акционер-лік қоғам Ресей Тонел Ассоциациясының және Қазақстан Республикасы құрылысшылар ассоциациясының мүшесі.

«Алматыметроқұрылыс»  Акционерлік қоғам жер асты қойнауын игеру бойынша түгелдей қызметтерді көрсету бойынша мамандандырылады: жер асты көлік құрылымдарын салу, жер асты жаяу жүргіншілер өткелі, инженерлік коммуникацияларды өткізу үшін микротоннелдеу арқылы коллекторлы тоннелдерді салу сияқты жұмыстармен айналысады.

2008 жыл-Алматы  мертросындағы елеулі жыл.Осыдан 20жыл бұрын 1988жылдың 7 қыркүйегінде қазақ КСР-нің астанасы Алматы қаласында Қазақстанда тұңғыш метроқұрылысы басталды.

Басталмас бұрын  жүргізілген зерттеулермен қатар,метро құрылысының техникалық-экономикалық құрылымына байланысты үлкен дайындық жұмыстары қолға алынды.Сонымен бірге құрылыс жобасын жасар мәселені шешу өзекті болды.

Алматы метросының құрылысы туралы мәселе ең жоғарғы деңгейде қаралды.

Бастапқыда  метроға тапсырыс беру КСРО Жол және қатынастары министрлігі арқылы қоға алынды. Құрылыс жобасы Мәскеудің "Метрогип-ротанс" институтында жасалды,ал түзету жұмыстарына Ленинградтың Ленгипрометротранс институты қатысты.

80-жылдардың  екінші жартысында тиісті қаражат,техникалық  құрал-жабдықтармен,сондай-ақ тәжірибелі  метро құрылысшыларымен қамтамасыз  етілген соң,құрылыс қарқыны жеделдетіліп,ортақ  мақсатқа жұмылған еңбек ұжымы  пайда болды.

1990 жылдың мамырында Қазақстан Республика Министрлер камитеті қабылдаған №182 қаулы арқылы Алматы метросының бірінші желісіне қатысты 1-учаскенің құрылысын қамтамасыз ету үшін республикалық және одақтық министрліктер мен салалар арасында міндеттер келісілді.Алайда 1991 жылы КСРО-ның құлауының салдырынан,шаруашылық және экономикалық қатынастардың бұзылуы бұл қаулының толық жүзеге асуына мүмкіндік бермеді,жауапты министірліктер мен салалардың жойылуына байланысты,көптеген мәселелер шешілмей қалды.Бұл жайт метро құрылысының едәуір тежелуіне әкеліп соқты.

1990 жылдар метро  құрылысының өзінің материалдық-техникалыө және ғылыми базасын құруға бағытталды. Қаражат тапшылығына қарамастан,бекетаралық және экскалаторлы тоннельдерді салу,терең орнатылатын бекеттерге түсетін жолдар салу сияқты жұмыстар тоқтаған жоқ,ең бастысы, білікті инженер мамандар мен жұмысшылар сақталып қалды.

1992 жылы Қазақстанда  тұңғыш тоннель отряды құрылды.Сол кезде Метрожобасы фирмасы отандық метро құрылысы тәжірибесінде Алматы-2 теміржол бекетінің астынан тамаша тоннель жобасын жасады. Тоннель КПЩ-12 қалқаңың көмегімен топырақ қатпарын қосымша бекітусіз жасалды. Соның арқасында Алматы-2 теміржол бекетінде басқарудың біртектес жүйесін құру және бөлінген қаражатты тиімді пайдалану мақсатында Алматы қалалық әкімділігінің 1992 жылы 15 маусымында қабылданган  №221 шешімі бойынша,метро құрылысын жобалау және үйлестіру басқармасы мен «Алматыметроқұрылыс» тресінің негізін-де, Тапсырыс беруші, Бас мердігер және Бас жобалаушы міндетін атқаратын «Алматыметроқұрылыс» Жобалау-құрылыс бірлестігі болып құрылды.

1994 жылы Алматы қалалық аймақтық комитетінің мемлекеттік мүлік және жекешелендіру жґніндегі қаулысына сәйкес Тапсырыс беруші, Бас мердігер және Бас жобалаушы міндеттерін атқарушы болып «Алматымет-роқұрылыс» Ашық Акционерлік қоғамы құрылды.

Акционерлік қоғам«Алматыметроқұрылыс» заманауиқұралдары мен технологиялары БАМ-нан 80 жылдардың соңында арнайы техника мен құралдар әкелінді, сонымен қатар, ылди (экскалаторлы) өткелдерді орнатуға арналған қазу кешендері әкелінді. «Бамтоннельстрой» ҚҚТБ «Като» экскаваторының негізінде құрастырылған кешеннің тоннелдік экскаватор және тоннелдік дуалды әрлеу жұмыстарын атқара алады және де тоннелдің бойымен басқа да қосымша жұмыстар жасауға мүмкіндік береді.

Замауни технологияларды  енгізу бойынша жоспарды жүзеге асыру үшін Алматы метрополитенін салу барысында Herrenknecht AG неміс компаниясының Herrenknecht S-320 жоғары өндірісті тоннелқазушы кешені сатып алынған.

Herrenknecht AG компаниясының  ТҚМК метрополитеннің өткелдік  тоннелдің көлік құралдарының үзіліссіз жүруін қамтамасыз ететін және жоба талаптарына сай, тынымдылығы мен беріктігі жағынан және құрылымдарының ұзақ мерзімділігі бойынша, қала аумағын экологиялық тұрғыдан қорғау және апаттар болмауы жағынан сапасы сәйкес болатын.

Қолданыстағы тоннелдік өткелдерді қазу технологиясы заманауи компьютерлік навигациялау және басқару жүйелерімен қамтамасыз етілген, ол өз кезегінде қалқанды бейімі мен жоспары бойынша болар-болмас ауытқулармен жүргізуге мүмкіндік береді. ТҚМК көп салалы құрал-жабдықтары мен жоғары дәлдіктегі тоннелдік сақиналар Алматы метрополитені тоннелдерінің қабырғаларының жоғары сапалы әрленуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

ТҚМК іске қосу үшін «Алматыметроқұрылыс» Акционерлік қоғам мен Herrenknecht AG қызметкерлері ТҚМК-ны жер асты жағдайында құрастыру сияқты техникалық тұрғыдан қиын жұмысты жасады. 40,0 метр тереңдікте үш ай мерзімі ішінде ТҚМК құрастырылып іске қосылды.Жер қойнауынан қазылып алынған топырақты тасымалдау үшін тоннелдік таспа конвейері қолданылады, ал оны жер бетіне шығару үшін экскалатор тоннелінде орнатылған арнайы көлбеу конвейер пайдаланылады.

Бірінші кезек  бекеттерін уақытында іске қосу үшін «Алматымет-роқұрылыс» Акционерлік қоғам қызметкерлері құрылыстың заманауи құралдары мен жаңа технологиялар қолданды. «Жібек Жолы» бекетін салу барысында ТМД аумағында алғаш рет жаңаавстриялық тоннелді қазу әдісі қолданылды. Бұл әдіс тереңде орналасатын қалған төрт бекеттің де құрылысы барысында қолданылуда.

ЖАҚӘ технологиясы дәстүрлі құрылыс әдістерімен салыстырғанда тереңде орналасатын бекеттердің негізгі көтеруші құрылымдарын аса қысқа мерзімде тұрғызуға мундайда түпкі беттің шөгуі болар-болмас, сонымен бірге үңгішілер еңбегін барынша қауіпсіздендіруге және механикалындыруға мүмкіндік берді.

Аталған технологияны қолдану нәтижесінде уақытша бекітіліндегі бекеттік тоннелдерді салу жылдамдығы айына 24 метрді құраса, қабырға бетінің әрлеу жұмыстары айына 30 метрлік қашықтықты қамтуға мүмкіндік береді.

Бекеттік тоннелдерді  ЖАҚӘ әдісі бойынша салу үшін келесі құралдар қолданылады:

1. Atlas Copco бұрғылау  қондырғысы;

2. MAI V400 NT ерітінді  нассосы;

3. Meyco Suprima торкреттеуге  арналған қондырғы;

3. Liebherr тоннелдік  экскаватор;

4. геотехника  және геодезиялық бақылауға арналған  құрал.

Алматы метрополитенінің қауіпсіздігі «ҒЗО» ҚҒЗИ ААҚ «Тоннелдер мен метрополитендер» (Мәскеу) сейсмикалық жағынан берік тоннелдік құрылымдардың қолданылуынан және бекеттік тоннелдерді салу барысында «Бетон унд Мониербау» (Австрия) фирмасының алдыңғы қатарлы әзірлемлерінің пайдаланылумен қамтамасыз етілген.

Алматы метрополитені  – құрылыс барысында рельсті  көлік қолданылмайтын аз ғана құрылыстардың  бірі. Жер қыртысының топырақ-тарын шығару мен материалдарды тасымалдау өзі жүретін техниканың - КамАЗ, ТСШ-4Б кіші габаритті самосвалдармен, PAUS, ПД-2, ЛК-1жүк тасымал көліктерімен жасалады, барлық техника екі сатылы түтінді тазалау қондырғыларымен жабдықталған.

Өткелді тоннелдердің құрылыс аумақтарында - Жароков көшесі мен Гагарин даңғылының қиылысында - қорғаныс экрандарын орнату үшін көшелерді  қазбай, микротоннелдеу технологиясын қолдану туралы шешім қабылданған. Экранды қондыру үшін «Herrenknecht AG» кәсіпорнының AVN-600 кешені қолданылған.

Тоннельдің  дөңес бөлігінде қорғаныс экрандарын Ø 820мм кәріздерден орнату жұмыстары  жасалып, Жароков көшесінің астынан тоннел салынды. Гагарин даңғылының астында қорғаныс экрандарын орнату бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Кәсіпорынның  нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы  табыс табумен анықталады. Кәсіпорынның табыстылығы абсолюттік және салыстырмалы көрсеткіштермен сипатталады.

Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау. Нарықтық эконо-мика жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және түпкі мақсаты табыс алу болғандықтан, барлық назарды осы көрсеткішті талдауға аудару керек.

Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден алынатын табыс болып табылады. Ол қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есепте қосымша  құн салығы, акциздер және т.с.с. салықтар мен міндетті төлемдер, сондай-ақ қайтарылған тауарлардың құны, сату шегерімдері және баға шегерімдері алынып тасталып көрсетіледі.