Шпаргалка по "Экономикалық теории"

 Жалақының  дәрежесі мен динамикасы жалақының  мөлшеріне әсер ететін факторлар.  Бір елдің өзінің ішінде әр  қилы мамандықтағы қызметкерлер  мен әр қилы елдегі жалдамалы  қызметкерлердің жалақы мөлшерінде  үлкен айырмашылық бар. Белгілі  бір кезеңде экономика жағдайына  байланысты да жалақы өзгеріп  отырады. Өнеркэсібі дамыған елдерде  номиналды жалақының өсу үрдісі  байқалады. Нақты жалақының динамикасы  күрделі, өйткеиі ол түтыну  тауарлары мен қызмет көрсетудің  бага динамикасымен байланысты  бірде жоғары, бірде томен ылғи  өзгерісте болып оты¬рады

57.Еңбек-құн  теориясы

Құн — тауар өндіруге жұмсалған және осы тауар түрінде затқа айналған қоғамдық еңбекті көрсететін саяси экономия санаты; бір заттың ақшалай құндылығы немесе оған жұмсалған шығынның мөлшері. Құнның ақшалай көрінісі (баға) және құн санатының анықтамасы — экономикалық теория мен тәжірибенің негізгі мәселелерінің бірі. Экономика ғылымында бұл мәселеге екі түрлі көзқарас қалыптасқан. Классикалық және маркстік теорияда құн жеке адамға қатысы жоқ санат ретінде қаралып, ұсталған не жұмсалған шығын бірінші орынға қойылды. Еңбек құны теориясы тұрғысынан ол тауар түріндегі затқа айналған сапа жағынан бір текті абстрактілі қоғамдық еңбек болып табылады. Құн тек айырбас үдерісінде ғана жұртшылыққа танылған жеке еңбек өнімдеріне, яғни қоғамдық тұтыну құны бар тауарларға тән. Тауар құнының мөлшері рынокта еркін белгіленеді және қоғамдық қажетті жұмыс уақытымен айқындалады. Құн ақшаға айналдырылып бағаланатындықтан, нарықтық экономикада жетекші рөл атқарады. Құн заңы — нарықтық шаруашылықтың реттеушісі, ол тауар өндірісінің, нақты және заттанған еңбек бөлінісінің барлық үйлесімін баға арқылы айқындайды.

Жаңа классикалық мектеп құнды пайдалы нәтиже деңгейімен айқындалатын және белгілі бір уақытта мұқтаждыққа айналып отырған пайдалы, қажет нәрсенің сирек кездесетіндігіне тәуелдісубъективті санат деп есептейді. Құнды тек жұмсалған шығынға ғана жатқызуға болмайды деп есептейтін экономикалық теорияның бұл бағытын экономистердің көбісі қолдайды. Құн мәселесін шешуге принципті жаңа көзқарасты — шекті пайдалылықты талдау көзқарасын таратушылар: ағылшын У.Джевонс (1835 — 82) пен А.Маршалл (1842 — 1924), австриялық К.Менгер (1740 — 1821), Ф. фон Визер (1851 — 1921), Э. фон Бм-Баверк (1851 — 1914), швейцариялық Л.Вальрас (1834 — 1910), америкалық Дж.Б. Кларк (1847 — 1938), швед К.Виксель (1851 — 1926). Мұндай көзқарас құндылық белгілі бір затқа тән нәрсе емес, ол тек заттың пайдалылығы туралы және оның біздің мұқтажымызға қаншалықты сай келетіні туралы түсінігімізді көрсетеді деген пайымдауға негізделді. Құн теориясындағы басты жаңалық — игіліктің жиынтық пайдалылығы мен шекті пайдалылығының ара жігін ажырату. Белгілі бір игілік бірлігінің әр түрлі құндылығы болуы мүмкін емес. Сондықтан құн игіліктің шекті мөлшерімен айқындалады. Құн теориясындағы бұл төңкеріс маржиналдық (фр. margіnal — шекті) деп аталады.

Шекті пайдалылық теориясы “жаңа классикалық экономикалық талдау” немесе саяси экономиядағы екінші классикалық жағдай деп аталды (біріншісі — А.Смит (1723 — 90) пен Д.Рикардо (1772 — 1823) заманында жасалған). Шекті пайдалылық теориясын таратушылар жеке-дара экономикалық талдауға салыстырмалылық (релятивизм) қағидасын қолданды, бірақ оны жалпы шаруашылық жүйені талдауға қолданбады. Жалпы жүйеде еңбектің көмегімен нені өндіру керектігін айқындау үшін оның меншікті құны белгілі болуға тиіс. Бірақ еңбектің құндылығын білу үшін еңбек өнімінің құндылығын білу қажет. Бұл түйткілдің шешімі — шекті пайдалылық теориясы мен классик. Құн теориясын жинақтау, яғни екі құндылықты өзара бірлікте және бір мезгілде айқындау әдісін қолдану. Жаңа жүйені жақтаушылардың көзқарасы бойынша, құн шамасы рыноктағы сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігімен байланысты, ал тепе-теңдіктің өзі тепе-тең тәуелсіз күштер ретіндегі пайдалылық пен шығынның әрекеттестігі кезінде қалыптасады. Жалпы тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің айырбас құны не нәрсе деген мәселе төңірегінде болған екі ғасырлық пікірталас қазіргі заманғы жалпы бәсекелік тепе-теңдік теориясы шеңберінде құнының функциялық теориясын жасаумен аяқталды.

58-59. Ренталық қатынас теориясы.Жер рентасының формалары.

 Табиғат  ресурстары (жерді) рента түріндегі  табыс әкеледі. Рента дегеніміз  бұл кәсіпкердің  (арендатордың) жер, қазба, орман және басқа  табиғат ресурстарын қолданғаны  үшін  уақтылы төлем ақы. Негізгі  табиғат ресурсы бұл жер. Оның  ерекшелігі – оның көлемі өзгермейді.сондықтан  жер рентасының көлемі жерге  деген сұранысқа тікелей байланысты. Сонымен қатар рента табиғат  жағдайына (климат, топырақ сапасы  және т.б.) және жердің орналасуына  (жақындығы мен алыстығына) байланысты  болады

     Жер рентасы 2 негізгі  формада  болады:дифференциалды және абсолюттік. Дифференциалды рентаның өзі  де екіге бөлінеді.

- Дифферециалды  рента 1 жер учаскілерінің   өнімділігі мен тиімділігіне  байланысты алынады.

- Дифферециалды  рента 2  капиталдық салымдарға  байланысты бір жердегі әртүрлі  өнімділікке байланысты.

Абсолюттік  рента жер учаскілерінің өнімділігі мен орналасуына байланыссыз  алынатын рента.

  Жерді  иемдену (иелік ету) - жеке адамның  немесе заңды ұйымның белгілі  бір жер теліміне (учаскесіне) құқығын  мойын-дау. Негізінде жерге иелік  ету жерге жеке меншіктің үстемдігімен  түсіндіріледі. Жерге иелік етуді  жер иесі атқарады. Жерді пайда-лану  қалыптасқан дәстүрге немесе  заңдық тэртіпке сай жерді  пай-далану. Жерді пайдаланушының  жер иесі болуы міндетті емес. Нақты шаруашылық өмірде жерді  иемдену мен жерді пайдалану,  көп жағдайда, бір-біріне сэйкес  емес.

Жаңа классикалық  мектеп өкілдері ресурстың (жердің) сатылатындығы  өте тиімді, қолайлы деген көзқарасты қолдайды. Өндірістің эртүрлі факторының баға дэрежелерін салыстыру (мысалы, жалақы қойылымын аренда төлемінің  қойылымымен) өндірушіге ауыл шаруашылығы  өнімдерін өндіруде еңбек пен  капиталдың үйлесімділігі, шығындар мен  тиімділік туралы маңызды мәліметтер береді.

Рыноктық  экономика жағдайында жер тауарлы  сипат а лады,ол сатып алынады  жэне сатылады. Осымен байланысты жер  бағасының қалай анықталатыны маңызды:

Жер бағасы = рента мөлшері / қарыз пайызының  мөлшері * 100 %

Жер бағасы теориялық түргыдан осылайша анықталады. Тәжірибеде жер бағасы жеручаскесінің сұранысы мен үсынысына ықпал ететін көптеген факторларға тәуелді. Мысалы, жер бағасының өсуін ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланбай-тын жерлерге деген сүраныстың өсе түсуімен де түсіндіріледі. Жерге сүраныстың күрт өсуі (жалпы қозғалмайтын мүліктерге) инфляциямен, эсіресе гиперинфляциямен байланысты, бүл тиісінше жер бағасының өсуін жеделдетеді.

Жер рентасына  байланысты ренталық қатынастар туындайды, ол: біріншіден, қоғам мен жер  иелерінің, сондай-ақ басқа да ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілер  арасындағы жерді пайдала¬ну жөніндегі  қатынастар; екіншіден, жер иелері мен  жерді жалға алушылар арасындағы өндіріс жэне жер рентасын бөлу жөніндегі  қатынастар; үшіншіден, жер иелері мен  ауыл шаруашылық өнімдерін өндірушілер  арасындағы жер өнімдерінің бөтенсуі жөніндегі қатынастар.

Қазіргі таңда  ренталық қатынастарды жүзеге асыру  аясындағы өте өзекті болып отырған  мэселелер:

     - жер рентасының нақты сандық анықталуы;

- жер рентасын қоғамдық мүқтаждықтар үшін пайдаланудың жэне алудың қағидаларын негіздеу;

- жер рентасын жер салығы жэне жерге жалдамалық төлем арқылы алудың нақты механизмін жасау;

- жер  учаскелеріне бағаны анықтаудың  эдістемесін негіздеу.

61. Макроэкономикалық талдаудың ерекшеліктері

         Макроэк/ка эк/ны бір үлкен  бүтін құбылыс ретінде қарастыратын  ғылым. Макроэк/ка теориясының  негізі ретінде микроэк/ка теориясы  пайдаланады. Микроталдауда тұтынушылардың  табысы тек берілген өлшем  ретінде қарастырылады да, негізгі  назар үй шаруашылықтарының шығындары  әртүрлі тауарлар мен қызметтер  арасында бөлінуіне аударылады. Ал макроталдауда, керісінше,  басты назар жиынтық табыс,  жиынтық шығын, қолда бар табыс,  тұтыну ж/е т.с.с. ірі, бөлшектелмеген  көрсеткіштерге аударылады. Пайыздың  нарықтық мөлшерлемесі, инфляция, жұмыссыздық  сияқты макроэк/қ факторлар үй  шаруаш/ры мен фирмалардың қор  жинау, инвестиция, тұтыну шығындары  секілді қабылдайтын шешімдеріне  әсерін тигізеді де, ал олар  өз кезегінде жиынтық сұраныстың  көлемі мен құрылымын анықтайды.  Микро ж/е макроэк/қ үрдістер  өзара тығыз байл/ты. Макроэк/қ  талдауды 3 кезеңге бөледі:

      І кезеңде фирмалар мен үй  шар/ң шешім қабылдауын зерттеушілер  теория деңгейінде қарастырады.  Содан соң микроэк/қ құралдарды  пайдаланып, фирмаларды әртүрлі  эк/қ жағдайларға байл/ты қарастырады.

      ІІ кезеңде  фирмалар мен  үй шар/ң жиынтық шешімдерін  қарастыра отырып, жалпы эк/қ беталыстар  талдауға түседі. Бұл кезеңде  агрегатталған, іріленген шамалар  қолданылады. М, бір ғана фирманың  өнімі емес, ЖҰӨ; жеке банктің  пайыз мөлшерлемесі емес, нарықтық  пайыз мөлшерлемесі.

     ІІІ кезеңде макроэк/қ ақпаратты  талдау ж/е жинау арқылы теорияның  нақты мағынасы қарастырылады.  Макроэк/ка – макроэк/қ теория  мен агрегатталған ақпараттардың  ортасындағы байл/ты нысандық  тәсілмен зерттеуді қарастыратын  ерекше ғылым.

     Макроэк/қ талдау ж/е саясат  тығыз байланысты. Өйткені үкіметтің  қолында экзогенді айнымалылар  (алғашқы, «сырттан» ендірілетін  ақпараттар) бірқатары бар. Егер  макроэк/ка жеке оқиғалардың экзогенді  оқиғалармен н/се саяси шешімдермен  байланыстарын қарастырса, онда  ол позитивті эк/қ талдау болады. Позитивті талдауда эк/қ саясаттағы, эк/қ шарттардағы өзгерістерді өндіріс, сауда-саттық, баға сияқты факторлардың өзгеруімен түсіндіруге тырысады. Осы позитивті эк/ка арқылы экономист «егер ... болса, онда ... болады» деген секілді тұжырымдар жасайды. Содан кейін бұл тұжырымдар фактілермен ж/е сандармен салыстырылу арқылы расталуы н/се жоққа шығарылуы мүмкін. Позитивті талдау нақты фактілермен, сандармен, тәуелділіктермен жұмыс жасайды ж/е қорытындының жақсы-жамандығына баға бермейді.

      Талдаудан шыққан балама қорытындылардың  қайсысы салыстырмалы түрде бағалырақ  екенін білу үшін нормативті эк/қ талдауды пайдаланады. Нормативті тұжырымдар тек кеңес береді. Бұл тұжырымдар көбінесе мынадай түрде болады: «мынадай шараларды жүзеге асырған дұрыс», «осындай саясатты жүргізу оңды болады». Жалпы нормативті талдауды нақты эк/қ шарттардың, эк/қ саясаттың жақсы не жаман екендігі туралы қорытынды шығаратын эк/қ талдау деп айтсақ та болады.

62. Макроэкономикалық көрсеткіштердің  сипаты және есептелу әдістері

       Белгілі бір мерзім аралығында  ұлттық экономиканың қызмет етуінің  нәт/е жалпы сипаттама беру  үшін макроэк/қ көрсеткіштер қолданылады.  Халық шаруашылығын сипаттайтын  макроэк/қ көрсеткіштер: ұлттық байлық, ұлттық табыс, баға деңгейі,  процент ставкасының орташа деңгейі,  жұмыспен қамтылу деңгейі.

        Ұлттық байлық - бұл қоғамның бүкіл ғұмырында жинаған тұтыну құралдарының жиынтығы. Ұлттық байлық: мүлік( негізгі ж/е айнымалы қорлар, үй шаруашылық мүлік), табиғи байлықтарды (жер, минералды қорлар ж/е орман ресурстары), заттық емес байлықтарды (ұлттық денсаулық потенциалы, оның жеке ойды қалыптастыратын рухани байлықтары, білім алатын ж/е ғылыми потенциалы) қамтиды.

         ЖІӨ - елдің аумағында орналасқан барлық отандық ж/е шетелдік өндірушілердің бір жыл ішінде өндірген түпкі тауарлар мен қызметтердің ақшалай сомасы.

        ЖҰӨ - тек осы мемлекеттің аумағында орналасқан барлық отандық өндірушілердің ғана емес, сонымен қатар шет мем/де қызмет көрсететін, осы елдің өндірушілерінің де бір жыл ішінде өндірген түпкі тауарлар мен қызметтерінің ақшалай сомасы.

ЖІӨ - амортизация = Таза ұлттық өнім

ТҰӨ - жанама салық= Ұлттық табыс

     Жеке табыс=әлеуметтік сақтандыру жарнасы – корпорациялар табысына салық – корпорациялар пайдасын қайта бөлу – транспорт төлемдері +дивиденттер + алынған пайыздар

      Қолдағы табыс=жеке табыс-жеке табыс салығы

 М,  Ресейде уақытша тұрып жатқан  қазақстандық азамат «Қазақстан  темір жолы » ұлттық компаниясының  5 пайыз акциясына иегер болып,  акциясынан дивидент алып отырсын.  Бұл кезде Қазақстан азаматы  дивидендінің жылдық сомасы ҚР-ның  ЖҰӨ-н, ал Ресейдің ЖІӨ-н құрайды.          

    Осы  көрсеткіштердің жиынтығы эк/ң  жалпы дамуын көрсететін Ұлттық есеп жүйесін (ҰЕЖ) құрайды. ҰЕЖ – түпкі өнім мен ұлттық табысты өндіру, бөлу, қайта бөлу мен пайдалануды сипаттайтын өзара байланысты көрсеткіштер. Ұлттық есептердің негізін ішкі өнімнің, ұлттық табыстың, күрделі қаржының, меншіктің әртүрлі нысанындағы кәсіпорындардың ж/е т.б. кірістері мен шығыстарының жиынтық есептері құрайды. Ұлттық есептерді өндірістің көлемі мен құрылымын, елдің шығынын, инвестициялық тұтынуды, салық салуды ж/е т.б. эк/қ тұрғыдан болжам жасау үшін пайдаланады.

    Макроэк/қ  көрсеткіштерді өлшеу тәсілдері: 1) қосымша құн әдісі; 2) шығындар  б/ша; 3) табыс б/ша. 1) Қосымша құн әдісі - өндірілген өнімнің құнынан жұмсалған материалдың, шикізаттың, отынның ж/е т.б. құнын шегеріп тастағандағы қалған құнның бір бөлігі б/ша есептеу әдісі.

2) Шығындар б/ша: Y=C+I+G+NX

Мұндағы: С  –үй шар/ң тұтыну шығыстары;

I – өндірушілердің  құрылысқа, шикізатқа, материалдарға  ж/е техника сатып алуға жұмсаған  инвестициялық шығыстары;

G – мем/ң  тауарлар мен қызметтерді сатып  алуына кеткен шығыстары;