Криминалистиканың жалпы теориясы

Экономикалык қылмыстардың барлык түрлері бойынша кылмыскердің жеке басының типологиялык касиетгері, онын жоғарғы әлеуметтік жағдайынан, мамандығынан, іскерлігінен, коғамдағы көптеген әлеуметгік топтармен тамыр-таныстык бай-ланыста болуынан көрініс табады. Көбінде олар өздерін қыл-мыскер ретінде санамайды. Оларға тергеу процесіне карсы әре-кет етуге мүмкіндіктер беретіндей қаржы жағынан тиімді жағ-дайлар, еркіндік, суыққандылык тән.

Экономика саласына байланысты жасалатын қылмыстык әрекеттердің өзіне тән ерекшеліктері криминалистикалык  си-патгамадағьщай жеке әдістеменің ұғымы мен элементінен көрі-ніс табады. Барлык жеке әдістемелердің кұрылысында тергеу әрекетінен басталуы мүмкін жағдайдын сипаты мен вариантта-ры міндетті түрде айқындалады. Субъективтік факторлардың ыкпал етуіне қарамастан, бүлар объективтік жағдай болып та-былады.

Осы немесе басқа да экономикалык кылмыстарды тергеу кезінде болуы  мүмкін типтік ситуациялар жөнінде  сөз қозға-лып отыр. Шын мәнінде  тергеушілер накты бір қылмысты тер-геу кезінде тәжірибеде айкындалатын әр түрлі ситуацияларға байланысты басқа да жағдайларға кезігуі мүмкін.

Типтендіру үшін барлық факторларды қамту мен олар бо-йынша  үсыныстар жасау мүмкін емес.

Экономика саласында  жасалатын кылмыстық әрекеттің  езіндік қасиеті келесідей әрекеттерді  жүргізуден тұрады — к,ыл-мыстық әрекетгің белгілерін карастыру киын болғандыктан алдын ала тексеру әрекеттерін жүргізу кажеттілігі туындайды, содан кейін ғана тергеудің алғашкы, кейінгі және қорытынды кезендері басталады. Барлық жеке әдістемелердегі ұсыныстар алғашкы шараларды жүргізу мен басқа да кезендері бойынша шектеледі.

Тергеудің бастапқы кезеңінде  кейінге қаддыруға болмайтын  және жедел әрекеттер жүргізіледі. Жорамадданған қылмыскерді анықтағанша  тергеуші кызу түрде жұмыс жасайды. Кейінгі кезеңінде негізгі жұмыс  оның кінәлі екендігін дәлелдеуге бай-ланысты жүргізіледі. Корытынды кезең айыптау корытынды-сын жасаудан түрады.

Экономика саласына байланысты жасалатын кылмыстарды тергеу барысында  әр түрлі формадағы арнайы білімдерді пай-Далануға тура келеді. Сондықтан  да тергеу (қүжаттарды қарау, компьютерлік техникаларды карау, тінту, жауап алу және т. тағайындау; сот-сараптамасын тағайындау; мамандармен кеңес жасау талап етіледі.

Тәжірибелер көрсетіп отырғандай тергеушінің — жедел-іздестіру  кызметкерлерімен, Экономикалық және сыбайлас жемкорлыкпен күрес жүргізу агенттігімен, Кеден комитетімен, Статистика агенттігімен, Ішкі істер министрлігі, Бас прокура-тура, Казақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Ин-терпол Үлттык орталык бюросы және т.б. акпараттык орталық кызметтерімен езара қарым-катынасынсыз экономикалық қыл-мыстарды жылдам әрі толык ашу мүмкін емес.

Жеке әдістеменің кұрылысы келесідей элементтерден тұрады:

— қылмыстык-кұкыктык негіздерден;

экономикалык кылмыстардың криминалистикалык сипаттамаларынан;

типтік ситуациялардан және тергеудің алғашкы кезеңінен;

— тергеудің кейінгі кезеңінен;

экономикалык кылмыстарды  тергеу кезінде арнайы білімдерді колданудан;

тергеушінің әр түрлі  қызметтермен өзара карым-катынас  жасауынан.

Экономикалык, кылмыстар  бойынша өнделген әрбір жеке әдістемелерден аталған барлык элементтер көрініс табады.

Бөтеннің мүлкін ысырап ету немесе талан-таражға салу қыл-мыстарын карастырып өтейік.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. криминалистикалық сипаттама

ӘДЕБИЕТТЕР:

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

 

 

 

 

 

№30лекция. Парақорлықты тергеу.

Мақсаты: парақорлық сияқты қылмыспен күресуде қолданылатын тиімді шаралар туралы түсінік қалыптастыру.

1. Парақорлық ұғымы
2. Парақорлықтың криминалистикалық сипаттамасы.
3. Тергеудің алғашқы кезеңіндегі түрлі жағдайлар мен тергеу әрекеттері.

Парақорлық бұл лауазымды  адамның өзі немесе оның өкілі  болған адамның пайдасына жасалған іс әрекет немесе әрекетсіздігі үшін ақша, бағалы қағаздар, өзге де мүліктік, мүлікке құқығы немесе мүлік сипатындағы пайда түрінде пара алуы, егер мұндай іс әрекеттер лауазымды адамның өкілеттігіне кіретін болса не ол қызметтік жағдайына байланысты осындай іс әрекетке мүмкіндік жасаса, сол сияқта жалпы қамқоршылығы немес қызметі бойынша жол беруі, сондай ақ лауазымды адамға тікелей немес делдал арқылы пара беру.

Парақорлықты тергеуде келесі мән- жайлар анықталуға жатады:

- пара беру дерегінің алатын орын;

- парақорлық мәні қандай; пара ретінде құнды заттар немесе ол қызмет қалпында берілсе, онда заттың немесе қызметтің ақшалай құны қандай?

- пара беруші мен пара алушы кім?

- қылмыстың жағдай қандай?

- пара қандай мақсатта берілген?

- пара берушінің ойындағы әрекеттер орындалды ма, ол заңды сипатқа ие ме?

- парақорлық әрекеттерінде басқа қылмыс белгілері бар ма, болса қандай?

- қылмыскерлердің әрекеттерінде топталатын белгілер жоқ па?

- пара берушінің әрекеттерінде оны қылмыстық жауптылықтан босататын мән-жайлар жоқ па?

- парақорлыққа қандай мән-жайлар ықпал жасады.

Пара алушылықты тергеу кезеңінде бастапқы үш жағдай пайда  болады:

1. Пара берушінің арызы бар және ол пара алушыға әлі белгісіз, оны әшкерелеуге көмектесуге дайын.

Бастапқы тергеу кезеңіндегі тергеу әрекетінің шеңбері мен реті мынандай көрініс алады: пара берушіні жауаптау; пара алушыны болған жерде ұстау; пара алушыны жауаптау; пара алушының тұрғын орны бойынша тінту, оның мүлкін қамауға алу; құжаттарды алу және қарау; куәгерлердә жауаптау; беттестіруді өткізу.

2. Пара беруші мен пара алушы келісіп әрекет жасайды; қылмыс туралы ақпарат жедел іздестіру көздерінен түседі,парақорлар ол жайында білмейді.

Егер пара беруші мен пара алушыны қоса әшкерелеу үшін бастапқы кезеңде мыналарды жүзеге асыру керек: парақорларды пара беру кезінде ұстау, жеке тіту жүргізу; Тұрғын және жұмыс орындарын тінту, олардың мүлкін қамауға алу; қызмет құжаттарын алу және қарау; куәгерлерді жауаптау.

3. Пара алушылық деректері туралы мәлімет белгілі көздерден келуі; парақорларға олардың әрекеттері жөнінде құқық қорғау органдарының айналысуы белгілі.

Ондай жағдайларда куәгерлерді жауаптау; қызмет құжаттарын алу және қарау; сезіктілерді жауаптау; толық анықтама болғанда сезіктілерге тінту жүргізіледі. Оларға қоса жедел іздестіру іс шара кешені жүзеге асады.

Пара алушылық іс бойынша келесі сот сараптамалары жүргізіледі:

• дактилоскопиялық сараптама – пара затындағы немесе қабындағы қылмыскерлердің ізін алу үшін;
• сот- қолжазба танушы сараптама-құжатты, хатты, аноним арызды орындаушыны табу үшін;
• құжаттарды техникалық – криминалистикалық зерттеуде құжаттағы жөндеу, қолжазбаны, мөрді жасауды анықтау үшін;
• сот-бухгалтерлік сараптама-бухгалтерлік құжаттарды рәсімдеу мен өткізу тәртібінің дұрыстығын табу үшін;
• трасологиялық сараптама және т.б.
• фоноскопиялық сараптама.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. Криминалистикалық әдістеменің жалпы қағидалары.
2. Криминалистикалық сипаттама.
3. Қылмысты тергеп әшкерелеуде жұртындық пен ақпарат құралдарының көмегін пайдалану.

ӘДЕБИЕТТЕР:

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

 

 

 

 

 

 

 

№31 лекция. Ұйымдасқан қылмыстық құрылымдармен жасалынатын қылмыстарды тергеу.

Мақсаты: Ұйымдасқан қылмыстық құрылымдармен қылмыстардың жасалуына итермелейтін жағдайларды анықтау, оларды жоюға шаралар қолдану.

1. Ұйымдасқан қылмыстық құрылымдармен жасалатын қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы.
2. Ұйымдасқан қылмыстық қызметке тән белгілер, тергеулік ситуациялар, оларға баға беру.
3. Қылмыстық топ ұғымы мен түрлері.

 Қылмыстық топ - бұл екі немесе бірнеше түлга^ар-дың бір немесе бірнеше қылмыстарды істеуге ұйымдастырып қосылуы.

Үйымдасу  дөрежесі  бойынша   барлық   қзылмыстық тоотарды келесі криминалистикалық  түрлерге бөлуге болады:

а) кездейсоқ (немесе қолайлы) қылмыстық тотар;

ә) серікгік түріндегі  қылмыстық топтар;

б) ұйымдасқан топтар.

в) бірлесіп үйымдасқан қылмыстық топтар.

Топтық қылмыстарға  олардың түрлеріне қарамас-тан  келесі мән-жайларды анықтау қажет (берілтен қылмыс түрі үшін криминалистикада қарастырылатын қосымша

мән-жайлар);

-тоіггық қылмысқа  қатысқан адамдарды және тоіггың барлық қылмыс әрекетгерді;

қылмыстық топ сипаты,қурамы,криминалистикалық  түрі және қурылысы,олардың мушелерінің  ара қатынас ерекшелжтері,топтағы қақтышсушы қатынастардың бо-луы, оның сыртқы байланысы;

-нақты топтық қылмыс  уйымдастырудш; -тоггшқ қылмысқа  қатысупшлардың ролі мен кінә  дәрежесі, қылмыстық топты қалыптастыруға  және топтық қылмысты жасауға  ықпал етуші себептер мен Іяартгар.

Үйымдастырушы қылмыс топтармен жасалатын қылмыстық тергеудің сапалылыган қамсыздандыратын жалпы әдістемелік талаптар:

-уйьщдасгарудш қылмыс  тобының бағытын бірінші анықтау,  топ мушелерінің жасаған басқа  қылмыстарын ашу;

-тергеудің басталуы,қылмыскер  жағынан қарсылық білдіру;

-уйымдастырылған қылмыстық  тошіен жасалынған жеке қылмыс  турлерін тергеу ушін әр турлі  тергеу жағдайларын,тергеу ситуаіщяларын  колдану;

-уйымдастырылған қылмыстық  топтың жасаған қыл-ішстарын, тергеуді  жоспарлаудағы уйымдастырылған  қылмыстық топтың қурылымдык,территориялық және басқа әрекет ерекшеліктерін тіркеу.

-жедел іздестіру аішаратының  тергеушімен қарым-қатынасы; тилнақты  әрі жан-жақты Үлыттық қауіпсіздік  комитегімен тығыз байланыста  болу.

-тергеу барысында  икемді тактикалық әдісті қолдана  отырып, күтпеген жерден соққы беру қылмыстық топтың ортасына (жетекшісіне) кейіннен уйывдасқан қылмыстық топтың төменгі бөліміне,соңынан қайтіп орталық тобына оралу.

-тергеуге маңызы бар  мәселелерді шешу ушін такти-калық  операцияларды қолдану;

-уйымдастьфьшған қылмыстык топ арасывдағы және топтар іішндегі кундестікгі пайдалану;

-криминалистикалық және  арнаулы техника қурадда-рын тергеуге  молынан қолдана білу;

-жәбірленушілерді,   куәгерлерді,    сондай-ақ   қуқык қорғау оргавдары қызметкерлерін,олардың  отбасын және мүлкін қоргауда қамсыздавдыру үшін қолданылатъш шаралар.

-тергеу барысында  күрделі өтпелі міндетгерді шешу-дің  мақсаты кең көлемде тактикалық  операцияны қолдануға байланысты.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. Ұйымдасқан қылмыстық құрылымдармен жасалатын қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы.
2. Ұйымдасқан қылмыстық қызметке тән белгілер, тергеулік ситуациялар, оларға баға беру.
3. Қылмыстық топ ұғымы мен түрлері.

ӘДЕБИЕТТЕР:

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

 

№32 лекция. Компьютерлік ақпарат ағымындағы қылмыстарды тергеу ерекшеліктері.

Мақсаты: Криминалистикадағы компьютерлік ақпарат ағымындағы қылмыстарды тергеу ерекшеліктерін анықтау.

1. Компьютерлік ақпарат ағымындағы қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы.
2. Компьютерлік ақпарат ағымындағы қылмыстарды тергеу барысында тергеушінің жедел іздестіру аппараттарымен өзара қарым қатынасы.
3. Компьютерлік ақпарат ағымындағы қылмыстардың субъектілері.

Компьютерлік  ақпаратты кылмыстық-кұқыктык нормамен корғау Қазакстан Республикасының жаңа Кылмыстык кодексінде тұңғыш рет көрсетіліп отыр. Бұрынғы Кылмыстык кодексте мұндай арнаулы норма болмаған. ТМД-ға катысушы мемлекеттердін компьютерлік акпарат саласындағы кылмыстарға қарсы күрестегі ынтымактастык туралы келісімді іске асыру мақсатында Казақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 227-бабына елеулі өзгерістер енгізіліп, осы тұрғы-дағы кылмыстарды жасағаны үшін жауаптылық күшейтіледі. Компьютерлік ақпаратка заңсыз кіру, ЭЕМ үшін зиянды бағ-дарламаларды жасау, пайдалану және тарату негізінен қоғам-ның экономикалык саладағы коғамдык катынастарында орын алады. Осыған орай зан шығарушы көрсетілген норманы Қыл-мыстық кодекстің 7-тарауына — экономикалык кызмет сала-сындағы кылмыстар санатына косқан.