Криминалистиканың жалпы теориясы

Тәжірибедегі накты  кылмыспен күрес жүргізуге байланыс-ты бөлшектеу әдістемелерін өндеу  кажеттілігі туындайды.

Бұл бөлімнің негізгі міндеті - қылмысты тергеу мен оның алдьш алу әдістерін өндеу және жұмыс барысында кримина-листикалык техника мен тактиканың әдіс-тәсілдерін неғұрлым тиімді пайдалану болып табылады. Оны шешу мәселесі тергеу тәжірибесіндегі ғылыми-техникалык кұрал-жабдықтар мен төсілдерді (сонымен катар, кылмыстык әрекеттерді жасау мен оньщ ізін жасыру тәсілдерін) пайдалану дағдысын ескере оты-рып, ғылыми талдаулар жасау негізінде жузеге асырылады. Тер-геу әдістемесінін кұндылығы тергеу жұмысының әдістері мен формаларын жан-жакты талдаумен, сондай-ақ криминалисти-канын соңғы жетістіктерінін нәтижесімен анықталады. Ол қыл-мысты тергеу мен ашу процесі барысывда тергеушіге тергеу ісін неғұрлым тиімді ұйымдастыруға, жіберілуі мүмкін кемшілік-тердін, сонымен катар уакытты бос өткізудің алдын алуға көме-гін тигізеді.

Криминалистикалық әдістеменің  арнайы мәселелеріне (міндеттеріне) келесілерді  жатқызуға болады:

кылмыс пен кылмыстылықтың криминалистикалык бағы- 
тын (позициясын) зерггеу;

кылмыстардың әр түрлі топтары мен турлерін тергеу жолымен ашу және алдын алудың нәтижелі тәжірибесін зерттеумен талдап қорыту; жасалған кылмыстык жауаптылык әрекеттері бойынша 
тергеуді ұйымдастыру мен жүзеге асырудын жалпы зандылықтарын аныктау;

• тергеуді үйымдастыруды жүзеге асыру, сонымен катар кылмыстардьщ жекеленген турлері мен топтарын алдын алудағы ғылыми негізделген әдістемелік ұсыныстар кұрастыру.

Криминалисі икалык әдістеменін  кайнар көздеріне:

• кылмыс күрамының белгілерін, сонымен катар кылмыстык істер бойынша тергеу барысындағы дәлелдеу пәні мен шектерін анықтайтын қылмыстык және кылмыстык іс жүргізу зандарынын нормалары;

криминалистиканың, криминалистикалык  техниканың, криминалистикалык тактиканың жалпы теориясының ережелері, криминалистикалык-ұйымдастырушылык ережелері;

кылмыстарды ашу, тергеу және алдын алу тәжірибесі; кылмыстарды тергеу кезінде пайдаланылатын баска да ғылымдардын (сот-медицинасы, психология, криминология 
және т.б.) жекеленген ережелері жатады.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. Криминалистикалық әдістеменің жалпы қағидалары.
2. Криминалистикалық сипаттама.
3. Қылмысты тергеп әшкерелеуде жұртындық пен ақпарат құралдарының көмегін пайдалану.

ӘДЕБИЕТТЕР:

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

 

 

 

№20 лекция. Тактикалық операциялар және оларды қылмысты тергеудің тиімділігін арттыруда пайдалану тәсілдері.

Мақсаты: Криминалистикада  тактикалық операциялар мен оларды қылмысты тергеудің тиімділігін арттыруда пайдалану тәсілдерін анықтау.

1. Тактикалық операция түсінігі.
2. Тактикалық операцияның тергеулік әрекеттер м және жедел іздестіру шараларымен арақатынасы.
3. тактикалық операцияны қылмыстық іс қозғау сатысында және кідіртілмейтін тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде пайдалану.

Криминалистикалық методика немесе қылмыстыц жеке түрлерін тергеу мстоднкасы-бүл тергеуді ұйымдастру мен жүзеге асыру(алдын алу)және қылмыстың жеке түрдерін болдырмау бойынша кеңес беру негізівде қарастырылатын ғылыми жағдай жүйесін қүрайтын криминалистиканың бөлімі.

Криминалистикалық методика көздері    мыналар болып  табылады:

а) қылмыс  қүрамыньщ  белгілерін,сондай-ақ,   қылмыстық іс бойынша дәлелдеу пәні мен шегін анықтайтын қылмыстық және қылмыстық іс жүргізуші заң шығарушы нормалар;

ә) криминалистикалық  техника, криминалистикалық тактика, криминалистикалық үйыщастыру жагдайлары-ның  жалпы теориялық ережелері;

б) қылмысты ашу,тергеу және болдырмаудың аддыңш қатарлы тәжірибесі;

в) қылмысты тергеуде қодцанылатын басқа ғылымдардың жеке ережелері (сот медицинасы, психология, криминология және т.б.).

3. Криминалистикалық методиканың жалпы мәселесі болып Республикадағы қылмыспен  белсенді айбынды түрде күреске кдтысу болып табылады.

Өзекті мәселе қатарына жататындар:

-криминалистикалық түргада  қылмыс пен қылмыс-тылық жағдайларды  зертгеу;

-әр қилы қылмыстың  түрлерін ашу, тергеу және болғызбаудың  алдыңга қатарлы тәжірибесін зерттеу және талдап қорыту.

-қылмыстың жеке түрлерін  ашу,тергеу және қылмысты болғызбауды  жүзеге асыру мен ғылыми-негізделгея  бағдарламаларды жаңарту.

4. Қылмыспщ жеке турлерін тергеу әдісі екі бөлімнен тұрады:

а) криминалистикалық  методюсаның жалпы ережесі;

ә) қылмыстың нақтылы  айқын түрлері мен топтарын ^ргеу әдістемесі(жеке әдіс).

Жалпы жағдайы—бұл криминалистикалық  методика-^уң теориялық негіздері (жүйесі, мақсаты, қағвдасы және т.б.).

Жеке   әдістер-қылмыстьщ   нақты   түрлерін   тергеу кеңестері мен бағдарламалары.

Жеке әдістер екі  топқа бөлінеді:жай және ерекше.

Жай әдістер-қылмыстық  заңмен бекітілген қылмыс-тың түрлері  бойынша, ал ерекше әдістер мынандай белгілер бойынша қүралады:

-қылмыстың болған  орны;

-қылмыскер тұлғасының  мінездемесі;

-қылмыстың болу мерзімінен бергі уақыт саны;

-тергеуге қатысқан  тергеушілер саны;

5. Вуылмыстың жеке түрлері мен тоіггарын тергеу әдістемесінің жалпы ережесінің қүрылым бөліміне кіретіндер:

а) криминалистикалық методика ұғымы мен пәні, методиканың басқа криминалистика бөлімдерімен қатысы, криминалистика жүйесіндегі методиканың ролі мен маңызы;

ә) қылмыстың криминалистикалық  сипаттама үғымы, орны мен маңызы;

б) дәлелдеуге жататын жағдайлардың үтымы мен мазмұны;

в) тергеу этаптарының үғымы,әр этаптың мақсаты мең жаллы сипаттамасы;

г) тергеуде арнаулы біліщі қолданудың жаліш ережесі;

д) тергеуші  мен басқа анықтаушы органдар арасындағы қарым-қатынастарының жаліш ережесі;

е) тергеуде қогамдық көмекті пайдаланудың жалпы ережесі;

з) тергеушінің профилактикалық  шараларды іске асырудағы жалпы ережесі;

6. Қылмыстың жеке түрлерін тергеу методикасының  типтік қүрылымы келесі бөлімдерден турады:

а) көрсетілген қылмыс түрінің криминалистикалық сипаттамасы;

ә) көрсетілген қылмыстың  түрін тергеудегі анықтауга жататын  жагдай;

б) көрсетілген категория ісі бойынша қылмыстық іс қозғау және тергеудің бастапқы этабын жоспарлау негіздері;

в) типтік тергеу жағдайлары пайда болу барысыңда тергеуші тергеудің әр этаптағы әрекет тәртібі(бағдарламасы алгоритмі);тергеу іс- шарасывдағы такгика әрекетінің және басқада үйыдастырылатын әрекетгердің ерекшелікгері;

г) көрсетілген дәреже істері бойынша арнаулы білімді қолдану ерекшелікгері.

д) түршндардың көмегін пайдалану ерекшеліктері;

е) көрсетілген қылмыс түрін тергеудегі тергеушінщ, анықтаушы бөлім қызметкерлерімен және олардың басшыларымен ара қатнасты жан-жақты жаңцандыру.

з) сәйкес келетін іс категориясы  бойынша тергеушінің тергеу материадцары бойынша профилактикалық жүмыс  яғни алдын алу әрекетгерін ұйымдастыру.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. Тактикалық операция түсінігі.
2. Тактикалық операцияның тергеулік әрекеттер м және жедел іздестіру шараларымен арақатынасы.
3. тактикалық операцияны қылмыстық іс қозғау сатысында және кідіртілмейтін тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде пайдалану.

ӘДЕБИЕТТЕР:

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

 

 

 

 

№21 лекция. Тергеуге қарсылық білдіру және оны жою жолдары.

Мақсаты: Тергеуге қарсылық білдіру және оны жою жолдарын қарастырып, тиімділігін анықтау.

1. Тергеуге қарсылық білдіру түсінігі, мазмұны және субъектілері.
2. Қылмысты және оған қатысушылар, келген зардапты жасыру нысанындағы тергеуге қарсылық білдіру.
3. Тергеуге қарсылық білдіру жоюдың әдіс тәсілдері.

Айыпталушы анықтаудан, алдын апа тергеуден немесе соттан жасырынады, не істі сот-1 та объективті зерттеуге және талдауға бөгетжасайды, немесе қылмыстық әрекетпен шұғылдануды жалғастырады деп ойлауға жеткілікті негіздер болған кезде, сондай-ақ үкімнің орынЯ далуын қамтамасыз ету үшін қылмыстық процесті жүргізуші орган ез өкілеттігі шегінде олЯ адамға осы Кодекстің 140-бабында көзделген бұлтартпау шараларының бірін қодцанады.

 Бұлтартпау шаралары

- ешқайда кетпеу және  езін дұрыс ұстау туралы қол  қойдыру;

- жеке кепілдік беру;

- әскери қызметшіні  әскери бөлім командованиесінің  бақылауына беру;

- кәмелетке толмағанды  қарауға беру;

- кепіл болу;

- үйде қамауда ұстау;

- қамау болып табылады.

Бултартпау шараларын  таңдау кезінде ескерілетін мән-жайлар Бұлтартпау шарасы жөне оның қайсысын қолданудың қажеттігі туралы мәселені шешу I кезінде осы Кодекстің 139-бабында  аталған мән-жайлармен қатар, тағылған айыптаудың  ауырлығы, айыпталушының жеке басы, оның жас мөлшері, денсаулық жағдайы, отбасы • жағдайы, немен шұғылданатындығы, мүліктікжай-күйі, тұрақты тұратын жерінің бар-жоғы  және басқа мән-жайлар ескерілуге тиіс.

Сезіктіге қатысты бұлтартпау шаралары ерекше жағдайларда осы Кодекстің 139-бабында кезделген негіздер болған кездежәне 141-бабында көрсетілген мән-жайлар ескеріле отырып қолданылуы мүмкін. Бұл реттегі айыптау сезіктіге бұлтартпау шарасы қолданылған кезден бастап он тәуліктен кешіктірілмей, ал егер сезікті адам ұсталып, содан кейін қамауға алынса, — ұсталған кезден бастап осындай мерзімде тағылуға тиіс. Егер бұл мерзімде айып тағылмаса, бұлтартпау шарасы дереу тоқтатылады. Егер осы баптың бірінші бөлігінде аталған мерзім аяқталғанға дейінгі жиырма төрт сағатта қамауда ұстау орнының бастығына оған қатысты бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алу қолданылған сезіктіге айып тағу туралы хабар келіп түспесе, қамауға ұстау орнының бастығы ол туралы қылмыстық істі жүргізуші органға немесе адамға, сондай-ақ 
прокурорға хабарлауға міндетті. Егер осы баптың бірінші белігінде көрсетілген мерзім аяқталған кезде бұлтартпау шарасын тоқтату немесе сезіктіге айып тағу туралы тиісті шешім келіп түспесе, қамауға ұстау орны әкімшілігінің басшысы көшірмесін жиырма терт сағаттың ішінде қылмыстық істі жүргізуші органға немесе адамға және прокурорға жолдайтын өзінің қаулысымен оны босатады. Қамауға ұстау орны әкімшілігінің басшысы осы баптың екінші бөлігінің талаптарын орындамаған жағдайда заңмен белгіленгендей жауапты болады

Бүптартпау шараларын  қолдану тәртібі

Айыпталушыға (сезіктіге) бір мезгілде екі және одан да көп  бұптартпау шараларын қолдануга  болмайды.

Қылмыстық процесті жүрпзуші орган бүлтартпау шараларын қопдану  туралы адамға      ; езікті болғән немесе айыпталатын қылмыс пен осы бүлтартпау шарасын қолдану үшін негіздіңкөрсетілуін қамтитын қаулы шығарады. Қаупының көшірмесі соған қатысты шығарылған адамға тапсырылады және онымен бір мезгіпде оған осы Кодексте көзделген бұлтартпау шарасын қолдану туралы шешімге шағымданудыңтәртібі түсіндіріледі.

Сезікті, айыпталушыоны  болдырмау үшіносы Кодекстің144,145,146,147,148,149- і ., баптарында көзделген шаралар  қолданыпған әрекеттерді жасаған  жағдайда оған неғүрлым қатаң бүлтартпау шарасы қолданылады, ол турапы айыпталушығә, сезіктіге тиісті қаулының көшірмесін тапсыру кезінде жариялануы тиіс.  
Ешқай да кетпеу және өзін дұрыс үстау ту ралы қолхат беру қы лмыстық процесті жүргізуші органның сезіктіден, айыпталушыдан аныідаушының, тергеушінің немесе соттың рүқсатынсыз түракры немесе уақытша түратын жерінен кетпеуге, сотта істі тергеуге және қарауға кедергі келтірмеуге, белгіленген мерзімде қылмыстық процесті жүргізуші органның шақыруы бойынша келуге жазбаша міндеттемесін алуынан түрады.

Жеке кепілдік сенімге ие бопған адамдардың олар сезіктінің немесе айыпталушының өзін дүрыс үстауына және олардың қылмыстық процесті жүргізуші органның шақыруы бойынша келетіндігіне кепілдік беретіндігі туралы жазбаша міндеттемесінен түрады. Кепілдік берушілердің саны екеуден кем болмайды.

Бүлтартпау шаралары ретіндегі жеке кепілдікті таңдауға тек кепілдік берушілердің жазбаша  өтініші мен оған қатысты кепілдік берілетін адамның келісімі бойынша  ғана жол беріледі.

Кепілдіқ беруші оған қатысты өзі кепілдік беретін  адамның айыбының мәні, кепілдік берушінің оған сезікті, айыпталушы бүлтартпау үшін осы шара қолданылған әрекетті жасаған жағдайда ақшадай айып салынатындығынан түратын.жауаптылығы түсіндірілгендігін растайтын жеке кепілдігі туралы қолхат береді.

Кепілдік беруші қылмыстық іс бойынша ісжүргізудің кез келген сәтінде кепілдік беруден бас тартуға қүқылы.

Сезікті, айыпталушы оны  болдырмау үшін жеке кепілдік қопданылған  әрекеттерді жасаған жағдайда, әрбір  кепілдікберушіге сот осы Кодекстің 160-бабында кезделген тәртіппен  жүз айлықесептіккөрсеткішке дейінгі мелшерде ақшапай айып салуы мүмкін.

Әскери бөлімдер командованиесінің  әскери қызметшілер немесе оқу жиынына  шақырыпган әскери міндетгілер болып  табыпатын сезіктілерді, айыпталу шы ларды байқауы Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері мен Ішкі әскерлерініңжарғыпарында көзделген және ол адамдардың тиісті мінез-қүлқы мен олардың қы лмыстық процесті жүргізуші органның шақыруы бойынша келуін қамтамасыз етуге тиісті шаралардың қолданылуынан түрады.

Әскери белімніңкомандованиесіне олбойынша аталған бүлтартпау шарасы таңдалған істің мәні туралы хабарланады. Әскери белімнің командованиесі: байқау орнатылғаны туралы осы бүлтартпау шарасын таңдаған органға жазбаша хабарлайды. Сезікті, айыпталушы оны болдырмау үшін аталған бұлтартпау шарасы таңдалған әрекетті жасаған жағдайда әскери бөлімнің командованиесі ол туралы осы бүптартпау 
шарасын таңдаған органға жедел хабарпауға міндетті. Өздеріне жүктелген байқау женіндегі міндетті орындамағанына кінәлі адамдар заңдарда көзделген тәртіптік жауаптылыққа тартылады.