Криминалистиканың жалпы теориясы

Бұл сыртқы бейне және пішін белгілері криминалистикада — екі түрге бөлінеді. Біріншісін анатомиялык белгілер, ал екіншісін функционалдык не динамикалык, белгілер дейді.

Анатомиялык (статикалык) белгілерге адамның бойы, дене күрылысы, бет әлпеті және дене мүшелерінің  баска ерекшелік-тері жатады (басы, мандайы, мүрны, аузы, еріні, иығы, қол, аяғы, т.б.).

Функционалдык (динамикалык) белгілерге — дауысы, тіл ерекшеліктері, жүрісі, аяк алысы және баска да дене кимылы-нын ерекшеліктері жатады.

Адамдарды кім екенін тану үстінде, сонымен катар кейде  косымша белгі есебінде онын киімі, көзілдірік киісі, сақал, мұрт коюы, тағы баска да жалпы бейнедегі барлык ерекшеліктері пайдаланылады.

Тану үшін көрсету  жүргізілгенде осы көрсетілген  белгілер бойынша белгілі адам танылса, оны бейнелеп, сипаттап айту кейде  танушыға өте киынға түседі. Осыған байланысты тергеуші криминалистикада қолданылатын әдісті - «ауызша суреттеу» әдісін колдануы керек, яғни адамның келбетін, ауызша бейне-леу. Мысалы, бойы — биік, орташа, аласа бойлы; басы — улкен, кіші; шашы - кою, сирек, кара, жирен; беті - жалпак, сопак; мандайы - биік, кен мандайлы, шот маңдай, төмен, т.б. Дене мүшесінде анатомиялык кемістік болса, олар ерекше белгілер есебінде есептеледі.

Кісі тануда әр адамға тән, қалыптаскан дене кимылдары  да жеке белгі есебінде пайдаланылады. Атап айтқанда: оның дауы-сы, сөйлеу мәнері, тіл ерекшелігі, журісі, аяк алыс ерекше-ліктері. Кей жағдайларда осы белгілерге ғана негізделіп кісіні тануға көрсетуге болады. Бірак бүл динамикалык белгілерді өте^ онай өзгертуге болатывдыктан, мүндай көрсету көбіне тиісті нәтиже бере алмайды. Себебі танылатын адам даусын да, журісін де көрсету үстінде өзгертіп жіберуі мүмкін. Сондықтан бұл белгілер, әдетге, анатомиялык белгілермен коса көрсетіліп, пай-даланылады.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. Тану үшін ұсыну түсінігі, мақсаты мен түрлері.
2. Тану үшін ұсынуға дайындық.
3. Тану үшін ұсыну жағдайларын дайындау.

ӘДЕБИЕТТЕР:

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

 

 

 

 

 

 

№18 лекция. Хат-хабарларды ұстап қалу, сөйлесулерді тыңдай отырып жазу тактикалық тәсілдері.

Мақсаты: Өндірістегі қылмыстарды жедел және тиімді ашу үшін қолданылатын хат-хабарларды ұстап қалу, сөйлесулерді тыңдай отырып жазу тактикалық тәсілдерінің қолданылуын түсіндіру.

1. Қозғалған қылымыстық істер бойынша хат-хабарларды ұстап қалу, сөйлесулерді тыңдай отырып жазып алу түсінігі мен мақсаттары.
2. Почта-телеграф жөнелтілімдерін тұтқындау, оларды тексеру мен алу
3. Ұстап қалу және тыңдау метериалдарын анықтама органынан тергеушіге келіп түсуі.
4. Фонограмманы қарау, оны қылмыстық іс материалдарына тіркеу.

 Хаттар, жеделхаттар,  радиограммалар, бандерольдер, посылкалар мен басқа да почта-телеграфженелтілімдері іс үшін маңызы бар мәліметтерді, құжаттар мен заттарды қамтуы мүмкін деп пайымдауға жеткілікті негіз болған кезде олар тұтқындалуы мүмкін. Тергеуші почта-телефаф жөнелтілімдерін тұтқындау туралы прокурор санкция беретін қаулы шығарады. Қаулыда почта-телеграф женелтілімдерін ұстап қалу міндеті жүктелетін байланыс мекемесінің атауы, почта-телеграф жөнелтілімдері ұстауға жататын адамдар-дыңтегі, аты, әкесінің аты, олардың мекен-жайы, тұтқындалып отырған почта-телеграф жөнелтілімініңтүрі, ол тұтқындалатын мерзім көрсетіледі. Почта-телеграф хат-хабарын тұтқындау туралы қаулы тиісті байланыс мекемесінің басшысына жіберіледі, ол почта-телеграф жөнелтілімдерін ұстап қапып, бұл туралы дереу тергеушіге хабарлауға міндетті. ¥сталған почта-телефаф жөнелтілімдерін тексеруді, алуды және кешірмесін түсіруді тергеуші куәгерлердің қатысуымен байланыс мекемесінде жүргізеді. Қажет болған жағдай-ларда почта-телефаф жөнелтілімдерін тексеру мен алуға қатысуға тергеуші тиісті маман-ды.сондай-ақаудармашынышақыртуғақұқылы. Почта-телефафжөнелтілімдерінтексерудің әрбір жағдайында хаттама жасалады, онда кім және қандай почта-телефаф жөнелтілімдерін тексергені, көшірмесін алғаны және алушыға жібергені немесе тергеуші белгілеген мерзімге ұстағаны көрсетіледі. Почта-телеграф жөнелтілімдерін түтқындаудың күшін бұл шараға қажеттілік жойылғ-ан кезде тергеуші немесе прокурор, бірақ кез келген жағдайда тергеу аяқталғаннан кейін кешіктірмей жояды.

Хабарды жол-жөнекей ұстау:  Техникалық, оның ішінде компьютерлік байланыс арналары арқылы берілетін хабар-ларды жолдан ұстау және компьютерлік жүйелерден тергеліп отырған іске қатысты ақпа-ратты алу тергеушінің прокурор санкция берген қаулысының негізінде жүргізіледі. Тергеушінің прокурор санкция берген қаулысы жедел іздестіру қызметін жүзеге асырып отырған органға орындауға жіберіледі. Жол-жөнекей ұстап алу нәтижесінде алынған хабарлар мен компьютерлік ақпарат-ты маман тиісті ақпарат ұстаушыда бекітеді және тергеушіге береді

Сөйлесулерді тыңдау мен жазу: Сезіктінің, айыпталушыныңжәне қылмыс туралы, ауыр және аса ауыр қылмыстар туралы істер женінде мәліметтерді білуі мүмкін басқа да адамдардың бейне және дыбыс жазу техникаларын немесе өзге де арнаулы техникалық қүралдарды пайдалану арқоілы әңгімелесулерін жасырын тыңцау мен жазу, сондай-ақ телефондар және басқа да сөйлесу құрылғылары арқылы сөйлескен сездерін тыңцау мен жазу тыңдау нәтижесінде іс үшін маңызы бар мәліметтер алынады деп пайымдауға жеткілікті негіздер болған кезде прокурор санкция берген тергеуші қаулысының негізінде жүргізіле алады. Күш қолдану, қорқытып алу және басқа қылмыстықәрекеттерді жәбірленушіге, куәға немесе олардың отбасы мүшелеріне қолдану қаупі болған кезде тергеушінің прокурор сан-кция берген қаулысы оойынша олардың келісімімен, бейне және дыбыс жазу техникаларын немесе басқа да арнаулы техникалық құралдарды пайдалану арқылы әңгімелесулерінің жасырын тыңцалуы және жазылуы, сондай-ақ олардың телефондары немесе басқа сөйлесу құрылғылары арқылы сөйлескен сөздерініңтыңдалуы және жазылуы мүмкін. Тергеуші сейлескен сөздерді, әңгімелесулерді тыңдау мен оларды жазуды қажет деп таныған соң дәлелді қаулы шығарады, онда: қылмыстық іс және осы тергеу іс-әрекеті жүргізілуге тиіс негіздер, сөйлескен сөздері, әңгімелесулерді тыңдалатын және жазылатын адамдардың аты-жөні және ол қандай уақыт аралығында жүргізілетіні; сейлескен сөздерді, әңгімелесулерді тыңдау мен жазуды техникалық тұрғыдан жүзеге асыру тапсырылған орган көрсетіледі. Аталған қаулы прокурорға ұсынылады және ол санкция берген жағдайдә тергеуші оны орындау үшін тиісті органға жібереді.Кейінге капдыруға болмайтын жағдайларда сөйлескен сөздерді, әңгімелесулерді тыңцау мен жазу тергеушінің қаулысы бойынша прокурордың санкциясынсыз, оған кейіннен жиыр-ма төрт сағат ішінде сөйлескен сөздердің, әңгімелесулерді тыңдалғаны, жазылғаны туралы хабар жібере отырып, жүргізіледі. Аталған хабарды алғаннан кейін прокурор осы тергеулік Іс-әрекеттің заңға сәйкестігін тексереді және оның заңцы немесе заңсыз екені туралы қаулы шығарады. Сөйлескен сөзді, әңгімелесуді тыңдаудың, жазудыңзаңсыз екені туралы шешім қабылданған жағдайда аталған іс-әрекет іс бойынша цәлел ретінде жіберіле алмайды,

Сөйлескен сөздерді, әңгімелесулерді  тыңцау менжазу алты айдан аспайтын мерзімге белгіленуі мүмкін. Олар бұл  шараларға қажеттілікжойылған кезде, бірақкез келген жағдайда тергеу аяқталған соң кешіктірмей тергеушінің қаулысы арқылы тоқтатылады.

Тергеуші ол қаулыда  белгіленген бүкіл мерзімнің  ішінде кез келген уақытта техника-пық  тыңдауды жүзеге асырып отырған органнан тексеру және тыңдау үшін фонограмманы талап етуге қүқылы. Фонограмма тергеушіге мөрмен бекітілген түрінде, тыңцаудың негізі, сөй лескен сөзді, әңгімелесуді жазудың басталган және аяқталған уақыты. пайдаланылған ку_ралдардың қажетті техникалык сипаттамалары мен жазудың сапасы көрсетілген ілеспе хатпен бірге тапсырылады.  Фонограмманы тексеру мен тыңдауды тергеуші куәгерлердің және қә кет болғаи жағдайда маманның қатысуымен жүргізеді, бұл туралы хаттама жасалады онда сөйлесу фонограммасының Іске катысы бар беліп сезбе-сөз жазылып сөйлесіс отырғандардын сөздерінің естілу сапасына сипаттама берілуге тиіс. Сөйлескен сөздерді, әңгімелесулерді тыңдау мен жазуға қатысушы адамдарға өздеріне белгілі болған мәліметтерді жария еткені үшін жауапкершілігі туралы ескертіледі. Фонограмма хаттамаға қоса беріледі, бұл ретте оның іске қатысы жоқ бөлігі үкім заңды күшіне енген соң немесе қылмыстық іс тоқтатылған-нан кейін жойылады.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. Почта-телеграф жөнелтілімдерін тұтқындау, оларды тексеру мен алу
2. Ұстап қалу және тыңдау метериалдарын анықтама органынан тергеушіге келіп түсуі.
3. Фонограмманы қарау, оны қылмыстық іс материалдарына тіркеу.

ӘДЕБИЕТТЕР:

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

 

 

4–Тарау. Криминалистикалық әдістеме.

№19 лекция. Криминалистикалық сипаттама қылмыстың бөлек түрлерін тергеу әдістемесін құру негізі ретінде

МАҚСАТЫ: Қылмыстың жекелеген түрлерінің алдын алу, тергеу, ашу және ұйымдастырылуы жөніндегі шараларды қолдану болып табылады және оларды жүзеге асыру кезінде қандай криминалитикалық әдістермелерді қолдануды анықтау.

1. Криминалистикалық сипаттаманың түсінігі.
2. Криминалистикалық сипаттаманың түрлері.
3. криминалистикалық сипаттама нақтылы қылмыс түрлерін тергеу әдістемесін құру негізі ретінде.

Жекеленген кылмыс түрлері мен топтарын тергеу әдістемесі — бұл криминалистиканың басқа бөлімдерімен тығыз байланыса отырып, криминалистік ілімнін бірыңғай жүйесін кұрайтын қорытынды бөлім болып табылады.

Кылмыстардың жекеленген түрлері мен топтарын тергеу әдістемесі немесе криминалистикалык әдістеме — криминали-стиканың жеке тарауы бола отырып, нақты заң талаптарына сәйкес тергеу әрекетін неғұрлым тиімді әрі нәтижелі жүргізуге^ ғылыми негізделген ұсыныстарды жасау максатында жекелен-ген кылмыс түрлерін ашу, тергеу, олардың алдын алу шарала-рын үйымдастыру мен жүзеге асыру завдылыктарын зерттейді.

Криминалистикалық әдістемені қалыптастыру мүмкіндігі -әрбір криминалдык. іс-әрекет жеке өзіне ғана тән ерекше белгілерді, сонымен қатар барлык қылмыстарға тән жалпы белгілерді иемденетіндігіне негізделеді (бұл кылмыстың жеке-ленген бір түріне немесе тобына қатысты белгілер). Мәселен, ұрлық жасауда, оны жасау уақыты, әдістемесі мен жағдайла-рына қарамастан жалпы белгілері бір болып келеді және басқа да қылмыс түрлерінен: адам өлтіру, зорлау, тонау, т.б. осы белгілері аркылы ажыратылады. Қылмыстың жекеленген топ-тарына ортак. жалпы белгілердің болуы — накты бір кылмыс жөнінде іс қозғау ерекшеліктерін, осы қылмыстарды тергеу кезінде туындаған типтік болжауларды, сондай-ак алғашкы Және кейінгі жүргізілетін тергеу әрекеттерінің сипаты мен міңдеттерін, оларды неғүрлым тиімді жүргізу әдіс-тәсілдерін, нақты криминалдық құбылыстарды ескерту, алдын алу шара-ларын анықтауға мүмкіндіктер береді. Нақты айткднда, жеке-ленген кылмыс түрлері мен топтарының жалпы белгілері тер-геу әдістемесі негізделетін фундаментті құрайды.

Кылмыс белгілерінің жалпылығы олардын әр кайсысының жекелігін жоққа шығармайды. Сондықтан  да тергеу әдісте-месінде әрбір накты  іс-әрекетті тергеуге кдтысты нұскаулар  жок және болуы да мүмкін емес, әдістеме — жекеленген кылмыс түрлері мен топтарының жалпы белгілеріне сүйене отырып бар-лык, қылмыстық әрекеттерге тән сипаттамаларды анықтайды және де оларға сәйкес ұсыныстар береді. Бірақ, тергеуші олар-ды нақты бір қылмыстық істегі ерекшеліктерді ескере отырып қолдануы тиіс. Әдістеме үсыныстарын нақты бір қылмыстык істі тергеуге механикалык колдану - тергеушінін қылмысты ашу мен тергеу жұмыстарын жүргізуін киындатады. Демек, крими-налистикалық техника мен криминалистикалык тактикадағы кылмыстық оқиғалардың жекеленген түрлері мен топтарынын тергеуге қатысты мәліметтері мен оларды мақсатты пайдалануға бағытталған әдістеме женіндегі ұсыныстарды жинактайды.

Осыған байланысты криминалистиканың  төртінші бөлімі -адам өлтіру, зорлау, тонау, үрлық жасау және т.б. әрекеттерді тергеу әдістемелерін мазмүндайтын бірқатар тараулардан түра-ды. Бір қарағанда бүл бөлім, яғни қылмыстың түріне байланыс-ты тергеу — жинакталған әдістемені қүрайтын тарау ре-тіндс көрінуі мүмкін. Мүндай көзқарастар тергеу әдістемесініңғылы-ми түтастығын және ғылыми құндылығын толығымен бейне-леуді, сонымен катар кез келген қылмыстық іс бойынша аддын ала тергеуді ғылыми түрде ұйымдастыруға негізделген жалпы зандылықтарды көрсетпейді.

Қылмыстардың жалпы  белгілерінің болуына негізделе  оты-рып, бұл бөлім қылмыстык істің кез келген түрі мен тобына катысты сүрактарды дүрыс шешуге байланысты манызды мәселелерді зерттейді. Олай болса, криминалистиканың «кри-миналистикалық әдістеме» деп аталатын бөлімі келесідей екі бөлімнен түратынын көрсетеді:

криминалистикалық әдістеменің жалпы ережелері;

қылмыстардың жекеленген түрлері мен топтарын тергеу 
әдістемелері.

Жалпы ережелер — бүл  криминалистикалык әдістеменін (жүйесі, міндеттері, ғылымның басқа түрлерімен байланысы және т.б.) теориясы.

Кылмыстардың жекеленген түрлері мен топтарын тергеу әдістемесінің жалпы ережелерінің күрылымына төмендегідей мәселелер кіреді:

криминалистикалык әдістеменің  ұғымы, пәні; әдістеменің 
криминалистиканың басқа белімдерімен өзара байланысы; кри- 
миналистика жүйесінде әдістеменін маңызы мен рөлі;

аныктауға жататын мән-жайлардың  ұғымы мен мазмүны;

кылмыстардың криминалистикалық  сипаттамасының 
ұғымы, мәні және мазмұны;

тергеу ситуациясының  түсінігі мен мәні;

тергеу кезевдерінің түсінігі; әрбір кезеңнің міндеттері мен 
жалпы сипатгамасы.

Жеке әдістемелер - бұл  кылмыстардың нақты түрлері мен  топтарын тергеудің үсыныстары, бағдарламалары болып табы-лады. Жалпы ережелер мен жеке әдістемелер өзара тығыз  бай-ланысты, олар алдын ала тергеудің  сапасын артгыру мәселе-лерін, сондай-аққылмыстылыкпен күресті күшейту міндеттерін көздейтін ұсыныстардың ғылыми негізділігін көрсетеді (жалпы негізділігінен тұрады).

Жеке әдістемелер өз кезегінде мынавдай 2 топқа бөлінеді:

- типтік; 
— ерекше.

Алғашқылары кылмыстык  занда көзделген қылмыстардың жекеленген түрлері бойынша кұрылған және қылмыстық жа-залайтын әрекеттүрлерінін санына сәйкес келеді. Қылмыста^ дың жаңа түрлерінің пайда болуы жеке әдістемелердің өнделуін қажет етеді. Декриминализация өз кезегінде әдістемелер саны-ның азайуына әкеп соқтырады.

Қазіргі іс жүзіндегі қылмыстық заңға қылмыстык топтың оншақты түрі мәлім.

Ерекше жеке әдістемелер - бүл бастапқы белгілерден ерекшеленетін  басқа белгілердің бөліну негізінде  кіретін әдістемелер:

- кылмыстың жасалу орыны бойынша (темір жолда; су көліктерінде және т.б.); кылмыскердің жеке басының сипаттамасы бойынша (кәмелетке жасы толмағандардың, рецидивистердің, әйелдердің); қылмыстық әрекетті жасау сәтінен бастап өткен уақыт мөлшері бойынша (бүрынғы жасалған қылмыстар);

тергеуге қатысатын  тергеушілердің саны бойынша (тергеу әрекетін бригадалык. әдіспен жүргізу әдістемесі).

Жеке әдістемелер - бөлшектенуіне  байланысты бір сатылы, екі сатылы және т.б. болып келеді. Мысалы: жымкыру  жолы-мен жасалған мұлікті ұрлау  қылмысын тергеу әдістемесі — уй-жайларда, ғимаратта жасалған ұрлыкты тергеу әдістемесі және калтаға және т.б. түсу жолымен жасалған ұрлык кылмысын тер-геу әдістемесі болып бөлінеді.