Криминалистиканың жалпы теориясы

Кәмелетке толмағанды ата-анасының, қамқоршыларының, қорғаншыларының  немесе басқа да сенімге ие адамдардың, сондай-ақ ол түрып жатқан арнаулы  балалар мекемесі әкімшілігінің  қарауына беру аталған адамдардың біреуінің  кәмелетке толмағанның тиісті мінез-құлқы мен оның қылмыстық процесті жүргізуші органның шақыруы бойынша келуін қамтамасыз етуін өзіне қабылдайтын жазбаша міндеттөме қабылдауынан түрады. Кәмелетке толмағанды ата-анасыныңжәне басқа да адамдардың қарауына беру тек 
олардың жазбаша өтініші бойынша ғана мумкін болады.

Қарауына қабылдау туралы қолхаталынып қойылған кездеата-аналарға, қамқоршыларға, қорғаншыларға, арнаулы  балалар мекемелері әкімшілігі өкілдеріне кәмелетке толмаған сезік келтірілген  немесе ол айыпталған қылмыстық сипаты туралы және қарауына алу жөніндегі өздеріне қабылданған міндеттерін бұзған жағдайдағы олардыңжауаптылығы туралы хабардар етіледі.

Қарауына кәмелетке  толмаған берілген адамдарға олар қабылдаған міндеттемелерін 1 орындамаған жағдайда осы Кодекстің 145-бабының бесінші бөлігінде және 160-бабында ; көзделген жазалау шаралары қолданылуы мумкін.

Кепіл сезіктінің, айыпталушының  өзі не басқа жеке немесе заңцы  тұлға соттың  депозитіне сезікті, айыпталушы анықтау, тергеу органдарына  немесе сотқа олардың шақы-руы  бойынша келуі жөніндегі міндеттерін орындауын қамтамасыз етуге енгізетін ақшадан   тұрады. Кепіл ретінде прокурордың немесе соттың рұқсатымен басқа да бағалы заттар   мен жылжымайтын мүлік қабылдануы мүмкін. Кепілдің бағалылығын дәлелдеу кепіл берушіге жүктеледі. Кепілдік сомасын айыптаудың ауырлығын, сезіктінің, айыпталушының жекебасын, кепіл берушінің муліктікжағдайын ескере отырып, осы бұлтартпау шарасын таңцаған; адам белгілейді. Аса ауыр қылмыс жасады деп айыпталған адамдарға қатысты кепіл қабылданбайды

Кепіл прокурордың санкциясымен не соттың шешімі бойынша ғана қабылданады. Кепілдің мөлшері: шағын ауырлықты қылмысжасағандығына айыпталуы кезінде айлық есептік көрсеткіштің жүз еселенген мөлшерінен; орта ауырлықтағы байқаусызда жасалған қылмысқа айыпталуы кезінде — айлық есептік көрсеткіштің ұш жүз еселенген мөлшерінен; орташа ауырлықтағы қасақана қылмысжасағандығына айыпталуы кезінде—айлық есептік көрсеткіштің бес жүз еселенген мөлшерінен; ауыр қылмыс жасағандығы- 
на айыпталуы кезінде — айлық есептік көрсеткіштің мың еселенген мөлшерінен кем болмайды.

Кепіл берушіге, егер оның өзі сезікті немесе айыпталушы болмаса, оған қатысты осы бұлтартпау шарасы қолданылатын адамның айыбының мәні түсіндіріледі. Кепілдің қабылданғаңцығы  турапы сезіктіге, айыпталушыға осы  баптың бірінші бөлігіңце көзделген міңдеттері түсіндірілгендігі, ал кепіл берушіге сезікті, айыпталушы шақыру бойынша келуден жаптарған жағдайда кепіл мемлекеттің кірісіне айналатындығы туралы ескертілгендігі атап етілген хаттама жасалады. Хаттамаға осы бұлтартпау шарасын таңцап алған лауазымды адам, сезікті, айыпталушы, сондай-ақбасқа адам болса кепіл беруші қол қояды. Соттың депозитіне кепіл енгізілгендігі туралы хаттама мен құжат істің материалдарына қосылады, ал кепіл 
берушіге хаттаманың көшірмесі тапсырылады. Сезікті, айыпталушы қылмыстық процесті жургізуші органның шақыруы бойынша келмеген жағдайда бұлтартпау шарасы неғұрлым қатаңырақ етіп өзгертіледі.

Осы баптың бесінші бөлігіңце  көрсетілген жағдайда прокурор сотқа  кепілді мемлекеттің кірісіне айналдыру туралы үсыныс жолдайды. Сот кепіл беруші жоғары тұрған сотқа шағымдануы мүмкін болатын тиісті шешім қабылдайды. Қалған жағдайларда сот істі тоқгату туралы үкім немесе қаулы шығарған кезде кепілді 
кепіл берушіге қайтару туралы мәселені шешеді. Қылмыстық іс алдын ала тергеуде тоқтатылған кезде кепіл аныктау немесе алдын ала тергеу органының қаулысы бойынша кепіл берушіге қайтарылады.

Үйде қамап ұстау  сезіктіге, айыпталушыға қамауға алу  түріндегі бұлтартпау шарасын пайдалануға  мүмкіндік беретін шарттар болған, бірақ адамды толықгай оқшаулау қажет болаалймайтын немесе жасы, денсаулық жағдайы, отбасылық жағдайы және басқа да мән- жайлар ескеріле отырып, дұрыс емес деп ұйғарылған кезде осы Кодекстің 150-бабында көзделген тәртіппен прокурордың санкциясымен не соттың шешімі бойынша қолданылады. Бұлтартпаудың аталған шарасын таңцау туралы қаулыда қамауға алынған адамға колданылатын бостандығын нақты шектеу және белгіленген шектеулердіңсақгалуына қадағалауды жүзеге асыру жүкгелген орган немесе лауазымды адам көрсетіледі. Қамап ұсталатьін адамға белгілі бір адамдармен қарым-қатынас жасауға, хат-хабар алуға және жөнелтуге, кез келген байланыс құралдарын пайдалану арқылы сөйлесуге тыйым салынуы, сондай-ақтүрғын үйден шығуға шектеу белгіленуі мүмкін. Қамап үсталатын адамның түрғыльіқты жері күзетілуі мүмкін. Қажет болған кезде оның мінез-құлқын қадағалау белгіленеді.

Қамауға алу бұлтартпау шарасы ретінде прокурордың санкциясымен не соттың шешімі бойынша ғана және тек заңмен екі жылдан артық мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза көзделген әдейі қылмысжасалғандығы және заңмен үш жылдан артық мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза көзделген абайсызда қылмыс жасалған-дығы үшін айыпталушыға (сезікгіге) қатысты қолданылады. Ерекше жағдайларда бүл бұлтар-тпау шарасы заңмен екі жылдан артық емес мерзімге бас бостандығынан айыру түрінде жаза көзделген қылмыстар туралы іс бойынша айыпталушыға (сезіктіге) қатысты, егер: 1) оның Қазақстан Республикасының аумағында түрақты түратын жері болмаса; 2)оныңжеке басы анықталмаса;

ол бұрын таңцалған  бүлтартпау шарасын бұзса; ол қылмыстық  қудалау органдарынан немесе соттан жасырынуға тырысса немесе жасырынса, қолданылуы мүмкін.

Тергеуші, анықтаушы бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алуды  таңдау қажет болған кезде осы  бұлтартпау шарасын таңдау туралы қаулы шығарады. Қаулыда айыпталушыны (сезіктіні) күзетпен үстау қажеттігі туындаған себептер мен негіздер баяндалуы тиіс. Қаулымен бірге аталған бұлтартпау шарасын таңцаудың негізділігін растайтын материалдар қоса беріледі. Егер бүлтартпау шарасы ретінде қамауға алуды таңцау туралы қаулы сезіктіге, усталған адамға қатысты осы Кодекстің 132,134-баптарына орай шығарылса, ол 
ұстау мерзімі аяк^алғанға дейінгі алты сағаттан кешіктірілмей прокурорға ұсынылуы тиіс. Бұлтартпау шарасы ретінде қамауға алуды таңцау туралы қаулы материалдары прокуратураға түскен кезден бастап алты сағаттың ішінде прокурордың кідіріссіз қарауына жатады.

Қамауға алуға санкция  беру құқығы Қазақстан Республикасының  Бас Прокурорына, Бас әскери прокурорға,олардыңорынбасарларына,облыстардыңпрокурорларына,олар-дыңорынбасарларына, аудандықжәне қалалықпрокурорларға, сондай-ақоблыстардың, аудандық немесе қалалыц прокурорлардың құқығында әрекет ететін әскери, көліктік және басқа да прокурорларға және облыстар прокурорларының құқықтарында әрекет ететін прокурорлардың орынбасарларына беріледі.

Прокурор заңмен кезделген  негіздер болған кезде және осы Кодекстің 139-бабында көзделген зардаптарды  болдырмау мүмкіндігі болмаған жағдайда басқа неғұрлым жұмсақ бұлтартпау шарасын  таңцау жолымен айыпталушыны (сезіктіні) қамауға алуға санкция береді. Прокурор қамауға алуға санкция туралы мәселені шешу кезінде күзетпен ұстау үшін негіз бар барлық материалдармен мұқият танысуға және айыпталушыдан (сезіктіден) жеке жауап алуға міндетті. Жауап алу кезінде тергеуші, анықтаушы, қорғаушы, егер ол іске 
қатысатын болса, кәмелетке толмаған айыпталушының (сезіктінің) заңды өкілдері қатыса 
алады және қаралатын мәселе бойынша өзінің пікірін айта алады.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. Тергеуге қарсылық білдіру түсінігі, мазмұны және субъектілері.
2. Қылмысты және оған қатысушылар, келген зардапты жасыру нысанындағы тергеуге қарсылық білдіру.
3. Тергеуге қарсылық білдіру жоюдың әдіс тәсілдері.

ӘДЕБИЕТТЕР:

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

№22 лекция. Кісі өлтіруді тергеу.

Мақсаты: Қылмыстың бұл түрі тергеу үшін күрделі болады. Себебі, Тергеу әдістемесін жасағанда кісі өлтірудің әдістерін зеттеу мен қатар, олардың қылмыстарын жасыру тәсілдерін де зерттеу болып табылады.

1. Қылмыстық істі қозғау.
2. Адам өлтіру кылмыстарын тергеу мен ашу

Адам өміріне қылмыстык  кол сұғушылықпен күрес жүр-гізудің  маңызы, кылмысты дер уакытында ашу  мен оны жан-жакты тергеуде ерекше орын алады. Адам өлтіру бойынша істің  ашылмай калуы, көбінде қылмыскерлердің  кылмыстық әрекет жасау немесе оның ізін жасыру кезінде өте айлалы әдіс-тәсіддер қолдануларына байланысты, әсіресе тергеу барысында тергеу-шінің жіберген кемшіліктерінің, нақты айтканда: окиға болған жерге дер уакытында шықпауының (келмеуінің) немесе сол жерді карау жұмыстарын толык немесе мұкият жүргізбеуінің, ғылыми-техникалык құралдар мен тактикалык. тәсідцерді дұрыс қолданбауының садцарынан.

Адам өлтіру кылмысын нәтижелі тергеудің міндетті шарт-тарына: жедел-тергеу жұмыстарын тез, әрі дер  уакытында жургізу; заттай дәлелдемелерді, сондай-ак кылмыскерлердің оқиға болған жерлерде қалдырған іздерін - іздеп табу, бекіту, алу және зерттеу үшін ғылыми-техникалық құрал-жабдықтар-ды дұрыс пайдалану; іс бойынша қүрылған болжауларды толык әрі жан-жакты тексеру; жұмыс жасау кезектілігін сақтай оты-рып, колданылатын тәсілдерді дүрыс тандап алу; оларды тергеу әрекеті барысында пайдалану шеберлігі жатады.

Адам өлтіру кылмыстарын  тергеу мен ашу, тәртіп бойынша күнделікті әрекет ететін топ кұрамының кызметкерлерінін топ-тық тәсілдерімен немесе арнайы күрылған жедел тергеу топта-рының үздіксіз жұмыс жасауларына байланысты жүзеге асы-рылады. Үздіксіз әрекет ететін жедел-тергеу топ кұрамына ба рынша тәжірибелі тергеушілер, маман-криминалистер, дәрігер-лер, жедел-іздестірушілер кіреді. Қасақана адам өлтіру бойын-ша жасалған қылмысты ашуға байланысты топ кұрғанда міндетгі түрде әр бір кызметкерлердін мамандандырылу деңгейі, білік-тілігі оның тәжірибелік стажы мен ептілігі ескеріледі. Жедел-тергеу топтарының жұмыстарындағы әдетте кетіп жатқан (кез-десетін) кемшіліктер, олардың күрамының әлсіздігі мен тұрак-сыздығына, топ құрамы мүшелерінің касакдна адам өлтіру кыл-мысымен байланысы жоқ баска шаралармен айналысуына, со-нымен катар қажетті техникалык құралдармен, жүмыс жасау үшін ғимарат орындарымен, көлік кұралдарымен қамтамасыз етілмеулеріне байланысты.

Үздіксіз (күнделікті) әрекет ететін жедел-тергеу топтары оқиға  болған жерге шыққан сәттен бастап кылмыскер анык-талғанға дейін жүмыс  жасаулары тиіс. Қылмыстык әрекеттер  анықталғаннан кейін, ары карай  кылмысты ашу жұмыстарын (әрекетгерін) тергеушілер жалғастыруларына болады. Қылмыс қоғамдык ортаны дүрліктіретіндей ауырлататын жағдайда жа-салған кездерде, тергеуді толық көлемде жүргізулері кажет.

Адам өлтіру қылмысын тергеуде «ізі суымаған» қылмыстар  бойынша жедел-іздестіру топтары кылмыс болған жерлерге. пәтер-аулаларға жаппай тексеру жүмыстарын жүргізу жолымен іздестіру шараларын жүзеге асырады. Арнайы қүрылған кесте-ге байланысты шешілетін сүрактар тізімін тексеру кезінде жи-налған мәліметгер мен іздестірудегі түлғаның жүрген жері бо-йынша кұрылған кестені көзделген мақсатқа сәйкес талдау қажет. Қажет болған жағдайларда жәбірленуші мен кылмыска сезікті (кылмыс жасауы мүмкін деп жорамалданған) тұлғанын іс-әрекеттеріне (хронаметраж әдісімен) бақылау жүмыстарын жүргізу керек, оқиға болған жердегі ауданда куәлар мен окиғаны көзімен көрушілердің жүру мүмкіндігін ескеру қажет.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:

1. Қылмыстық істі қозғау.
2. Адам өлтіру кылмыстарын тергеу мен ашу

ӘДЕБИЕТТЕР:

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

№23 лекция. Денсаулыққа зақым келтіруді тергеу.

Мақсаты: Адам денсаулығын корғау мәселесі — жалпы мемлекеттің, қоғамның, әрбір азаматтың негізгі борышы. Сондықтан адам денсаулыққа зақым келтіруге байланысты қылмыстарды тергеу ең негізгі және маңызды фактор болғандықтан, оған қатысты қылмыстарды ашу тактикаларын жетік меңгеру.

1. Денсаулыққа зақым келтіруге байланысты қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы.
2. Алғашқы тергеу әрекеттері.
3. Жәбірленуші мен куілардан жауап алу.

Әрбір жеке адамның денсаулығы — ол адам өміріндегі айтарлыктай орын алатын фактор болып табылады. Себебі адам денсаулығы — оның негізгі байлығы. Осыған байланысты адам денсаулығын корғау мәселесі — жалпы мемлекеттің, қоғамньщ, әрбір азаматтың негізгі борышы. Сонымен әрбір коғам мүшесі денсаулыкты сактау шараларын жүргізу туралы мәселелерге баса назар аударып, халықтың денсаулық сактау мәселесінің шешілуіне белгілі бір шаралар колданып, қоғам үшін біршама септігін тигізуі керек. Казіргі кезде мемлекетімізде Казақстан Республикасының Конституциясына сәйкес денсаулықты сақтау мәселелері жөнінде мемлекеттік бағдарламалар әзірленген, осы бағдарлама бойынша Казакстан Республикасы Денсаулык сақтау министрлігі жұмыс істеп отыр. Қазакстан Республика-сы Конституциясының Адам және Азамат бөлімінің 29-бабы-ның тармактарына сәйкес, Казакстан Республикасы азаматта-рының денсаулығын сақтауға кұқығы бар. Осыған байланыс-ты Қазакстан Республикасының азаматтары заңмен белгіленген тегін әрі кепілді медициналык көмек көлемін тегін алуға кұкылы. "Мемлекеттік және жеке меншік емдеу мекемелерінде, сондай-ак жеке медициналық практикамен айналысушы адам-дардан акылы медициналық жәрдем алу заңда белгіленген негіздер мен тәртіп бойынша жүргізіледі" делінген. Осыған орай азаматтардыа денсаулығын нығайту, айналадағы корша-ған ортаны сактау шараларын жүзеге асыру максатында, әсіресе өсіп келе жаткан жасөспірімдердін денсаулығын сактау үшін мемлекеттік және жеке емдеу мекемелері занға сәйкес акылы түрде не тегін медициналық жәрдем көрсетуді жузеге асырып отыр. Осы арада денсаулық деген үғымға түсінік бере кетейік.

Денсаулык дегеніміз  — адам ағзасының дұрыс әрі  калыпты жұмыс істеуі. Яғни, адам ағзасының әрбір органы, әрбір  мүшесі сол жаратылған калпында сақталып, онын дүрыс әрі калыпты түрде  белгілі бір кызметті аткаруы. Денсаулыкқа қар-сы қылмыстардың коғамға кауіптілігі — бұл қылмыстарды жа-саған кезде, бір адам екінші бір адамның денсаулығына каса-кана немесе абайсызда зиян келтіреді, яғни кінәлы коғамға кауіпті іс-әрекеттерді жасай отырып, адам өмірі үшін ең кым-батты болып табылатын адам денсаулығына зансыз түрде кол сұғады. Адам денсаулығына зиян келтіру көбінесе оның мем-лекет пен коғам алдындағы азаматтык міндеттерін аткару, яғни сол міндеттерін нақты орындау мүмкіндіктерінен айырады. Мы-салы: адам денсаулығына зиян келуі — оның міндетті әскери кызметке шақырылуына кедергі келтіруі мүмкін, сондай-ак әскери немесе басқа да арнайы қызметтерді атқаруына зиянды әсерін тигізуі мүмкін. Сондықтан да адам денсаулығына кар-сы қылмыстарды жасау — тек жәбірленушінің өзіне ғана емес, сондай-ақ оның жақын туысқандары үшін де ұлкен залал бо-лып табылады. Яғни, жәбірленушінің денсаулығына зиян келу салдарынан, оның жакын туыскандарына да белгілі бір келем-де материалдық немесе моральдық залал келуі мүмкін. Адам-ды денсаулығынан айыру салдарынан оның өмірдегі, қоғам-дағы еңбек және басқа да коғам кызметтеріндегі байланысы үзіледі, оның еңбекке, қоғам қызметтеріне белсенді түрде каты-суына көбінесе мүмкіндік бере бермейді. Сондықтан да адам денсаулығы — адам өмірінің негізгі куанышы, негізгі байлығы болып табылады.