Кәсіпкерлік іс - әрекет қатынастарын құқықтық реттеу

Сенім серіктестігін толық серіктестіктер басқара алады. Толық се­рік­тес­­­тіктер серіктестіктің қызметіне қатысты шешімдерді қа­был­дауда мүліктегі жә­­не жарғылық капиталдағы үлес мөлшеріне сай дауыстарға сүйене алады. То­­­лық серіктестіктердің үлес мөлшерін анықтауда олардың жарғылық ка­пи­тал­­­ға алған салымдары ескеріледі, ал салымшылардың  салымдары еске­ріл­мей­ді.

Сенім серіктестігінің қарыздары бойынша толық серіктестік­тер өз мүлкілерімен қосымша жауапкершілікке жүктеледі.

Сенім серіктестігі толық серіктестік сияқты жойылады. Егер де се­рік­тес­тіктің құрамында бір толық және бір салымшы қалған жағ­дайда ол сақ­та­ла­ды. Сенім серіктестігінде қалған толық серік­тестіктер соңғы салымшы шық­қан мезгілден алты ай бойы, немесе қалған салымшылар соңғы толық се­рік­тестік шыққан мезгілден алты ай бойы серіктестікте жоқ салымшылардың ор­нына немесе толық серіктестіктердің басқа түріне сенім серіктестігін қайта құра алады. Қалған толық серіктестіктер немесе салымшы – азаматтар  сенім серіктестігінің толық серіктестікке ауыстыра алады.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестік.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктер туралы Қазақстан Заңнамасы ор­­нықты емес. Оның қалыптасу тарихы 1990 жылы маусымның 19 жұл­ды­зын­­да шыққан. Акционерлік қоғамдар туралы Ережеден басталады. Осы күн­де жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің құқылық жағдайы Азаматтық Кодекспен, 1995 ж 2-мамырда ҚР Президентінің Жарлығымен, 1998 ж 22- сәуір­дегі «Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар  серіктестіктер туралы» ҚР ЗАңнамасымен реттеледі.

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің басқа шаруашы­лық се­рік­тес­тіктер нысанынан айырмашылығы серіктестік қызметі­мен байланыста бо­ла­тын алдын – ала ескерілген залал көлемін қа­ты­сушы­лар­ға белгілеу. Бұл за­лал­дық көлемі қатысушылардың серіктестіктің жарғылық капиталына салған са­лымдармен шектеледі. Бұл жайт жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қызығушылық танытады.

АК–те ЖШС қатысушылары 100 ден аспасын деп көрсетілген. Ал, ас­қан жағдайда серіктестік жыл ішінде акционерлік қоғамға, немесе өндірістік ко­опе­ративке қайта құрылуы немесе бөлуге салынады, ал осы мерзім өт­кен­нен соң соттық реттілік бойынша жойылады (егер де адам саны 100-ден азаймаса).

Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктерке қатысушылар оның мін­дет­те­мелері бойынша жауап бермейді және серіктестіктің қызметіне бай­ла­ныс­ты залалдарға өздерінің қосқан салымдарының құны шегінде тәуекел етеді. (АК – ның 77б, 1 тармағы).

Жаңа заң бойынша серіктестіктің жарғылық капиталына үш функцияны береді:

Жеке капиталының белгілі деңгейі жөніндегі дәлелдеме.

Белгілі қаржылық рейтинг.

Кредиторлардың заңды шағымдарын қанағаттандырудың минималды кепілдігі.

Бұрынғы заңнама бойынша серіктестікті бір адам құруға құқылы еді, бірақ басқарудың коллегиялық органдарының функциясын кім және қалай атқаратындығы бекітілмеген.

Ал жаңа заңда құрылтайшы шартқа конфиденциялдық мінез берілді. Сыртқы тұлғалар онымен танысуды талап ете алмайды. Құрылтай шарт тіркеуге ұсынылмайды.

Серіктестік қатысушылары серіктес мүлкіндегі өз үлесінің құнын өтеуді талап ету құқығымен одан шығуға құқылы. Заң бойынша бірнеше шектеулер ескерілген. Үлес келесілерге берілуі мүмкін:

-                  серіктестіктің  басқа қатысушысына.

-                  серіктестіктің өзіне

-                  үшінші тұлғаға.

Егер де қатысушылар сатылып жатқан үлеске қызығушылық та­ныт­па­са, онда қоғамның өзі иемденуі мүмкін. Бірақ та, құрылтай құжаттармен бе­кі­тілген шектеулер қатысушының өз үлесін тұлғаға беруге тиым салуы мүмкін.

Алушы ретінде ЖШС өзі табылуы мүмкін.

Қарыздары бойынша серіктестік үлесін өндіріп алу сұрағы күр­делі болып келеді. Осындай өндіріп алу бұрындары да ес­ке­ріл­ген, бірақ та оны жүзеге асыру реттілігі толығымен негізделмеген еді. Соттың шешіміне сүйене отыра кредитор қатысушының жеке қарыздары бойынша оның үлесінен өндіріп алуға құқылы.

ЖШС басқару жүйесінде және реттілігінде келесі жайттар бойынша анықтылық талап етіледі, бұлар:

-                  жиынның кворумын анықтауда.

-                  талап етілетін дауыстың көпшілігін белгілеу.

-                  «қатысушы» және «қатысушыға тиісті дауыс саны» деген ұғымдардың арақатынасы.

Жартыдан көп дауыстары бар қатысушыларды келу сәтінде кворум сақталады деп Заңның 47 б бекітілген. Күн тәртібінде білікті көпшіліктің дауыстарымен шешілуді талап ететін сұрақтары бар жиындарда жалпы дауыстың 2/3 –не ие қатысушылар келген сәтте кворум болады. Бір ауыздан келісуді талап ететін шешімдерді қабылдау үшін де  осындай кворум қажет.

Кей сұрақтарды қабылдауда көпшілік дауыс санымен емес қатысып отырған қатысушылармен белгіленуі де мүмкін.

ЖШС қатысушысының серіктестік алдында өз міндеттемеле­рін бұзған жағ­дайында жалпы жиынның шешіміне сай, серіктестік қатысушысының үле­сін серіктестікпен қатысушының келісімімен белгіленген баға бойынша сот арқылы мәжбүрлі түрде сатып алуды талап етуге құқылы. Мәжбүрлі сатып алынатын үлестің бағасы бойынша келісім болмаған сәтте оны сот бекітеді (ҚР АК 82б).

Серіктестіктің атқарушы органынң және бақылау кеңесінің мүшесі ретінде серіктестіктің қатысушылары және басқа да тұлғалар бола алады. Серіктестікке келтірген залалы бойынша қатысушылардың талабы бойынша серіктестіктің атқарушы органының мүшелері жауапқа тартылуы мүмкін.

Қосымша жауапкершілігі  бар серіктестік.

Қосымша жауапкершілігі бар серіктестік дегеніміз  болмашы ерек­ше­лік­теріне қарамастан, жауапкершілігі шектеулі серік­тес­тік­тің өзі болып та­бы­ла­ды. Қатысушылардың өз міндеттемелері бой­ын­ша жарғылық капиталға сал­ған салымдарымен жауап береді, ал осы сомдар жеткіліксіз болған сәтте бір рет салған салымдары мөлшердегі өз мүліктерімен қосымша жауап беретін серіктестік ҚЖС деп аталады.

Серіктестіктің орналасу жерінің өзгеру реті мен салдары, жарғылықтың өзгеруі, міндеттемелер бойынша жауапкершілік және т.б. сұрақтар Заңда көрсетілген.

Серіктестік тарихында алғаш рет кезектен тыс жа­лпы жина­лыс­ты шақыру және сұрақтары күн тәртібіне енгізу мәселесіне шектеу қойылды. Жалпы дауыстың 20 пайызын көп дауысқа ие қатысушы жалпы жиналыстың күн тәртібіне белгілі бір сұрақтарды қоюға құқылы.

Жалпы жиналыстың шешімі сотта дауыс беруіне қатыспаған немесе қарсы дауыс берген серіктеске қатысушыға осындай шешімнің жалпы жиналыспен қабылданғандығы туралы белгілі болған немесе белгілі болуы мүмкін деген күннен бастап 6 ай ішінде берілуі керек.

ЖШС сияқты ҚЖС әділет органдарына тіркелу үшін Жар­ғы­ны, тіркелу туралы арызды және тіркелуге төленетін соманың кви­тан­циясын тапсырады. Жарғы барлық құрылтайшылардың қолымен бекітіледі.

Жаңа қатысушы серіктестікке төрт негізде қабылданады. Бұл шарт органның құзыретті басшысының және жаңа қатысушы арасында бекітіледі.

Акционерлік қоғам.

Акционетлік қоғам деп өз қызметін жүзеге асыру үшін ақша – пұлды жинау мақсатында акцияларды шығаратын заңды тұлға.

Қоғам акционерлердің мүлкінен бөлек мүлікке иемденеді. Акцио­нер­дер­дің міндеттемелері бойынша жауап бермейді. Қоғам өз мүлкі шегінде міндеттемелер бойынша жауапты.

Қоғам акционерлік оның міндеттемелері бойынша жауапты емес және ҚР заңнама актілерімен белгіленген жағдайларда өз акциясының сом мөлшерінде қоғам қызметімен байланысты шығындар бойынша жауапты.

ҚР заңнамаларында ескерген жағдайларда АҚ ұйым­дас­ты­ру­лық–құқылық нысанында коммерциялық емес ұйымдар құрылуы мүмкін.

Қоғам (коммерциялық емес ұйымдардан басқасы) облигация­лар­ды және құнды қағаздардың басқа түрлерін басып шығаруға құқылы.

Қоғамның атауы «Акционерлік қоғамның» ұйымдастырулық–құқылық ны­санының бағыттамасына сай болуы керек. Қоғамның атауының қыс­қар­тыл­ған «АҚ» аббревиатурасына рұқсат беріледі. Аббревиатура қоғам атауының алдында орналасуы қажет.

Халықтық акционерлік қоғам ретінде өз капиталының мөлшері айлық есептік көрсеткіштің кемінде 1000000 еселенген мөлшеріндегі болатын және акционерлердің саны бес жүз және одан да көп қоғам табылады.

Қоғамды халықтық акционерлік қоғам деп оның ұсынысы негізінде құ­зы­ретті орган табады немесе қоғамның жеке капиталының мөлшері және ак­ционерлер саны туралы түскен ақпараттар негізінде құзыретті орган табады.

Қоғамды ХАҚ деп табу реттілігін құзыретті орган белгілейді. Қоғам:

1.              Ол таратылған немесе қайта ұйымдастырылған (қоғамға басқа қоғам қосылған және одан бір немесе бірнеше жаңа қоғамдар бөліп шығарылған жағдайларды қоспағанда);

2.              Өз капиталының мөлшері он екі айдан астам мерзімінде айлық есеп­тік көрсеткіштің 1000000 еселенген мөлшерінен төмен сомаға дейін азайған;

3.              Акционерлердің саны алты ай ішінде 500-ден төмен азайып кеткен жағдайларда халықтың АҚ мәртебесінен айырылуы қоғам құрылтайшылары ретінде оны құру жөнінде шешім қабылдаған жеке және немесе заңды тұлғалар табылады.

ҚР мемлекеттік органдар мен мекемелер ҚР заңнама актілеріне сай қо­ғам құрылтайшылары немесе ауционерлері бола алмайды. Бұл жайт ҚР Үкі­ме­­­тіне, жергілікті атқару органдарға, ҚР Ұлттық Банкісіне қатысты емес. Мем­­­лекеттік кәсіпорындар қоғам құрылтайшылары болуға құқылы және осы кә­­­сіпорынға қатысты меншік және мемлекеттік басқару органының функ­ция­сын атқаратын мемлекеттік органның келісімімен оның акцияларын ала алады.

Қоғам құрылтайшылары ретінде бір тұлға болуы мүмкін. Қоғам құрылтайшылары қоғамды құрумен және мемлекеттік тіркеу салдарынан болатын шығындарды бірге төлейді.

Қоғам оның құрылтайшыларының жиналысының шешімімен бекітіледі. Егер қоғам бір тұлғамен бекітілсе, онда осы тұлғамен қоғам бекітіледі деген шешім қабылданады.

Бірінші құрылтай жиналысында құрылтайшылар келесі шешімдерді қабылдайды:

1.  Қоғамның құрылуы туралы шешім қабылдайды және қоғамды құру бойынша бірлесіп қызмет атқару ретін белгілейді.

2.  Құрылтай шартты бекітеді.

3.  Жарғылық каптал мөлшерін белгілейді.

4.  Белгіленген акциялар санын белгілейді.

5.  Белгіленген акцияларды мемлекеттік тіркеу туралы шешім қабылдайды.

6.  Қоғамды тіркеушіні сайлайды.

7.  Мемлекеттік тіркеу үшін қоғам атынан құжаттарға қол қоюға құзыретті тұлғаларды сайлайды.

8.  ҚР заңнамасына сай қоғам құрылтайшыларының жарғылық капиталға салынатын мүлікті бағалайтын тұлғаларды белгілейді.

9.  Қоғамның жарлығын бекітеді.

Қоғам жай акцияларды немесе жай және артықшылықты акциялар шығаруға құқылы. Акциялар құжатсыз нысанда шығарылады.

Акционерлік қоғам нысанында құрылған коммерциялық емес ұйымдар ар­тықшылықты акцияларды шығаруға құқысы жоқ. Акция бө­лінуге жат­пай­ды. Егер де акция жалпы меншік құқысында бір­неше тұлғаларға тиісті болса, онда олар бір акционер деп табылады және өз өкілі арқылы акцияда көрсетілген құқыларға иеленеді.

ҚР Заңнама актілерімен келесі шектеулер қойылады:

1.          Қоғам  акцияларымен мәмілелер жасау

2.          Бір акционерде қоғам акцияларының максималды көлемі

3.          Бір акционерге берілген қоғам акциялары бойынша максималды тұрғыда дауыс алуы [12].

Қоғам басқа да құнды қағаздарды шығаруға құқылы. Бұлардың шығару шарттары және реттілігі, айналуы және өтеуі ҚР құнды қағаздар нарқы туралы заңнамасы бекітіледі [13].

Коопертив мүшесі екі тұлғадан аз болмауы керек. Осы ереже оның құрылуымен бірге, жұмыс атқару мерзіміне тиісті. Егер де кооперативтен барлық мүшелер шығып, бір мүше қалған болса, онда ол алты ай ішінде жаңа мүшелерді қабылдай алуға, не оны жауапкершілігі шектеулі серіктестікке немесе акционерлік қоғамға қайта құруға құқылы.

Келесі белгісі – кооператив мүшелерінің оның қызметіне жеке еңбек атқару тұрғысында міндетті түрде қатысуы. Бұл дегеніміз тұлғаның коперативпен еңбектік қатынасқа міндетті түрде болуы. Нақтылай айтсақ олардың қатынастары еңбек заңнама нормаларымен реттелуі керек.

Өндірістік кооперативтің мүшелері өз еңбегімен бірге мүліктік салымдарымен қатысады. Заңнама актілермен осы салымның минималды мөлшері белгіленбеген, бұл кіші кәсіпкерлер үшін қызығушылық тудырады.

Кооператив анықтамасы бойынша ӨК қағидасы ретінде оның мүше­ле­рі­нің біріккен кәсіпкерлік қызмет табылады. ӨК мүшелері үшінші тұл­ға­лар­мен жеке, өз атынан жек және меншіктік жауапкершілік тұрғысында нақты қа­тынасқа түспейді. Қызығушылық танытқан тұтынушылардың сұранысын қанағаттандырмайды. Осы әрекеттер кәсіпкерлік қызметтің жеке субьектісі ретінде ӨК өзінен шығады [14].

ӨК өз қызметін Жарғыға, не құрылтай шарт пен жарғыға сүйене отыра атқарады. Құрылтайшылар өз еркілерімен құрылтай шартты бекіту керектігі жөнінде шешім қабылдайды. ӨК құрылтай құжаттары нотариалдық куәландыруды заңнама талап етпейді, сол себепті олар жай жазбаша түрде құрылуы мүмкін. Жарғы құрылтайшылардың жалпы жиналысында бір ауыздан бекітіледі және басқарма төрағасымен қол қойылады.

Жарғының мазмұны коммерциялық құпия болып табылмайды. Үшінші тұлғалардың талабы бойынша ол оларға танысу үшін ұсынылады.