Есеп саясаты

 

 

Кестенің мәліметтерінен кумулятивтік әдіс бойынша есептелген амортизация сомасы объектіні пайдаланудың бірінші жылында күрт өсіп, соңғы  жылдарында азайғанын көреміз.

Азайып отыратын қалдық әдісі. Бұл әдіс те кумулятивтік әдістің принциптеріне негізделген. Оны екі еселеген амортизациялау нормасын қолдану арқылы азайып отырған қалдық әдісі деп те атайды. Мысалы, жоғарыда айтылған автокөліктің қызмет ету (пайдалану) мерзімі 5 жыл. Бірқалыпты үлестіру әдісінде амортизациялау нормасы 20 %болады (100%:5).

Екі еселенген нормасыменесептелініп, азайып отыратын қалдық әдісінде амортизациялау нормасы мынаған тең 40%(20%х2) болады. Бұл белгіленген ставка (40%) қалдық құнға әрбір жылдың соңында жатқызалыда.

Қалдық құнды азайту үшін қажетті шамамен шектелінетін соңғы жылды қоспағанда, тозуды есептеген кезде жойылу құны есепке алынбайды деп саналады. Автокөліктің бастапқы құны 100000 теңге. Бес жыл бойы амортизация мынадай мөлшерде есептелінеді.

 

Мерзімі (жылдары)	Бастапқы құн	Екі еселенген амортизацияның жылдық сомасы	Жинақталған жылдық аморти- зацияланған сомасы	Айға есептелген амортизацияның сомасы (теңге)
Сатып алған мерзімі: 1-ші жылдың аяғында   2-ші жылдың аяғында   3-ші жылдың аяғында   4-ші жылдың аяғында 5-ші жылдың аяғында	100 000     100 000     100 000   100 000   100 000	40%х100000=40000   40%х60000=24000   40%х36000=14400   40%х21600=8640   2960	40000   64000   78400   87040   90000	3333   5333   6533   7253   7500

 

 Халықаралық практикада  баяу амортизация деп аталатын әдіс бар, мысалға, күрделі пайыздық әдіс, бірақ оны тек қана арнайы жағдайда ғана пайдаланады. Бұл әдістің мәні мына жағдайдан тұрады: онда негізгі құралды пайдаланудың бірінші жылында тозу сомасы аз мөлшерде есептен шығарылып, ал келесі жылдары ол біртіндеп арта бастайды. Амортизациялық әдіс өзгетудің нәтижесі ағымдағы және болашақтағы есеп беру кезеңдерінде көрініс табады.

Мысал. : “Әлия” ЖШС 2008 жылы желтоқсан айында құны 1 608 333 теңге  тұратын сауда құрал-сайманын сатып  алған. Оның болжаған жою құны 3760 теңге тұрған, ал пайдалану мерзімі 15 жыл.

Кәсіпорын амортизациясын есептеу үшін кумулятивтік әдіс пайдаланған, ал 2010 жылдан бастап бірқалыпты әдіске көшкен.

Есеп қағидасындағы  өзгерістің әсерін есептеу және оны  көрсету мынадай жолмен жасалынады:

 

Кезеңі	Кумулятивтік  әдіс бойынша амортизацияны есептеу	Бірқалыпты  әдіс бойынша амортизацияны есептеу
2008 жыл	(1608333-3760)х15/120=200572 теңге	(1608333-3760)/15=106971 теңге
2009 жыл	(1608333-3760)х15/120=187200 теңге	(1608333-3760)/15=106971 теңге
2010 жылға жинақталған  амортизациясының сальдосы	200572+187200=387772 теңге	106971+106971=213942 теңге

 

Амортизацияны есептеу 2008 жылдың 1-ші қаңтарынан басталған.

Амортизацияны есептеу  үшін кумулятивтік саны мынадай формула  бойынша есептелінеді:

15х(15+1)/2=120.

Екі әдісті пайдаланудың салдарынан 173830 теңгеге айырма пайда  болған, осы пайда болған айырма таратылмаған табысқа жатқызылады

 

 

 

 

 

 

 

 

 8.5  Жылжымайтын мүлікке инвестициялар

 

Есеп саясатында бастапқы танығаннан кейін субъект жылжымайтын мүліккке инвестициялардың барлық объектілерін кейіннен өлшеулі екі моделдің бірімен жүзеге асыруы тиіс:

1) Әділ құнмен есептеу моделі; немесе

2) Шығындарды күрделендіру моделі бойынша.

 

Әділ құнмен есептеу  моделін таңдаған субъект ХҚЕС (IAS) 40 «Жылжымайтын мүлікке инвестициялар» таңдауға тиіс.

Шығындар бойынша есептеу моделі таңдаған субъект өзінің жылжымайтын мүлікке инвестицияларын негізгі құралдарға тән іс жүзіндегі шығындар бойынша есепке алуға тиіс.

Ұйым өзінің есеп саясаты ретінде 1-параграфқа сәйкес не бастапқы құн бойынша есепке алу үлгісін, не 2-параграфқа сәйкес қайта бағалау үлгісін таңдауға тиіс және таңдап алған есеп саясатын жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтардың барлық тобына қолдануға міндетті.

Бастапқы құн бойынша  есепке алу үлгісі

1. Актив ретінде бастапқы танудан кейін жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектісі, жинақталған амортизация және құнсызданудан жинақталған залалдар шегеріліп, оның бастапқы құны бойынша ескерілуге тиіс.

Қайта бағалау үлгісі

2.   Актив ретінде таныла отырып, әділ құны нақты бағалауға келетін жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар объектісі, кейіннен жинақталған кез келген амортизация және кейіннен құнсызданудан жинақталған кез келген шығындар шегеріліп, қайта бағалау күнгі оның әділ құнына тең қайта бағалау шамасы бойынша есепке алынуға тиіс. Қайта бағалаулар есепті күні әділ құнды пайдалану кезінде анықталатын баланстық құннан елеулі түрде өзгеше болуына жол бермеу үшін жеткілікті түрде жүйелілікпен жүргізілуге тиіс.

 

    8.6 Өндірістік шығындарды есептеу мен калькуляциялау жүйесі.

 

        Өндірістің технологиялық және ұйымдастырушылық ерекшеліктеріне, өндірістік циклдің ұзақтығына, өнім түріне, оның күрделілігіне, өндірістің түрі мен сипатына байланысты кәсіпорындар шығындарды есептеу мен өнім құнын калькуляциялау келесі негізгі әдістерін қолдана алады:

• Нормативтік әдіс (нормативный),
• өндірістік өңдеу сатысы (попередельный),
• тапсырыстық әдіс (позаказный),

     Жанама шығындарды калькуляциялау объектілері арасында тарату әдісі. Жанама (қосымша) шығындарды тарату базасы ретінде кәсіпорын мына төменде аталған әдістерді пайдалана алады:

• өндірістік жұмысшылардың еңбекақысын төлеуге байланысты тікелей (прямые) шығындар;
• тікелей шығындардың жалпы сомасы;
• материалдық шығындардың сомасы;
• сметалық мөлшерлеме;
• өткізілген (шығарылған) өнім көлемі.

     Аяқталмаған өндірістің бағалануы. Жаппай және сериялы өндірісте аяқталмаған өндіріс құн бойынша бағаланады:

• нақты немесе нормативті (жоспарланған) өндірістік құн бойынша;
• тікелей шығындар бойынша;
• жұмсалынған шикізаттар мен материалдардың құндары бойынша.

     Өнімнің  бір ғана түрін өндіретін кәсіпорындардың  бухгалтерлік балансында аяақталмаған  өндіріс нақты жұмсалған шығындар  бойынша есептеледі.  

    

8.7 Есеп саясатын құрастырмағаны үшін белгіленген жауапкершілік шаралары

 

Қазақстан Республикасының  кейбiр заңнамалық актiлерiне бухгалтерлiк  есеп пен қаржылық есептiлiк мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 28 ақпандағы N 235 Заңына сәйкес 2001 жылғы 30 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы Заңының

1) 178, 179-баптары мынадай редакцияда өзгертілген:

"178-бап. Жеке  тұлғалардың және лауазымды адамдардың 
                  Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк есеп пен 
                                қаржылық есептiлiк туралы заңнамасын бұзуы

1. Жеке тұлғалардың  және лауазымды адамдардың Қазақстан  Республикасының бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы заңнамасында көзделген мiндеттердi:

iрi залал  келтiрмей, бухгалтерлiк есеп жүргiзуден жалтару;

бұрмаланған қаржылық есептiлiк жасау, бухгалтерлiк  есепте көрсетiлуге жататын деректердi жасыру, сол сияқты iрi залал келтiрмей, бухгалтерлiк құжаттаманы жою;

жария ұйымның  бас бухгалтерi лауазымына кәсiби бухгалтердiң  сертификаты жоқ адамды тағайындау түрiнде орындамауы және (немесе) тиiсiнше орындамауы, - айлық есептiк көрсеткiштiң жүзге дейiнгi мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады.

2. Осы баптың  бiрiншi бөлiгiнде көзделген, әкiмшiлiк  жаза қолданылғаннан кейiн бiр  жыл iшiнде қайталап жасалған әрекет, - айлық есептiк көрсеткiштiң жүзден екi жүзге дейiнгi мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады.

179-бап. Заңды  тұлғаның Қазақстан Республикасының 
                   бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептiлiк туралы 
                                  заңнамасын бұзуы

1. Заңды тұлғаның  Қазақстан Республикасының бухгалтерлiк  есеп пен қаржылық есептiлiк  туралы заңнамасын:

бухгалтерлiк  есеп жүргiзуден жалтару, егер бұл iс-әрекеттерде қылмыстық жаза қолданылатын әрекет белгiлерi болмаса;

құрылтай құжаттарына сәйкес ұйымның құрылтайшыларына (қатысушыларына), тiркеу орны бойынша мемлекеттiк статистика органдарының, мемлекеттiк бақылау және қадағалау органдарының құзыреттерiне сәйкес оларға көрiнеу дұрыс емес қаржылық есептiлiктi табыс ету, қаржылық есептiлiктi табыс етуден бас тарту, белгiленген мерзiмдi бұза отырып табыс ету не оны дәлелсiз себеппен табыс етпеу;

бұрмаланған қаржылық есептiлiк жасау, бухгалтерлiк  есепте көрсетiлуге жататын деректердi жасыру, сол сияқты бухгалтерлiк құжаттаманы жою;

жария ұйымның  бас бухгалтерi лауазымына кәсiби бухгалтердiң  сертификаты жоқ адамды тағайындау түрiнде бұзуы:

- шағын кәсiпкерлiк  субъектiсi немесе коммерциялық  емес ұйым болып табылатын  заңды тұлғаға - айлық есептiк  көрсеткiштiң жүзге дейiнгi мөлшерiнде;

-орта кәсiпкерлiк субъектiсi болып табылатын заңды тұлғаға - айлық есептiк көрсеткiштiң екi жүзге дейiнгi мөлшерiнде;

- iрi кәсiпкерлiк субъектiсi болып табылатын заңды тұлғаға айлық есептiк көрсеткiштiң бес жүзге дейiнгi мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады.

2. Осы баптың  бiрiншi бөлiгiнде көзделген әкiмшiлiк  жаза қолданылғаннан кейiн бiр  жыл iшiнде қайталап жасалған  әрекет, - шағын кәсiпкерлiк субъектiсi  немесе коммерциялық емес ұйым  болып табылатын заңды тұлғаға  - айлық есептiк көрсеткiштiң екi жүзге дейiнгi мөлшерiнде, орта кәсiпкерлiк субъектiсi болып табылатын заңды тұлғаға - айлық есептiк көрсеткiштiң төрт жүзге дейiнгi мөлшерiнде, iрi кәсiпкерлiк субъектiсi болып табылатын заңды тұлғаға айлық есептiк көрсеткiштiң бiр мыңға дейiнгi мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады.";

Ескерту. 1-баптың 2-тармағы 1) тармақшасының алтыншы  және он бесiншi абзацтары 2009 жылғы 1 қаңтардан  бастап қолданысқа енгізіледі.

2) мынадай мазмұндағы 179-1, 179-2-баптармен толықтырылсын:

"179-1-бап. Бухгалтерлiк  ақпараттың құпиясын жария ету

Коммерциялық  құпия болып табылатын бухгалтерлiк  ақпаратты оған рұқсаты бар адамдардың iрi зиян келтiрмей, жария етуi - айлық  есептiк көрсеткiштiң жүзден жүз елуге дейiнгi мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады.

2. Осы бапта  көзделген әкiмшiлiк жаза қолданылғаннан кейiн бiр жыл iшiнде қайталап жасалған iс-әрекет, - заңды тұлғаға айлық есептiк көрсеткiштiң екi жүзден үш жүзге дейiнгi мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады.";

 

 

 

 

Пән бойынша  негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі.

Негізгі әдебиеттер:

1. "Бухгалтерлік есеп және қаржылық  есеп беру туралы"  2007-жылдың 28-шіақпанындағы №234-ІІІ Қазақстан Республикасының Заңы.

2. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Ғабдуллин Т.Ғ., Шмидт О.И. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. – Алматы: Қазақстан-аудит орталығы, 2002.

3.Назарова В.Л. Шаруашылық  жүргізуші субьектілердегі бухгалтерлік   есеп.- Алматы: Экономика, 2005.

4.ӘбдіқалықовТ.Ә., Сәтмурзаев  А.А. Шағын  кәсіпорындарда бухгалтерлік есепті ұйымдастыру. – Алматы : ҚазМБА,  2006.

5.Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері (Халықаралық стандарт) /Оқулық. –Алматы. 2006. 

6.Тасмағанбетов Т.А., Омаров А.Ш., Әлібекова Б.А., Рабатов О.Ж.,   Байболтаева   Н.Ә.,   Радостовец   В.К.   Қаржы   есебі. – Алматы: Дәуір, 2005.

7.Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А.          Қаржылық есеп /Оқу құралы.- Алматы: Экономика. 2001.

8.Нурсеитов Э.О. Бухгалтерский  учет в организациях / Учебное  пособие. Издание второе и переработанное  – Алматы, 2007.