Бухгалтерлик есеп

 

 Дайын өнімнің шоттар корреспонденциясы  

 
 
 

             1.8.Қаржылық нәтижелер және меншікті капитал есебі. 

              Жарғылық капиталдың қалыптасуы мен есебі. 

 Жарғылық  капитал кәсіпрынның меншігіне  ие болып және басқаруға заңды  мүмкіндік беретін өндірістік шаруашылық қызметінің қаржылық нәтижесі болп табылады.

 ЖК кәсіпорын  тіркелген кезде мекеменің жарғысымен бекітіледі. Оның азаюы немесе көбеюі қатысушылардың қосылуына немесе шығуына  байланысты болады.

 Мұндай жағдайда кәсіпорын ЖК қайта тіркеуі керек.

 Төленбеген  капитал есебі:

 5110 «Төленбеген  капитал» шоты.

 Бұл шотта  заңды тұлғалардың, жеке тұлғалардың  шаруашылық серіктесіктердің жарғылық қорына қосқан үлесері бойынша қарыздарының сомасы туралы ақпарат жинақталады.

 Жарияланған жарғылық қор сомасына Дт 5110 Кт 5000. Жк-ға салымдардың салынуының жүзеге асыруына қарай Дт салым шоттары Кт 5110

 Қорытынды табыс есебі

 Есепті  кезеңнің жиынтық табысын немесе зиянын есепке алу үшін 5610 шоты арналған. Егер де кәсіпорын табысты болса, онда шот пассивті.

 Жыл ішіндегі әртүрлі қызмет түрлерінен түскен табыстар 6000 бөлімшесінің шоттарында 6100,6200,7000,6300 бөлімшесінің шоттары кіреді. Сонымен қатар 7010,7210,7340,7710 шоттарында жыл бойы жалпы алынған табыстар, алынатын шығыстар жинақталады.

 Төтенше жағдайлардан және тоқтатылған операциялардан алынған табыстар сомасы бойынша  жыл аяғында 7000 бөлімшесінің және  7110,7310,7340 шотының кт-нен есептелінетін  шығыстар 5610 шотының дебетіне көрсетіледі.

 Табыс сомалары 6020,6030 шотының дебеті бойынша  жән 5610 шотының кредиті бойынша  көрсетіледі.

 Ал  зиянды  6020, 6030 шотының кредитінен 5610 шотының дт-не көшіріледі.

 Табыс Дт5610 Кт 5510

 Шығыс Дт 5510 Кт5610

 Бөлінбеген  табыс есебі.

 Кәсіпорынның  қорытынды табысынан бюджетке төленетін салықтарын және табыстың есебінен өтелетін басқадай шығындарды төлегеннен қалған сомасы есепті жылдың "бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны)" болып табылады. Ұйымдарда "бөлінбеген табыстың (жабылмаған зиянның)" есебі:

 -    "Есепті жылдың  бөлінбеген табысы   (жабылмаған зияны)"-5510;

 -     "Өткен   жылдардағы   бөлінбеген   табысы   (жабылмаған зиян)-5520"

 — деп  аталатын шоттарда жүргізіледі. Бөлінбеген пайда көбейгенде (келіп кірістелгенде) 5510 шоты кредиттелінеді. Ал керісінше бөлінбеген пайданың жұмсалуы немесе осы жылғы шеккен зиян 5510 шотының дебетіне жазылады.

   Резервтік капитал есебі.

 Акционерлік қоғамдар мен басқа да ұйымдар  өздерінің таза  пайдасы  есебінен  жоғарыда  айтылғандай  резервтік капитал    құрады.    Бұл   резервтік   капиталдың   мөлшері қоғамның жарғысында белгіленеді. Резервтік капиталдағы жинақталған сома алдын ала болжанбаған (есептелмеген), төтенше жағдайлардан болатын  шығындарды жабу үшін жұмсалады. Жалпы резервтік капиталдағы жинақталатын сомаларды   жұмсау  тәртібі   акционерлік  қоғамның  жарғысында   бекітіледі.   Резервтік   капиталдың   жұмсалуына байланысты азаюы келесі есепті кезең ішінде қоғамның жарғысында көрсетілген мөлшерге тең етіп қайта қалыптастыруды қажет етеді. Резервтік капиталдың қаржысын пайдалану жолдары кәсіпорын жарғысында қаралған тәртіп бойынша есеп саясатына сай жұмсалады. Резервтік капитал сомасына салық есептелдмейді. Себебі ол салық төлегеннен кейін таза пайдадан құралған, кейіннен ол сома қатысушылардың арасында бөлініп таратылғаннан кейін салық есептелетін болады. Салық заңдары бойынша таратылып бөлінген пайда дивиденд деп аталады да және оның 5пайызы табыс салығы есебінде бюджетке төленеді.Резервтік капитал есебі 5410 шотында жүргізіледі.5410 дебеті бойынша резервтік капитталдың пайдаланылған қаржысы көрсетіліп, акционерлердің дивидендтер бойынша есептелген сомасының дивидендтербойынша есептелген сомасының көлемі 3030,3390,3540,4170,4430 корреспондаенцияланады. 
 

 

                             1.9. Қаржылық есеп 

   Есеп беру деп кәсіпорынның  өткен кезеңдегі қаржылық-шаруашылық  қызметін кешенді түрде сипаттайтын  барлық көрсеткіштер жүйесін  айтамыз. Есеп беру процесін  жасау есеп жұмысының соңғы  сатысы болып табылады.

   Қаржылық есеп берудің мақсаты  өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның  қаржылық жағдайы туралы сенімді,  мәнді және пайдалы ақпараттарды  беру болып табылады. Қаржылық  есеп берудің пайдаланушыларының  қатарына потенциалды инвесторлар,  кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып  алушылар, еңбеккерлер, сондай-ақ  мемелекеттік органдар кіреді.

   Қаржылық есеп беру басқарушы  органдардың жұмысын және субъектінің  ресурстарын, міндеттемелерін және  ақша қаражаттарының болашақтағы  ағындарын бағалауға, несие беру  бойынша шешімдерге және инвестициялық  қызметтерді қабылдауға пайдалы  ақпараттарды береді.

   Есеп беру мәліметтерін кәсіпорынның  тиімділігін бағалау үшін, сондай-ақ  шаруашылық қызметін талджау  үшін сыртқы пайдаланушылар пайдаланады.

   Осымен қоса, есеп беру кәсіпорынның  шаруашылық қызметін жедел басқару  үшін қажет және ол болашақ  кезеңдерді жоспарлау мен болжау  үшін басты база болып табылады.

   Есеп беруге қойылатын негізгі  талаптар: кәсіпорын қызметінің  нәтижесін анық және объективті  көрсету, барлық көрсеткіштерді  бір-бірімен қатаң түрде үйлестіру,  бухгалтерлік пен жедел-статистикалық  есеп берудің сабақтастығын сақтау, әдістемелік және басқа да  ережелерді сақтау болып табылады.

   Бұрмаланған есеп бергені үшін  кәсіпорынның басшысы мен бас  бухгалтері ҚР-ның әрекет етіп  тұрған заңдарына сәйкес жауап  береді. 

   Қаржылық есеп берудің негізгі қағидалары болып:

   Есептеу. Қаржылық есеп беру есептеу қағидасының негізінде жасалады, соған сәйкес өнім жөнелтілген, жұмыс атқарылған кезінен бастап, олардың төлену нәтижесіне қарамастан табыс болып танылады, ал шығысы мен зияны орын алынған кезінен бастап танылады.

   Толассыздық. Субъект өз қызметін жақын арада тоқтатпауды топшылайды және ондай ниеттің көз жетерлік болашақта пайда болуын да мақсат тұтпайды.

   Түсініктілік. Қаржылық есеп беруде берілген ақпарат пайдаланушыларға түсінікті болуы тиіс.

   Маңыздылық. Қаржылық есеп беруді пайдаланушылар ондағы мәліметтерге қанағаттануы тиіс, қаржылық, шаруашылық, жедел жағдайларын бағалаған кезде олардың қабылданған шешіміне алынған мәліметтер өз септігін тигізуі керек.

   Мәнділік. Қаржылық есеп беру негізінде қабылданған экономикалық шешімдер олардың ұғымдарының дұрыстығына немесе дұрыс еместігіне әсер етуі мүмкін.

   Дұрыстық. Есеп беру негізінен анық мәліметтердің көрсеткіштерінен құралады, егер де онда мәнді қателер немесе күні бұрын пішілген ойлар болмаса.

   Шындық және алалықсыз ұсыну. Қаржылық есеп беру субъектінің ақша қаражатының қозғалысы, операцияның нәтижесі, қаржылық жағдайы туралы пайдаланушыларға шындық және алалықсыз мәліметтерді ұсыну керек.

   Бейтараптылық. Қаржылық есеп беруде берілген ақпараттар күні бұрын ойластырылған мәліметтен алшақ болуы керек, яғни сенімді болжамы болғаны абзал.

   Сақтық. Кез келген шешімді қабылдаған кезде сақтық деңгейін сақтаған жөн, белгісіз жағдайда активтер мен табысты, сондай-ақ міндеттемелер мен шығыстың қайта бағалануына барынша жол бермеу керек.

   Аяқтау және салыстыру. Қаржылық есеп берудегі ақпараттардың анықтылығын қамтамасыз ету мақсатында ондағы мәліметтер толық болуы тиіс. Ақпараттардың пайдалылығы мен мазмұндылығын арттыру үшін бір есептік кезеңі екінші бір есептік кезеңмен салыстырылуы тиіс.

   Жүйелілік. Пайдаланушы субъектінің қаржылық есеп беруін, оның әртүрлі есептік кезеңмен салыстыру мүмкіндігін қалыптастыру керек, өйткені оның көмегімен қаржылық жағдайдың тенденциялық өзгерістерін анықтай алады, демек қабылданатын шешімдердің жүйелілігін сақтау мүмкіндігі артады.

   Есеп беруге қойылатын ең басты  талап тазалығы (ашықтығы) болып  табылады, яғни акционерлер мен  инвесторларға есеп берудің мәліметі  түсінікті болуы тиіс. Есеп беру  берілген мәліметтердің мерзімінде  жасалғаны жөн. Кәсіпорынның есеп  беруі бухгалтерлік, статистикалық  және жедел болып бөлінеді.  

     Қаржылық есеп беруді жасау бойынша түгендеу және басқа да дайындық жұмыстары.

 Жыл  сайын нақты қолда бар құндылықтардың мәліметін есеп мәліметтерімен салыстырып отыру керек. Тексерудің мұндай түрін  түгендеу деп айтамыз.