Бухгалтерлик есеп

 Еңбекақыға  байланысты шаруашылық операциялары: 

 

 -ЖШС жұмыскерлернің барлығы еңбекақыларын әр айдың басында алады. Еңбекақыны беру қолма-қолсыз есеп айырысу жолымен жүреді. Тек еңбекақы аударатын карточкасы жоқ жұмыскерлер, кезекті демалыс үшін ақы және т.б себептерде қолма-қол ақшамен есеп айырысу болады.ҚОСЫМША.

     1.6 Өндіріс шығындарының есебі мен өнімнің өзіндік құнының    калькуляциялау. 

 Өндірістік  шығындарының есебі  жіктелуі

     Кәсіпорын түрлері өндірістерден шаруашылықтардан тұратын механизм. Кәсіпорынның жекелеген өндірістік буындары бойынша жоспарлау және шығындары есепке алу мақсатында өндірілетін өнімнің атқаратын қызметіне қарай барлық өндірістер негізгі женә көмекші өндірістер боп бөлінеді.

    Негізгі өндіріс – кәсіпорын шығаратын өнімдер сондай-ақ өнімді сатуға және зауыт ішінде тұтынуға арналған шама фабрикаттарды дайындайтын өндірістер жатады.

   Көмекші өндірістер – негізгі өндірістің өнімін әзірлеуге қатыспайды бірақ, көтеруге жұмыс жасауға тікелей ықпал етеді.

   Қосымша цехтар – негізгі өндіріс қалдықтарын кәдеге жаратуға септігін тигізеді.

   Қосалқы цехтар – негізгі материалдардан емес, бірақ негізгі және көмекші өндірістерді пайдаланатын материалдардан өнім өндіреді.

   Эксперименттік цехтар – тәжрибелік үлгілерді дайындайды және түрлі эксперименттік жұмыстарды атқарады.

 Жеке  дара сериялық және жаппай өндіріс  боп 3-ке бөлінеді. Кез-келген өнімді өндіру және қызметті көрсету белгілі бір  шығындармен бітті. Ондай есеп мынаны қамтамасыз ету қажет. Жалпы өнім көлемін әрбір өнім түрлерінен нақты  өзіндік құнын есептеу қызметін көрсету, өндірілген өнімнің нақты  шығысын толық дер кезінде  және шынайы көрсету.

 Өндірістік  шығындар көптігін белгілері бойынша  жіктелуі мүмкін.

 -Шығындардың туындайтын орындары бойынша өндіріс тізбесі бойынша, ал олар шығындарды есепке алу мен жоспарлау кезінде субъектінің есеп саясатында анықталғандай етіп бөлінеді.

 -Қызметтер, жұмыстар және жекелеген өнім бойынша өндіріс шығындары жекелеген өнім түрлерінің өзіндік құнына немесе біртектес өнім топтарына енеді.

 -Шығындар өнімнің өзіндік құнына ену тәсілі бойынша тікелей – жекелеген өнім түрлерін өндірумен болды, жанама – өнімнің өзіндік құнына таратылып, бөлінетін яғни бірнеше өнім түрлерін өндірумен болып бөлінеді.

 -Өндіріс шығындары өнімнің көлеміне қатысты 2-ге бөлінеді:

 -Айнымалы – шығарылған өнімнің көлемі өзгеруі мен шығынның да өсуіне немесе азаюы мүмкін.

 -Тұрақты – өнімнің шығаруы көлемі өзгерген кезде деңгейі өзгермейтін кезде шығындар.

 -Шығыстар түрі бойынша – материалдық шығындар еңбек ақы шығындары еңбек ақыдан аударылатын аударымдар негізгі құралдардың амортизациясы және т.б. шығындар.

 -Басқару қызметі бойынша өнімге кеткен шығындар 3-ке бөлінеді:

 -Тікелей материалдар (дайын өнімді дайындауға кеткен шикізат пен материалдар)

 -Тікелей еңбек шығындары ( өнімді дайындаушымен өндіріс жұмысының еңбек шығындары еңбек ақысы)

 -Өндірістік үстеме шығындар (бұған тікелей материалдармен тікелей еңбек шығынынан басқаның бәрі кіреді)

 Кезек шығындары (өндірістік емес шығындар) 2-ге бөлінеді:

  -Сату бойынша шығындар. Дайын өнімді тапсырыс бойынша және жеткізу бойынша қамтамасыз етілетін барлық шығындар.

-Әкімшілік шығындар. Кәсіпорынды басқаруға барлық шығындар.   

            Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау.

  

 Калькуляция дегеніміз – өнімнің атқарылған жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің бір шешімге есептелінген өзіндік құны болады.

 Өндірісті ұйымдастыру ерекшеліктері мен  технологиясына өндірістегі шығындарды есепке алудың және өнімнің өзіндік  құнын калькуляциялаудың бірнеше  әдістері қолданылады:

 -Қарапайым әдісі (проценттік)

 -Тапсырыстық әдіс

 -Нормативтік әдіс

 -Бөлістік әдіс

 -Халықаралық практикада қолданылатын әдістер: Стандарт-кост жүйесі; директ-костинг жүйесі. Калькуляциялауды жасау мерзімі: алдын-ала және кейінгі болып 2-ге бөлінеді. Алдын-ала жасалған калькуляция өнімді шығарғанға дейін өндіріске қажетті деңгейіндегі шығындарының мөлшерін топшылайды. Ол өзгерістерінде 3-ке бөлінеді:

 -Жоспарлы

 -Сметалы

  -Нормативті

 Жоспарлы  калькуляция - өнімге және бұйым бірлігіне мүмкін. болатын шығындардың деңгейде анықталады. Ол кезде жалақының өнеркәсібіннің материалының нормасы оның технологиясы резервтері де ескеріледі. Сметалық калькуляция – бұл жоспарлы калькуляцияның бір түрі. Ол жоспарланған жаңадан игерген бұйымының негізінде жасалады. Нормативтік калькулиция – ағымдағы жоспарлы калькуляцияның бір түрі болып табылады.  
 
 

         
 

    1.7  Дайын өнім және оны өткізу есебі 

     Дайын өнім есебі және оны бағаландыру және номенклатурасы.  

 Дайын өнім – негізгі және қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімі. Дайын німнің өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы стандартпен немесе техгологиялық шарттарға сәйкестігі технологиялық бақылау қызметінен өткендігін паспорты сертификаты және басқадай құжаттармен куәландырылғаны қоймаға тапсырылған тапсырыс берушілердің қабылдап және басқа жайлады міндетті түрде актімен рәсімделеді.

 Дайын өнімді есептеу үшін (1320) Дайын өнімдеп аталған активті инвесторлыық шот пайдаланылады. Дайын өнім кәсіпорынның айналым қаражатының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп беруде нақты өзіндік құны бойынша көрініс табады. Дайын өімнің нақты өз құны есептік кезең аяқталғаннан кейін ғана анықталады. Ағымдағы есептік кезеңде өнім тұрақты түрде қозғалыста болады, сондықтан өнім ағымдағы есептік бағасы бойынша шартты түрде бағаланады, ол үшін дайын өнімнің өткен айдағы нақты өз құны тіркелген бағасы пайдануы мүмкін. Есептік кезеңнің соңында ауытқудың пайызы мен сомасын есептеу жолымен шығарылып оның есептік бағасын нақты өзіндік құнына дейін жеткізеді. Ауытқудың пайызы мен сомасы ай ішінде түскен және ай басындағы өнімнің қалдығына есептелінеді. Ауытқу кәсіпорынның экономикасын немесе артық шотында есептелінеді. Экономикасы қызыл жазумен, ал артық жұмсалған әдетке жазумен жазылады. Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау және шығынды есепке алудың халық аралық практикада қолданылатын әдістері. Кәсіпорынның басқарушы есебі есептің бір бөлігі ретінде, жеткізумен, тартумен болып жүргізіледі. Басқарушы есебі салаға сала ішіндегі салаға қызмет түрлеріне өнімнің жұмыстармен көрсетілетін қызметтердің өзіндік құнын есептеп шығарудың жүйелі әдістерін талдап, енгізуді көздейді. Стандарт – кост жүйесі бойынша өндіріске кеткен шығындарды есепке алудың әдісі есептің басқа жүйесінен дербес оқшауланған болып табылады. Стандарт – кост жүйесінің негізгі ерекшелігі мынадай: өндіріске жұмсалынатын барлық шығындар өндірісте жұмсалмай тұрып есептелінеді. Шығындар стандарт есептеу үшін натуралдық және құндық көрсеткіштер пайдалынады. Стандарт кост жүйесі өндіріс шығындарын жедел бақылап отыруды басты құралы болып табылады. Директ костинг жүйесін пайдалану өндіріс шығындарын есепке алу. Соңғы жылдары индустриалды дамығын елдердің өнеркәсібінде директ-костинг деп аталатын өндіріске кеткен шығындарды есепке алу жүйесі кең тараған. Директ-костинг жүйесін пайдалану белгілі қиындықтар туғызады. Үстеме шығыстары ауыспалы және тұрақты шығысқа және баға қалыптастыру үшін өнімнің толық өзіндік құнын ешбір жүйесіз белгілеуге тура келеді. Дайын өнімді бағалау және оның номенклатурасы. Есепті кезең аяқталған соң дайын өнімнің нақты өзіндік есептен шығаруға болады. Өнімнің қозғалысы күнделікті жүріп тұрғандықтан ағымдағы есепті жүргізуі үшін өнімнің шартты бағасын анықтау қажет. Дайын өнімнің ағымдағы есебі жоспардағы өзіндік құн мен немесе есептеу сағасыдеп аталатын ұйымның келісімді бағасы бойынша есептелінеді.

 Жоспарлы  өзіндік құнды да есептеші бағаны да ұйым өз берінше анықтап бекіте алады. Ай соңында жоспарлы өзіндік  құн өнімнің әр тобы бойынша қосымша  есептеулер жүргізу арқылы өнімнің  нақты құнына дейін жеткізіледі.

 Мысалы: Ай басындағы қоймадағы дайын өнім қалдығының өзіндік құны 484000 қоймадағы да өнімнің қалдық саясатының ауытқуы – 21360 тг. Есепті кезең шоғырланған өнімнің толық өзіндік құны 1421600 тг. Есепті кезеңде шоғырланған өнім сомасының ауытқуы 62304тг.