Бухгалетлік есеп және аудит

   Егемендікке қол жеткізгеннен соң жаңа тәуелсіз мемлекеттер өздерінің ұлттық ой-сана, салт-дәстүрлерімен қоса, жалпы мәдени – рухани дүниелеріне зер сала бастады. Ұлттық қоғамдық ойлар ішінде дәстүр мен қазіргі уақыт арасындағы  қайшылық пайда болды. Батыстың рухани байлықтарына тәнті болудан арылып, ұлттық ойдың ерекшелігін менгерудің уақыты келді. Бірақ Еуропаға тән  нәрсенің барлығын бойды ала қашудың  қажеті жоқ. Қазіргі кезде ұлттық және жалпы адамзаттық рухани байлықтары тиімді үйлестіру мәселесін алға қоя отырып, оларды мүлдем  жаңа  жағдайда сабақтастыра жүйелеу қажеттілігі  туып отыр. Мұның өзі өркениеттіліктің тіке жолына түсінуге мүмкіндік берумен  қатар, біздің қоғамдық-әлеуметтік және рухни өміріміздегі ерекшеліктерді игеруге жағдай жасайды. Осы айтылып  отырған тұжырым мектеп оқушыларының қазіргі ұлттық санамыздың өткенін, бүгінігі  игілігін, болашақ мақсатын диалектикалық тұтастыққа қарастырып, дүниетанымдарының сапалық нәтижеоерін  дамытуға мүмкіндік береді.

   Белгілі тарихшы  Л.Гумилев “Өз тарихын  білмейінше және оған белгілі бір  қөзқараста болмайынша, ешқандай мәдениеттің  дамуы мүмкін емес”, - деген пікірін  қолдауға тұрарлық. Ендігі жерде қоғамның рухани өміріндегі қажеттіліктерді (факторлар. әлеуметтік-экономикалық жағдайлар, мәдени-рухани кешендер, т.б.) жан-жақты түбегейлі  зерттеп, бағыт-бағдарын саралап, жасөспірімдердің дүниетанымдарын нарықтық экономика  талаптарына сай қалыптастыру білім  саласы қызметкерлерінің алдында тұрған ауқымды мақсат. 

Бақылау сұрақтары:

1. Этика ғылымының негізгі категориялары.
2. Этика ғылымының сабақтас пәндері.

           3.Этиканың ғылым ретінде дамуы 

Әдебиеттер:

1. А.Тулегенова., М.А.Тулегенова  Бизнес этикасы: Оқу құралы.- Қарағанды; ҚарМУ баспасы, 2006. -137бет

2. . М. Х. Мескон, М. Альберт, Ф. Хедоури. Основы менеджмента. Москва, "Дело", 1992

3. Ф. Котлер. Основы маркетинга. Москва, "Прогресс", 1992

4. В. Хойер. Как делать бизнес в Европе. Москва, "Прогресс", 1990  
 

№6 Рухани құндылықтардың тұлға дүниетанымына  ықпалы.

Дәріс  мазмұны:

   Қазақ ССР қысқаша энциклопедиясының I томының 140-бетінде жеке адамға былай  деп анықтама берген. “Танылған  табиғи және әлеуметтік қажеттілік негізінде  әрекет ету қабілеті мен мүмкіндігі бар”. Психологтар пайымдауы: “табиғат адамды жаратады, ал қоғам оны қалыптастырады”.

   Рухани  қажеттілік – қоршаған әлем құпиясын білмекке құмарлық, эстетикалық  және моральдық керексіну, яғни борышты  орындауға, өзара жәрдем көрсету, (Қазақ  ССР қысқаша энциклопедиясы, 1 том, 411 бет).

   Республика  Президенті Н. Назарбаев еліміздің  шығармашылық зиялы 

қауымның  танымал өкілдерімен кездесуінде (17.03.98) сөйлеген сөзінде: “... Елдің экономикалық мүдделерінің дұрыс шешілуі үшін де алыс-жақындағы мемлекеттердің біздің танығаны, мойындағаны керек. Ал, осынау дүбірлі дүниеде өзінді мойындатудың сенімді жолы – тағылымды тарихың, озық ғылымың, өрелі мәдениетің”  дей келе “ ... Біз өз тарихымызды  өзгелер тұрмақ өзімізге де толық  таныта алмай келе жатқан халықпыз. ...Бұл - әрбір азамат туған елінің, туған халқының тарихы ешкімнен де олқы еместігін түсінсін деген сөз. Бұл әрбір азамат тарих қойнауында ойша терендеу арқылы өзінің ата-бабалары қалдырған осындай кең-байтақ өңірдің  лайықты мұрагері болуға ұмтылсын деген  сөз... Түптеп келгенде біз осыны  мақсат етеміз” – деп, зиялы қауымның, әсіресе, педагогтардың назарын  аударды.  

    

   Дүниетанымдық тұрғыдан келсек, иман, инабат, адамгершілік, ізеттілік, ізгілік іздерінің қайнар көзі – таным, діни танымда  - дінде.

     Егемен елдің өзіндік идеологиясымен  ұлттық рухани күшіне енбесе, онда қоғамдағы әлеуметтік өзгерістерді  басқарудың, олардың нәтижелерін  жүйелі болжаудың жолдары көмескі  қалуы мүмкін. Әдетте  әр халықтың  өзіне ғана тән ерекшеліктерімен  дараланып тұратын дүниетанымдық  ой кешу процестерінің қалыптасатындығы  – табиғи құбылыс.

     Адамзат тарихында әр ұлттың  бақытына туып, артына мәнгі өлмес  мұра қалдыратын қайраткерлері  болатыны белгілі. Олар туған  халқының рухани әлемінде жарық  жұлдыздай болып, әр заманға,  әр ұрпаққа дұрыс жол мегзеп  отырмақ. Бұндай ұлы адамдар  Белинскидің сөзімен айтқанда  “Күллі әлемнің азаматы” бола  отырып, адамзат баласының өмірімен  бірге мәнгі жасайды.

     Ұлттық дүниетанымды биікке көтерер  күш, оның талантты өкілдерінің  өрелі істері мен дарынды туындыларына  байланысты. Халқымыздың тарихи  дамуының қайсыбір кезеңіне көз  салсақ, шоқтығымызды биіктетіп  тұратын қайталанбас дарын иелері  баршылық.

     Бүгінде тәуелсіздік алып, ұлттық  дүниетаным үлгілерін жинақтап, жаңғыртып жатқан қазақ ұлты  үшін бұл мұраны өз бойына  сіңіру және келешек ұрпаққа  қалдыру – асыл парыз. Әр  халық  өз ғұламаларын тану, дәріптеу, насихаттау арқылы ғана  шын мәніндегі өркениеттілікке  үйренбек.

     Егемендікке қол жеткізгеннен  соң жаңа тәуелсіз мемлекеттер  өздерінің ұлттық ой-сана, салт-дәстүрімен  қоса, жалпы мәдени – рухани  дүниелеріне зер сала бастады.

   Ұлттық  қоғамдық ойлар ішінде дәстүр мен  қазіргі уақыт арасындағы қайшылық пайда болды. Батыстың рухани байлықтарына тәнті болудан арылып, ұлттық ойдың  ерекшілігін менгерудің уақыты келді. Бірақ, Еуропаға тән нәрсенің барлығынан бойды ала қашудың қажеті жоқ. Қазіргі 

кезде ұлттық және жалпы адамзаттық рухани байлықтарды тиімді

үйлестіру мәселесін алға қоя отырып, оларды мүлдем жаңа жағдайда сабақтасыра жүйелеу  қажеттілігі туып отыр. Мұның өзі  өркениеттіліктің тіке жолына түсуге мүмкіндік берумен қатар, біздің қоғамдық-әлеуметтік және рухани өміріміздегі ерекшеліктерді игеруге жағдай жасайды. Осы айтылып отырған тұжырым  мектеп оқушыларының қазіргі ұлттық санамыздың өткенін, бүгінгі игілігін, болашақ мақсатын диалектикалық  тұтастықта қарастырып, дүниетанымдарының  сапалық нәтижелерін дамытуға мүмкіндік  береді.  

Бақылау сұрақтары:

1. Тұлға қалыптасуын дамытудың ғылыми негіздері.
2. Қазақ ғұламаларының тұлға туралы ойлары.
3. Рухани құндылықтар жүйесіне жалпы сипаттама.

Әдебиеттер:

1. А.Тулегенова., М.А.Тулегенова  Бизнес этикасы: Оқу құралы.- Қарағанды; ҚарМУ баспасы, 2006. -137бет

2. . М. Х. Мескон, М. Альберт, Ф. Хедоури. Основы менеджмента. Москва, "Дело", 1992

3. Ф. Котлер. Основы маркетинга. Москва, "Прогресс", 1992

4. В. Хойер. Как делать бизнес в Европе. Москва, "Прогресс", 1990

 

№7 Адамтану мәселесінің  зерттелуі.

 

Дәрістің  мақсаты: адамтану ұғымының әлеуметтік мәнін ұлттық негізде ұғындыру.

Дәрістің  жоспары:

1.Адамның  қоғамдағы орны, адам-мәдениет туындысы

2.Адамға  тән қасиеттер мен сапалар. 

3.Адам  туралы халық  қағидаларының  танымдық мәні -  практикалық сабақта. 

Дәріс  мазмұны:

   Адам  деген асқарлы ұғымының өзі –  мәдениет туындысы Ж.Баласағұнидың  “Құтты білік” дастанында адамның  қоғамдағы орны туралы былай деген: “Адам – бұл дүниеге қонақ, оның өмірі өткінші,  сондықтан  артына тек жақсылық қалдыруы қажет”.

   2. Қазақ  даласында  философияның адамның  өмір салты ретінде тууы мен  өркендеуі занды құбылыс. Алғащқыда  мәдениет танушылық пен илософиялық  идеялар мен ілімдер адамдардың  күнделікті практикалық өміріне  талдау жасаудан пайда болды,  осыдан барып белгілі бір терең  дүниетанымдық түсініктер қалыптасты.

Жалғыздық – қашанда жеке адамның басындағы қайғы-қасыретке, ішкі ойға, емін-еркін егілуге де, ішкі құпия тіршілікке ерік беруге, өз сезімін қадағалауға да, қадағаламауға  да құқысы бар мезет.

     Адам еркінен тыс санамен бейнелеуге  қтыспйтын, еркіңмен тыс физиологиялық,  психикалық құбылыс “санасыздық”  делінеді.

   Көшпелі  қазақ халқы туыстық-құндастық  жүйені қатаң сақтаған, оны өмір сүрудің моральдық этикалық өлшемі деп түсінген. Осыдан келіп “жеті  атадан дейін қыз алыспау” қағидасы дала заңына

   Адам  тәубасы: - адам күні адаммен – тіршілік тірегі.

   Ер-азамат ат жалында елін, жерін қарғаса, қыз  – ана тал бесікті 

тербетіп, ұлттың рухани – мәдени тұтастығын қамтамасыз еткен.

   2. Қазақ даласында философияның  адамның өмір салты ретінде  тууы мен өркендеуі заңды құбылыс.  Алғашқыда мәдениет танушылық  пен философиялық идеялар мен  ілімдер адамдардың күнделікті  практикалықөміріне талдау жасаудан  пайда болды, осыдан барып белгілі  бір терең дүниетанымдық түсініктер  қалыптасады.

   3. Отбасында әке-шеше, үй-іші адамдары, ал мектепте мұғалім өсіп, жетіліп  келе жатқан баланы заман ағымына  сай өзгерістер мен құбылыстарға  талдау жасатып, өз бетімен  саналы сезіне, түйсіне білуге  бағыт-бағдар беруі қажет. Аталған  талаптарға сай болу үшін бүгінгі  ұрпақ өз халқының рухани қазынасымен,  оның ұлттық мәдениетімен, әдет-ғұрып,  дәстүрлерімен тереңірек танысып,  оның танымдық, әлеуметтік мәндеріне  талдау жасап, күнделікті тіршілікте  қажетіне жарата алатындай тұлға  болып қалыптасуы қажет. өйткені  мұндай негіздерді білмей, өз  халқының ұлттық ерекшеліктерін  сезінбей, басқа халықтың өзіне  тән белгісін түсіну мүмкін  емес екені даусыз.

   Әрбір халықтың ұрпақтан-ұрпаққа беріліп  келген әлеуметтік, философиялық ой-пікірлері  болған. Көне тарихпен зейін қойып  таныссақ, қазақ халқы ежелден  парасатты, өте зерек, зерделі, дархан көңілді, жаны жомарт, өмірге тез бейімделгіш, ынтымағы жарасқан ел болғанына куә  боламыз.

   Адам  – табиғаттың бір бөлшегі. Сондықтан, қоршаған табиғи ортаның түрлі қасиеттері мен құбылыстары туралы ой толғап, дүниетанымы қалыптасады.

 

Табиғат құбылысының терең тынысына үңілуде  адамзат баласы талай жолдардан  өтіп, бай тәжірибе жинақтады.

     Табиғат жеткіншек дүниетанымын  қалыптастырушы негізгі және  басты ұстазы. Бұл туралы А.Машанов  Әл-Фараби туралы еңбегінде: “Ол  өзінің космология еңбегінде  табиғат матбуғат деген қағиданы  дәлелдейді. Оның мағынасы адам  баласының білім алатын көзі  – табиғат. Сол табиғатты бақылау,  зерттеу оны қорыту, тексеру, оның  заңын табу, сырын шешу... Ғаламның  ғажайып көркі де сонда, сыры  да сонда, мақамы да сонда  ... ғылымы да сонда, діні де  сонда, адамдардың өмірі де  сонда, ...” – дейді.

 

Бақылау сұрақтары:

1. Адамтану мәселесінің бүгінгі таңдағы этика ғылымы аясында зерттелу деңгейі.
2. Адам және қоғам.
3. Этика ғылымында адами қасиеттеріне қатысты негізгі категориялар.

 

Әдебиеттер:

1. А.Тулегенова., М.А.Тулегенова  Бизнес этикасы: Оқу құралы.- Қарағанды; ҚарМУ баспасы, 2006. -137бет

2. . М. Х. Мескон, М. Альберт, Ф. Хедоури. Основы менеджмента. Москва, "Дело", 1992

3. Ф. Котлер. Основы маркетинга. Москва, "Прогресс", 1992

4. В. Хойер. Как делать бизнес в Европе. Москва, "Прогресс", 1990

 
 
 
 
 
 
 
 
 

№8 Тұлғаның жеке қасиеттері.

 

Дәрістің  мақсаты: адам, тұлға дара тұлға ұғымдарын басқа ғылым негіздеріне сүйеніп түсіндіру.

Дәрістің  жоспары:

1.Тұлға  ұғымының әлеуметтік мәні.

2.Тұлғаның  жеке қасиеттерінің мотивтері  (түрткілері)

1. Халықтың мифтік сенімдерінің мәні

Дәріс  мазмұны:

   Жеке  адам қоғамнан тыс өмір сүре алмайды. Адам үнемі жетілу, даму

үстінде болады. Талаптану, іздену арқылы жаңа әрекеттерге итермелеуші