Бухгалетлік есеп және аудит

3. Ф. Котлер. Основы маркетинга. Москва, "Прогресс", 1992

4. В. Хойер. Как делать бизнес в Европе. Москва, "Прогресс", 1990  
 

    №3 Этикалық категориялардың  ұғымы 

Дәрістің  мақсаты: Этикалық категориялардың ұғымы және катеогриялардың сипаттамасы анықтап білу.

Дәрістің  жоспары:

1. Этикалық категориялардың ұғымы.

     2. Негізгі этикалық катеогриялардың сипаттамасы.

     3. Этикалық категориялардың әлеуметтік  маңыздылығы.

Дәріс  мазмұны:

       Барлық  ғылым түрлеріндегі сияқты этикада  да бірқатар катсгориялар бар. Категориялар заңдармен, қағидалармен, әдістермен 6ipire отырып, кез-келген ғылымның мазмұнының нёпізін құрайды. "Категория" сезінің өзі грек тілінен шыққан. Ол арқылы шынайы өмірдің маңызды жақтарын көрсетін мейлінше жалпы түсініктер сипатталады. Ол — адам танымының өзекті пунктерi.

       Этика категориялары — моральдың ең маңызды жақтары мен тұстарын керсететін, ғылым ретіндегі этиканың теориялық аппаратын құрайтын жалпы түсініктер. Этика категориялары адамгершілік сананың теориялық деңгейінде өміp сүрді. Олар — рухани, идеалды тәртіптің құрылымдары, болмысгың адамгершілік жақтарының субъективтік көрінісі, әлеуметтік құбылыс ретіндегі мораль туралы жүйеленген, ғылыми негізделген. теориялық білімдер жиынтьғы

       Сонымен қатар, моральдық құбылыстардың  көрінісі табуы тек теориялық  деңгейінде ғана жүзеге асырылмайтындығын  ескеру қажет. Олар нақты сезімдер, көзқарастар, арман-тілектер және т.б. түрде қарапайым сананың деңңгейінде  де көрінісс табады. Жоғарыда аталған  екі денгейінде де,көрініс тапкан элементтер бірдей сөздермен сипатталады. Мысалы, борыш категориясы бар  екені белгілі сонымен қатар  жеке тұлғапын борыш туралы көзқарасы  да бар.

       Этикасы категориялар туралы сөз қозғайотырып олардың ғылымның кейбір "қыметтік функцияларын. Бішіден, олар қоғамдыққатынастардың ретіндегі   танудыңтаусылмас баспалдақары. Екіншіден,олар танымның дербес құралы болып табылады. Үшшншіден,этика кагориялары — моральдық танымның  бірінші тәртіптегі мәнннен екінші тәртіптегі мәнге және т.б.дамуының,қозғалысының  нысыны.

       Басқа ғылымдардың категорияларына  тән  белгілерді, қасиеттерді иеленгенімен,этикалық категориялардың өзіне ғана тән  бірқатар ерекшеліктері де бар.

       Біріншіден, олар     қоғамдық  қатынастардың  адамдардың жүріс -тұрысымен, олардың  жакысылық пен жамандық, борыш, абырой, әділдік туралы көзқарастарына сәйкес 6ip-6ipiнe, қоғамга, мемлекетке, отбасына, ұжымға деген қатынасымен байланысты жақтарын көрсетеді. Алайда, мұндай жағдайларда  олар әркашан таза күйде көрініс  таппауы да мүмкін, ce6e6i, кейбір кездерде олар басқа ғылымдардың категорияларымен араласып кетеді  де, сол категориялардың  адамгершілік аспектілерін ашып керсегеді.

       Екіншіден, этикалық категориялар бағалаушылық, аксиологиялық сипатка ие. Басқаша  айтқанда, олардың барлығын жаксылық пен жамандық, қайырымдылық пен зұлымдық  тұрғысынан бағалауға болады, ал олардың  өздері осы бағалаудың нысаны ретінде  көрініс табуы мүмкін адал, тәртіп, әділ, жауапкершілі мол адам және т.б.

       Үшіншіден, олар адамдардың жүріс-тұрыстары мен  қарым-қатынастарын реггеу құралы болып  табылады, қоғамның адамгерішілік талаптарын керсетеді

       Төртіншіден, басқа да адамгершілікк құрылымдар: қағидалар, нормалар, талаптар, ережелер және т.б. сияқты этика категорияларының беделі мен маңыздылығы қоғамдық көзқарастың немесе жеке тұлғаның өзіндік  санасының күшіне негізделеді.

       Бесіншіден, этика категорияларында, басқа ғылымдардьң  категориялары мен түсініктерімен салыстырғанда, қоғамдық қатынастардьң  эмоционалдық жағы мейлінше кең көрініс  тапқан. 
 
 

Бақылау сұрақтары 

1. Этика категориялардың ерекшеліктерін атаңіс?

2. Этика категориялары дегеніміз не? 
   

Әдебиеттер:

1. А.Тулегенова., М.А.Тулегенова  Бизнес этикасы: Оқу құралы.- Қарағанды; ҚарМУ баспасы, 2006. -137бет

2. . М. Х. Мескон, М. Альберт, Ф. Хедоури. Основы менеджмента. Москва, "Дело", 1992

3. Ф. Котлер. Основы маркетинга. Москва, "Прогресс", 1992

4. В. Хойер. Как делать бизнес в Европе. Москва, "Прогресс", 1990  
 
 

     №4 Іскерлік  психологиясы және онің негізгі  проблемалары.  

Дәрістің  мақсаты: Іскерлік  психологиясы және онің негізгі проблемаларын талдау

Дәрістің  жоспары:

1.Этика туралы түсінік

2.Этика  психологиясы туралы түсінік

Дәріс  мазмұны:

     Кәсіпкерлік — жоғарыда кіріспеде айтқандай-ақ, ол өзінің есебінен,  және де өзінің тәуекелділігі мен өзінің жауыпкершілігіне қарызға алған қаражаттың немесе өзінің қаражат есебінен іске асырылатын, мақсаты болып тұрақтандыру мен кіріс алу үшін жеке ісін дамыту жэне кәсіпкерлік болып табылатын еңбек ұжымының жалпы қоғамдық әлеуметтік проблемаларын шешуге бағытталып, ез еркімен жасалған коммерциялық қызмет.

     Басқа сөзбен айтқанда, кәсіпкерлік —  ол өзінің және қоғамның щижетгілігін қанағаттандыруға, өзінің ісін, қайта жасап шығаруды, мекеменің сапалы өркендеуін пайдаланылану мен кіріс алуға, қаражатты көбейтуге бағытталған жэне тұрақты инновацияларды пайдалануға арналған, өз еркімен жұмыс істейтін әркетті экономикалық кызмет.

     Бүтінгі Казақстандағы бизнестің мақсаты  — шаруашылық айналымдарды өсіру жэне кіріс алу емес, сонымен қатар үздіксіз -дағдарыс жағдайында өмір сүру қабілеттілігі.

 Этика — ол адалдық, ашықтық, айтқан сөзіне сенімділігі, нарықта тұрақталған ережелермен дәстүрлерді қимылдағы заңдарға сәйкес тиімді пайдаланып жұмыс істеу мүмкіндігіне негізделген істік этика. Нарықтық жағдайда кәсіпкерлік кызметтің қортындысы ең алдымен, бизнесменнің кұзырында болатын материалдар мен қызметкерлер, ондағы адамдардың жұмыс істеу сапасы және олардың психологиялық факторларының ерекше маңызы алдын ала анықталады. Бизнес психологиясы, ондағы бүгінгі күндеігі орнықтырылып жатқан табысқа жету істік бағыты сияқтанады.

     Этика  психологиясы - Басқарудың психологиялық проблемаларымен өзгеше шұғылданатын ерекшелігі бар ғылым жүйе. Бұл жерде оқып біліп үйреніп алу объектісі ретінде адамдардын ұжымда өзара қарым-қатынасы шыға бастайды. Негізгі психологиялық проблемаларлар:

• психолгиялық   басқарушылық   қызметгің   структуралы- 
  функциональдық талдануы;
• психологиялық талдау қүрылымы және басқарушылармен 
  мамандардың,   автоматандырылған   жұмыс   орындарын 
  пайдалану, басқару жүйелерінің автоматандырылуы;
• өндірістік және басқарушылық ұжымдардың және ондағы 
  адамдардың өзара қимылда болуы;
• адам және олардың өзара қарым қатнасы, моральді психо- 
  логияльщ жағдайдың қолайлы құрастырылу факторлары;
• басшылар және көсемдік, көрнекті адам және бастықтың 
  қызметі, бастықпен бағынышты адамдардың арасындағы 
  қатынас, таңдап алудың психологиялық аспектілері жэне 
  басқарушы мамандарды өз орындарына орналастыру, бас- 
  шы мамандарды дайындау сұрақтары, кызмет істеушілер- 
  ді басқарудың психологиялық аспектілері, басқарушылық 
  шешімдерді іске асыру жэне шешім кабылдау процессте- 
  ріне әсер ететін факторларды зерттеу.

     Психология  жетістіктерін пайдаланудың аркасында, нарықтык кызметтердің тиімділігін жоғарылатуға мүмкіндік болады. Бұл жүйедегі инновация ішінде мынадай сұрақтарды шешу, мысалы алғашқы ұжымның, жұмыс тобының, бригаданың, командасы  кұрастыру санының тиімділігі. 

Бақылау сұрақтары 

1.Этика туралы түсінік

2.Этика  психологиясы туралы түсінік

Әдебиеттер:

1. А.Тулегенова., М.А.Тулегенова  Бизнес этикасы: Оқу құралы.- Қарағанды; ҚарМУ баспасы, 2006. -137бет

2. . М. Х. Мескон, М. Альберт, Ф. Хедоури. Основы менеджмента. Москва, "Дело", 1992

3. Ф. Котлер. Основы маркетинга. Москва, "Прогресс", 1992

4. В. Хойер. Как делать бизнес в Европе. Москва, "Прогресс", 1990  
 
 
 
 
 
 
 
 
 

№5 Кадым (Антикалык) заманындағы  этикалық  ойлар.

Дәрістің  мақсаты: ғылым салаларына түсінік беріп, танымдық мәндерін ұғындыру.

Дәрістің  жоспары:

1.Этика  ғылымына түсінік.

1. Ерта замандағы этика.
2. Батыс зиялыларының ойлары.

Дәріс  мазмұны:

   Адамдар әрекеті мен өнегелік сипатын  айқындау үшін әр ұлттың өз өлшемі болған. Этностық өлшем моральдан да тереңірек  жатыр. Белгілі бір таптың тұрмыс-тіршілігін, мұратын белгілейтін қоғамдық сананың  айрықша формасы, қоғамдық қатынастардың  ерекше түрі мораль (имандылық, имансыздық) дегеніміздің өзі жалпы адам баласының  өнегелілік құбылыстарының туындысы.

   Өсіп  келе жатқан жас өрендер өздерінің  ұлттық мәдениетін дамыта отырып, ғылымда, өндірісте, әскери және құқық салаларында  еуропалық сияқты алға басу, яғни өркениетте оларға теңелуі қажет. Адамның мәдени болмысы өзі туып-өскен, тәрбиеленген мәдениеттің болмысына байланысты толысады. Адам баласының рухани жетілуінде шарықтаулар мен құлдыраулар  алмасып отырған. Адамзат баласының  әлеуметтік және рухани өмірінде үздіксіз қозғалыс болуы заңды құбылыс. Ұрпақ  өткенді менгеріп, қабылдап, түсініп, өзіміздің тарихи, рухани, мәдени байлықтарымызды, оның берік ірге тасына сүйене отырып игеретін, бүкіл әлемдік өркениетке лайықты орын алатын кез туды.

Жалпы адамзаттың өркениет қазынасына өз  үлестерін қосқан халықтардың мәдени және ғылыми мұраларын зерттеу –  ғасырлар тереніңде өздерінің ізгі ойларын ұсынған ұлы адамдардың есімдерін ғана емес, әр ұлттың өзіне  тән бай мәдениетін де көрсетеді. Басқа әлем халықтары сияқты қазақтар да бай, дамыған мәдени-ғылыми, философиялық ойлары бар халық. Мұндай зерделі  халықтың әлемдік мәдениеттен тыс  қалуы қиянат. Мақтануға да, өзгеге жарқыратып көрсете аларлық рухани қазынамыз, ата-баба қалдырған өткеніміз  бар. Әрбір халықтың ұрпақтан-ұрпаққа  беріліп келген әлеуметтік-философиялық ой-

пікірлері болады. Жастардың мәдени және рухани өсу белестерін анықтау ісі өз алдына бір мәселе. Сонымен, ұлттың рухани мұрасы азаматқа ортақ болғанымен, әр халық оны түсінге өз тіршілігі  тұрғысынан келеді. Қазақ жерінің  батысы Атыраудан, шығысы Алтайға дейін  созылып, орасан зор көлемді алып, ертеден рулық, тайпалық бөлінуіне  қарамастан, түрлі аймақтардағы дүниетанымдық  көзқарастары ортақ.

   “Қазақтың кең алқапқа қоныс тепкен, сан  жағынан көп өзіндік этномәдени мұрасы бар. Бірегей антропологиялық  тұрпаты, ұлттық мінез-құлқы бар  екенін де естен шығаруға болмайды. Бір ғажабы – аса зор кеңістігі  мекендегеніне қарамастан, оның кезенде  өз рухына қуат берелік нәр таба алады да, рухани дүние байлығы  адамзатқа ортақ болғанымен, әр ел оны түсінуге өз тіршілігі тұрғысынан келеді”, - деп жазады Қазақстан  философтары І.Ерғалиев пен Е.Телібаев.

   Халықтың  ұлттық ерекшелігін өткен ғасырдың екінші жартысында қазақ даласында  болып, халықтың салт-дәстүрі мен  әдет-ғұрпын терең зерттеген өзінің “Из Сибири” деген еңбегін  жазған неміс оқымыстысы, академик В.В.Радловтың (1837-1918) еңбегінде былай  деп көрсетілген: “ Менің қазақтар арасында ұзақ уақыт тұрып, олардың  салт-түрімен танысқанымда көзім  жеткен ақиқат – бұлардың өзіндік  ерекше мәдениеті бар халық екендігі. Біздің отандастарымыз ойлағандай олар тіпті де тағы, ауыздықсыз, басбұзар, қарақшы, тұқымын құртуға тұрарлық халық емес. Олардың мінез-құлқына  отырықшы халықтарға қараған көзқараспен  қарау керек. Олардың өмірге көзқарасы  салт-дәстүрлері, әдет-ғұрпы, бір сөзбен айтқанда, бар өмірі мен еңбегі малмен тікелей байланысты болғандықтан жыл бойы көшіп-қонуға негізделген”.

   Ойды  бейнелеп беруі және ашық-айқын өткір  айта білуі жағынан қырғыздарды (қазақтарды) тіпті Батыс Азияның  француздары деуге болады”. Қазақ  халқының дара ерекшелігіне небір шетел  зиялылары бас иген, құдіретін  мойындаған. Демократ, интернационалист ғалым А.Янушкевич: “ ... өзіне жоғарыдан  менсінбей қарайтын халықтар арасында бұл көшпенділердің құрметті орын алатын кезі келді” деп, көрегендік пікір  айтқаны дәлел.