Бюджетпен есеп айырысу есебі және аудиті

Әлеуметтік салықты төлеу салық төлеушісінің орналасқан жері бойынша есепті тоқсаннан кейінгі айдың 25–нен кешіктірілмей жүргізіледі. 

Әлеуметтік салық  жөніндегі декларация орналасқан жері бойынша салық органдарына есепті тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15–нен кешіктірілмей тоқсан сайын табыс етіледі.

Талдау барысында анықталғанындай негізгі құралдар кәсіпорын активтерінің негізгі бөлігін құрайды.  Сондықтан кәсіпорын көлік, жер және мүлік құралдарына салық секілді тікелей салықтарды төлеуші болып саналады.

Мүлік салығы.

Кәсіпорын №6 регистрде көрсетілгендей мүлікке салық төлеушісі болып табылады. Объектінің орналасу жері бойынша салық органына 15 ақпаннан кеш емес 701.01 формасында салқы төлемдерін ұсынады.

Заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлер үшін негізгі құралдар–жабдықтар немесе жылжымайтын мүлікке инвестициялар болып табылатын, Қазақстан Республикасының аумағындағы ғимараттар, құрылыстар, тұрғын үй құрылысы, үй–жайлар, сондай–ақ жермен байланысты өзге де құрылыстар салық салу объектісі болып табылады /23/.

Бухгалтерлік есептің  деректері бойынша айқындалатын салық салу объектілерінің орташа жылдық баланстық құны салық салу объектілері бойынша салық базасы болып табылады. Салық салу объектілерінің орташа жылдық баланстық құны ағымдағы салық кезенінің әр айының бірінші күні мен есепті кезеңнен кейінгі айының бірінші күніндегі салық салу объектілерінің баланстық құнын қосу кезінде алынған соманың он үштен бір (1/13) бөлігі  ретінде айқындалады.

Заңды тұлғалардан мүлік салығын салық салу объектілерінің орташа жылдық құнының 1,5 процент ставкасы бойынша есептейді.  Ал 2007-2008 жылдары заңды тұлғалар салық салу объектiлерiнiң орташа жылдық құнына 1 процент ставка бойынша мүлiк салығын төледі.

Мүлік салығы бойынша бюджетпен есеп айырысудың есебі 3180 «Мүлік салығы» шотында жүргізіледі. Мүлік салығын төлеу  бойынша шоттар корреспонденциясы 9–кестеде келтірілген.

Кесте 9 –  Мүлік салығын төлеу  бойынша шоттар корреспонденциясы

Бюджетке салық төлеу салық салу объектілерінің орналасқан жері бойынша жүргізіледі. Декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірілмей табыс етіледі.

Жер салығы.

Серіктестік №5 регистрде көрсетілгендей жер салығын төлеуші болып саналады. Салық кодексінің 378-386 баптарында ағымдық жылға жер салығының сомасын анықтау үшін базалық және салықтық мөлшерлемелері қарастырылған.

Жер учаскесі салық салу объектісі болып табылады. Жер салығын айқындау үшін жер учаскесінің алаңы салық базасы болып табылады.  Жер салығын айқындау үшін жер учаскесінің алаңы салық базасы болып табылады.

Елді мекендер шегінде орналасқан онеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығы емесмақсаттағы жерлеріне және олардың санитариялық–қорғаныштық, техникалық және өзге де аймақтарына Салық Кодексінің 387 бабы талаптары ескеріле отырып, 381–бабында белгіленген базалық ставкалар бойынша салық салынады.

Салықты есептеу әрбір жер учаскесі бойынша салық базасына тиісті салық ставкасын қолдану арқылы жүргізіледі. Заңды тұлғалар Салық кезеңі ішінде жер салығы бойынша ағымдағы төлемдерді есептеуге және төлеуге міндетті Ағымдағы төлемдердің сомасы ағымдағы жылдың 25 ақпанынан, 25 мамырынан, 25 тамызынан, 25 қарашасынан кешіктірілмей тең үлестермен төленуге жатады.

Заңды тұлғалар декларацияны салық органына есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31 наурызынан  кешіктірмей, сондай–ақ ағымдағы төлемдердің есеп қисабын  ағымдағы салық кезеңінің 15 ақпанынан кешіктірілмей табыс етеді.

Серіктестікте жер салығының сомасы 2007 жылы –  18545 тг, 2008 жылы – 18 931тг, 2009 жылы – 21 566 тг.

Жер салығы бойынша бюджетпен есеп айырысудың есебі 3160 «Жер салығы» шотында жүргізіледі.

Жер салығын есептеген кезде:

Д–т   7210 «Әкімшілік шығыстар»;

К–т   3160 «Жер салығы».

Жер салығын аударған кезде:

Д–т   3160 «Жер салығы»;

К–т   1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаттары».

Көлік құралы салығы.

Шаруашлық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы салық салу объектілері бар заңды тұлғалар көлік құралы салығын төлеушілер болып табылады.

Салықты есептеу айлық  есептік көрсеткіштер мен әрбір санаттағы көлік құралдарына көрсетілген салық ставкалары бойынша жүргізіледі. 2007 және 2008 жылғы Салық Кодексіне сәйкес салық төлеудің белгiленген мерзiмi аяқталғанға дейiн пайдаланылу мерзiмi алты жылдан асқан жеңiл автокөлiк құралдары мен  белгiленген салық төлеу мерзiмi аяқталғанға дейiн пайдаланылу мерзiмi жетi жылдан асқан ТМД елдерiнде шығарылған жүк таситын, арнаулы автокөлiк құралдары бойынша  түзету коэффициенттерi қолданылады.

Салық төлеуші салық салу объектілерін, әрбір көлік құралы бойынша салық ставкасы негізге ала отырып, салық кезеңі үшін салық сомасын дербес есептейді. Заңды тұлғалар бюджетке салық төлеуді салық салу объектілері тіркелген жері бойынша, ағымдағы төлемдерді енгізу арқылы салық кезеңінің 5 шілдесінен кешіктірмей жүргізеді.

Серіктестікте көлік құралы салығының сомасы 2007 жылы – 36 865 тг, 2008 жылы –46 670 тг, 2009 жылы – 58 757 тг болды.

Көлік құралы салығы бойынша есеп айырысу операциялары  3170 «Көлік құралдары салығы» шотында жүргізіледі.

Салық есептелген кезде келесідей бухгалтерлік жазба беріледі:

Д–т   7210 «Әкімшілік шығыстар»;

К–т   3170 «Көлік құралдары салығы».

Салық төленгенде:

Д–т   3170 «Көлік құралдары салығы»;

К–т   1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаттары».

Кәсіпорын көлік құралына салықты көлік құралының тіркелген жері бойынша салық органына ағымдық жылдың 5 шілдеден кеш емес 701.00 формада есебін көрсетеді.

Ай сайын кәсіпорында 700.00 форманы ұсыну үшін қажет бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде ағымдық жылдың 1 қаңтарындағы жағдайы бойынша толтырылатын «Кәсіпорын бойынша көлік құралдарына салық жөнінде оперативті ақпараттар» салық регистірінде түзетулер енгізіледі/26/.

2.3  Бюджетпен жанама салықтар бойынша есеп айырысу есебі

Жанама салық – тауар бағасына қосылады және тауар сатқанда тұтынушылардан өндіріп алады. Оларға қосылған құн салығы, акциз салығы жатады.

Жанама салықтардың ауыртпалығы тауарларды соңғы тұтынушыға түседі. Жанама салықтарда төлеу көзін мемлекеттің өзі тауар бағасына директивті тәртіппен үстеме бекіту жолымен қалыптастырылады. Олар тауар мен қызметтердің бағасы арқылы алынады. Тауар бағасын арттырады, өйткені тауар бағасына немесе қызметке үстеме түрінде қосылады және сатып алушы төлейді.

Жанама салықтарды әмбебап, жеке, қазыналық монополия жанама салық және кежендік баж болып бөледі.

Әмбебап салығы қосылған құн салығы ретінде қаралады. Ал жеке жанама салық акциз деп аталады. Қазыналық монополиялық салықтарда тауарлардың басым бөлігін мемлекет өндіреді. Қосылған құн салығы дегеніміз – тауарларды өткізу, жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өндіру және олардың айналысы процесінде қосылған, оларды өткізу бойынша салық салынатын айналым құнының бір бөлігін бюджетке аудару, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында тауарлар импорты кезіндегі аударым.

«ERK–TRUST» ЖШС аталған салық түрлерінің арасынан қосымша құн салығын (ҚҚС) төлеуші болып саналады. ҚҚС есептеуде пропорционалды әдісті қолданылады.

Пропорционалды әдіс бойынша қосылған құн салығы айналымның жалпы слмасынан салық салынатын айналымның үлестік массасынан анықталады.

Бюджетке төленуі тиісті қосылған құнға салынатын салық өткізілген өнім мен, орындалған жұмыс  немесе көрсетілген қызмет үшін есептелген қосылған құнға салынатын салықтың сомасымен сатып алынған тауарлар мен материалдар мен жабдықтаушылардың көрсеткен қызметтері, орындаған жұмыстары үшін төленген қосылған құнға салық сомаларының арасындағы айырма ретінде айқындалады. Қосылған құнға салынатын салық мөлшері Қазақстан Республикасының заңында белгіленеді. 2009 жылы Қосылған құнға салық ставкасы 12 пайызды құрайды. Ал 2008 жылы мен 2007 жылы сәйкесінше 13 пайыз бен 14 пайызды құрады.

Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленетін қосылған құн салығының сомасы салық салынатын айналымнан есептелген құн салығының сомасы мен шегерілетін салық сомасының арасындағы айырма ретінде анықталады. Салық салынатын айналым болып тауарлар, қызметтерді көрсету бойынша қосылған құн салығының айналымы саналады.

Айналымға келесілерді сату, қызмет көрсету жатпайды:

–       жарғылык капиталға салым ретінде берілетін немесе қайтарылатын мүліктер;

–       жарнама мақсатында қайтарусыз берілген тауарлар;

–       тауарларды қайтарып беру;

–       заңды тұлғамен қайта құрылған негізгі құралдар, материалдық емес активтер мен басқа мүліктерді беру;

–       жеке тұлғаның мүлкін  өткізу бойынша айналым, егер ол кәсіпкерлік қызмет мақсатында қолданылмаса.

Салық салынатын айнылымның мөлшері тауарларды сату, қызмет көрсетуде жақтардың келісілген баға негізінде анықталады. Тауарды қайтарусыз беру кезінде айналымның мөлшері қосылған құн салығын қоспай сол айналымның болған күніне баға деңгейінен анықталады. Қосылған құн салығы қосылмаған тауарларды өткізгенде салық салынатын айналым тауардың баланстық құны мен өткізудегі құн арасындағы айырмадан алынады. Салық салынатын импорт болып Қазақстан Республикасының территориясына кіргізілген тауарлар саналады. Салық салынатын импорт мөлшеріне мпортталатын тауарлардың баж құны қосылады, сондай-ақ бюджетке төленетін салықтар мен басқа міндетті төлемдер сомасы.

Кәсіпорын тауарлар, қызметтер, жұмыстар бойынша айналым жасағанда алынған тауарларды шот-фактурада рәсімдеу тиіс. Шот-фактурада кәсіпорын айналым бойынша қосылған құн салығының сомасын көрсетеді.

Құн салығын есептеуге негіз болатын шот-фактурада Салық кодексінің 256 бабына сәйкес келесілер болуы керек:

1)    шот-фактураның реттік нөмірі;

2)    құрастырылған шот-фактураның күні;

3)    мердігер мен сатып алушының толық аты-жөні, мекен-жайы;

4)    тауар алушы мен мердігердің сәйкестендіру нөмірі;

5)    өнім беруші-қосылған құн салығын төлеушінің қосылған құн салығы бойынша тіркеу есебіне қойылғаны туралы куәлігінің нөмірі;

6)    сатылған тауарлар, көрсетілген қызметтер атауы;

7)    қосылған құн салығының мөлшерлемесі;

8)    сатылған тауарлар, көрсетілген қызметтердің қосынлған құн салығымен есептегендегі құны.

Шот-фактура өткізу бойынша жасалған айналымнан ерте не кеш толтырылмайды. Шот-фактураға кәсіпорынның бас бухгалтері мен басшысының қолымен расталып, мөр басылады. Онда әр тауар мен қызмет бойынша салық салынатын айналым мөлшері бөлек көрсетіледі. Тауарлар мен қызметтердің құны ұлттық валютада көрсетіледі. Шот-фактура екі данада жасалады, оның біреуі сатып алушыға беріледі. Егер салып алушыға тауар, көрсетілген қызмет үшін чек берілсе, шот-фактураның рәсімделуі қажет етілмейді. Қосылған құн салығының сомасын есептей алмаған жаңдайда Салық кодексінің 256 бабының 2 бөлімінің 8 бөлімшесінде көрсетілгендей кәсіпорын мердігерге шот-фактураны рәсімдеп беруді талап ете алады.

Кәсіпорын бойынша қосылған құн салығын есептеу мен бюджетке аудару 10–кестеде келтірілген бухгалтерлік жазбаларда көрініс табады.

Кесте 10 – Қосылған құн салығы бойынша шоттар корреспонденциясы