Басқа да салықтар бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі» (жер салығы, мүліктер салығы мен көлік салығы)

"Сату" термині тауарларға  қатысты қолданғанда сатуды, айырбастауды, ақысыз беруді немесе кепілге салынған тауарларды кепілдікке зат ұстаушының меншігіне беру және жұмыстар мен қызметтерді орындау деп білеміз.

Қосымша кұнға салынатын  салық бойынша есепте түрған немесе тұруға міндетті кәсіпкерлік, яғни заңды тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.

Қазақстан Республикасының  қатысуымен жасалған халықаралық шарттарда  түсті және кара металлдардың сынығын  коспағанда, тауарлардың экспортына нольдік мөлшерлеме бойынша салық  салынады.

 

Кесте 10. Бюджетке төленуге тиісті қосылған құн салығы

 

Қосылған құн салығын төлеуші	Салық салынатын объекті	Салық мөлшерлемесі	Салық кезеңі
ҚҚС бойынша есепте тұрған тұлғалар қосылған құн салығын төлеуші  болып табылады	Салық салынатын айналым	ҚР аймағында сатқан кезде 12 пайыз мөлшерінде салық салынады. Экспортқа сатқан кезде, оның нольдік пайызы алынады	Календарлық ай Егерде ай сайын төленетін ҚҚС соммасы МЕК аспаса онда төлеу кезеңі тоқсан сайын төленетін болып шешіледі. Ал ауылшаруашылығының өнімін өндіретіндер үшін төлеу кезеңі салықтық жыл болып танылады
ҚР кедендік заңына сәйкес ҚР-ң  аймағына тауар әкелуші (импорттаушы) тұлғалар қосылған құн салығын төлеуші  болып табылады.	Салық салынатын импорт	12%

 

 

Қосымша құнға салынатын  салықтың мөлшерлілігі салық салынатын айналымның 12 пайызын құрайды (КҚС-нан босатылған айналымды қоспағанда).

Салық салынатын айналым  бойынша бюджетке төленуге жататын  қосылған кұн салығының (ҚҚС) сомасы сатылған тауарға есептелген КҚС  сомасы мен, алынған тауар үшін төлеуге  жататын ҚҚС сомасының арасындағы айырмасынан шығады.

Қосылған құн салығын  төлеушінің тауарды (жұмысты, кызметті),сатуы  бойынша жасаған айналымына салық  салынады жене ол салық салынатын  айналым болып табылады; Салық  Кодексімен босатылғандар немесе Қазақстан  Республикасы өнімді сатудың орны болып табылмаса, онда олар салық салынатын айналымға кірмейді. Салық салынатын айналымның деңгейін қосылған құн салығының сомасына қоспай, тариф пен тараптардың мәмілесі бойынща белгіленген бағасын қолдана отырып, тауардың (жұмыстың, кызметтің) сатылатын құнын негізге ала отырып анықтайды.

Қазақстан Республикасының  аймағына сырттан (импорттан) келген тауарларға салық салынады (қосылған құн салығынан  босатылғаннан басқасы). Оларға салынатын  салықтың деңгейі Қазақстан Республикасындағы  кеден заңына сәйкес анықталады және оларға кеден кұны да қосылады.

 

Кесте 11. Қосылған кұн  салығын анықтау үшін сату орны болып  мыналар танылады:

Тауар бойынша	Жұмыс пен қызмет бойынша
Тауарды тиеу орны,егерде жабдықтаушы, алушы немесе үшінші тұлға болса	Қозғалмайтын мүліктің тұрған жері, егер де жұмыс пен қызмет осы мүлікпен байланысты болса;
Алушығатауардыберуорны	Жұмыс пен қызметтің нақты жүзеге асқан жері, егер олар сол мүліктің қозғалысымен байланысты болса;
	Қызмет көрсеткен нақты орны, сол
	қызметке қатысты болса, мәдениет саласы, өнер, білім, спорт;
	Кәсіпкерліктің орны немесе жұмысты, қызметті сатып алушының кез келген қызметі, келесідей жұмыспен қызметке қатысты болса: Байланыс, кеңес аудиторлық, инжиниринголық, бухгалтерлік қызмет көрсетсе, туризмді ұйымдастырушы болса, т.б.

 

Тауар (жұмыс. қызмет) алушы  бюджетке төленетін жарнасы бойынша  салык сомасын анықтаған кезде  қосылған құн салығының сомасын  зачетка жатқызуға құқығы бар. Зачетқа  жатқызылатын айналымды есептеген  кезде қосылғаи кұн салығын төлеуші пропорционалды немесе бөлек есептелінетін әдісті тандай алады. Пропорционалды әдісте қосылған құн салығын жалпы айналымдағы сомадан үлес салмағы бойынша аныктайды және соның денгейінде зачеткда жатқыза алады. Ал бағалы қағаз бойынша операциясының кезінде сату бойынша айналымына, оның өсімі қосылады. Ал балек есептелінетін әдісте салық төлеуші шығыс сомасы бойынша және алынған тауардың (жұмыстың, қызметтің) қосылған құн салғының сомасы бойынша жеке есептеулер жүргізеді және салық салынбайтын айналымның үлес салмағын және олардың сомасын анықтауға көмектеседі. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын қосылған құн салығының сомасы айналым бойынша есептелген қосылған құн салығының сомасы мен зачетқа жаткызылған салық сомасының айырмасы ретінде анықталады.

Салық салынатын айналым  резидент еместерден алынған жұмыс  пен қызмет, қосылған құн салығын  төлеуші болып табылмайды. Егер де ол жұмыс пен кызметтің сату орны Қазақстан Республикасы болса, онда қосылған құн салығын салуға жатады.

Қосылған күн салығы салынатын тауарларды тиеуді, жүмыстарды атқаруды немесе қызмет көрсетуді жүзеге асыратын қосымша құнға салынатын салық бойынша есепте тұрған салық төлеуші аталған тауарларды, атқарылған жұмыстарды немесе керсетілген қызметтерді қабылдап алатын тұлғаға салық шот-фактурасын ұсынуға міндетті.

«Мақсат» ЖШС ҚҚС есебінде жүргізіледі.

ҚҚС есебі үшін бастапқы құжаты шот-фактура болып табылады. Осы жоғарыда аталған ұйымды керекті  материалдармен және басқа да құндылықтармен жабдықтайтын кәсіпорындармен есеп айырысуының есебі «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» деп аталатын отта есеп айырысу сомасының деңгейіне және нысанларына қарамастан жабдықтаушылардан алынған материалдар мен қосалқы бөлшектер, олардың атқарған жұмыстары мен көрсеткен қызметтері үшін есептелінген қарыз сомалардың есебі жүргізіледі. «Жабдықтаушы және мердігерлермен есеп айырысу» деп аталатын шоттың кредитінде тиісті материалдық-қорлар, шығындар бойынша жабдықтауылардың акцептелген шот-фактурасына сәйкес есептелген сомалар, ал бұл шоттың дебиті бойынша «Ақшалар» деп аталатын шотының және басқа да шоттардың кредитінен (төленген жерлеріне байланысты) оларға төленген сомалар жазылады. «Жабдықтаушы және мердігерде жабдықтаушы-мердігердің әрбір шот фактурасы бойынша бөлек жүргізіледі. Бұл журнал-ордерде жабдықтаушы-мердігерлердің шот-фактураларының акцептелуі, материалдық құндылықтардың, жұмыстар мен қызметтердің қабылдануы, олардың құнының, олардың құнының төленуі жайлы мәліметтер жазылады.

Келіп түскен шот-фактураларды алдымен үлгілі түрі М-1 «Келіп түскен жүктер есебі журналына» тіркейді. Бұл журнал бойынша ұйымда материалдық құндылықтардың уақтылы келіп түсуіне бақылау жасалады. Журналда жазылуға тиісті мәліметтерді жабдықтау бөлімі тауар-көлік жүкқұжаттары (накладнойлары) кіріс ордерлері, материалдарды қабылдау туралы актілер негізінде кәсіпорын қоймасына материалдық құндылықтардың келіп түсуіне қарай жазылып отырады. Журналға тек акцептелген шот-фактурасы ғана жазылады.

Салықтардың, алымдар  мен міндетті төлемдердің түрлері, мөлшері және олардың төлеу тәртібі Қазақстан Республикасы заңдарында қаралады. «Бюджетпен басқадай есеп айырысу» шотының кредитіне тиісті шығындар есептелетін шоттардың дебитінен еспетелген салық, алымдар мен міндетті төлемдер сомасы, ал бұл шоттың дебитіне тиісті төлем төленген шоттардың кредитінен төленген сомалар жазылады.

№	Операциялар мазмұны		Д-т	К-т	Тип
1	2		3	4	5
1	Заңды ұйымдардан бюджетке алынатын корпоративтік табыс салығы сомасына		7710	3110	ІІІ
2	Ұйымның есеп саясатының өзгеруіне  немесе кеткен кемшіліктерді түзетуге байланысты, бөлінбеген табыстың бастапқы қалдығын реттеуге жататын салық сомасының - Ұлғаюына - Азаюына		5430 3110	3110 5430	ІІІ ІІ
3	Төтенше жағдайларға және тоқтатылған  операцияларға байланысты табыстар (зияндар) салығының сомасы		6410	3110	ІІ
4	Төтенше жағдайларға және тоқтатылған  операциялардың салдарынан шеккен зиянға байланысты, өзгерген салық сомасына		3110	6410	ІІ
5	Заңды ұйымдардың бюджетке нақты аударған корпоративтік табыс салығы сомасы		3110	1030	IV
6	Ағымдағы кезеңде пайда болған немесе жойып жіберудің нәтижесінде уақытша айырмашылық (бухгалтерлік есеп пен салық есебінің талаптарының айырмашылығының нәтижесінде болған) алдағы уақытта төлеуге тиісті салық		7710	4310	III
7	632 – «Кейінге қалдырылған табыс  салығы»деп аталатын шотқа түзетілер енгізуге байланысты:  -салық мөлшерін ұлғайтуға; -салық мөлшерін азайтуға.		7710 4310	4310 7710	III
8	Пайда болған немесе жойып жіберудің  нәтижесінде кездескен уақытша  айырма салық сомасына: -бюджетке төлеуге; -зиянды жабу нәтижесінде есептелген		4310 4310	3110 7710	II   III
9	Активтерді қайта бағалауға  байланысты салық сомасының үстеме өсімі, салық есебіндегі қайта бағалау  үстеме өсімінен жоғары болған кезде		5320	4310	II
10	Салық есебіндегі қайта бағалау  үстеме өсімінің, бухгалтерлік есептегі қайта бағалау үстеме өсімінен жоғары болған кезде		4310	5320	II
11	Сатып алушыларға және тапсырыс берушілерге  сатылған өнім (жұмыс қызмет) үшін талап  етілген шот бойынша қосылған құн салығының сомасына		1210	3130	III
12	Орын толтырылатын қосылған құн  салығы сомасы мен есептелген қосылған құн салығы сомасының өзара жабылуына		3130	1420	IV
13	Бюджетке аударылған қосылған құн  салығы сомасына		3130	1030	III
14	Жеке тұлғарарға есептелген табыс  салық сомасына		3430	3120	II
15	Серіктестіктерге қатысушылардың девиденттері мен табыстарынан, олардың үлестеріне қарай, төленетін көздерінен ұсталуға тиісті, есептелген салық сомасына		3031,3032,4170	3120	II
16	Жеке тұлғалардың еңбекақысынан  ұсталған табыс салығы сомасының  бюджетке аударылғаны		3120	1030	IV
17	Бюджетке артық аударылған салық сомасының қайтарылуы		1030	3110-3120	III
18	Есептелген әлеуметтік салық сомасы		7210	3150	III
19	Есептелген әлеуметтік салық сомасы бюджетке есеп айырысу шотынан аударылды		3150	1030	IV
20	Есептелген акциз салық сомасы		2110	3140	III
21	Есептелген акциз салығының  салығының сомасы бюджетке есеп айырысу  шотынан аударылды		3140	1030	III
22	Есептелген жер салығы сомасы		7210	3160	IV
23	Есептелген жер салығы сомасы бюджетке есеп айырысу шотынан аударылды		3160	1030	IV
24	Есептелген мүлік салығы сомасы		7210	3180	III
25	Есептелген мүлік салығы сомасы бюджетке есеп айырысу шотынан аударылды		3180	1030	IV
26	Есептелген көлік құралдарына  салық сомасы		7210	3170	III
27	Есептелген көлік құралдары  салығы сомасы бюджетке есеп айырысу  шотынан аударылды		3170	1030	IV

 

Сатып алушыларға және тапсырыс берушілерге сатылған өнім (жұмыс  қызмет) үшін талап етілген шот  бойынша қосылған құн салығының  сомасына дебет шотында 1210 кредит шотында 3130, қосылған құн салығын қосқанда сатып алу бағасы (Д ш. 1210, К ш. 3130) – 3 534 010 тг.

ҚҚС (Д ш. 3130, К ш. 1030) – 589 002 тг.

 Материалдық ресурстарға  төлем түскеннен кейін 7120 «Қосылған  құн алығы» мен кредит шоты 3130.

Материалды ресурстар  үшін жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысқаннан кейін «Қосылған құн салығы» 3130 шотына есептейді:

(Д ш.3130, К ш. 3210) –  589 002 тг.

Өнімді сату кезінде  есептелінген салық соммасы дебет  шотында 3210, 3420, 3120 және кредит шоты 3130:

(Д ш. 3210, К ш. 3130) –  200 000 тг.

Қосылған құн салығының  декларациясында ҚҚС бойынша салық базасы, ҚҚС жалпы соммасы беріліп, бас бухгалтердің қолымен ресімделеді.

«Мақсат» ЖШС мүлік салығы мен ортажылдық есеп құны.

Кәсіпорынның есептелген мүлік салығы сомасы дебет шотында 7210 және кредит шотында 3180 соммасы «басқа да салықтар» жеке субшотта «Мүлік салығы». Бюджетке төленетін мүлік салығы дебет шотында 3180 кредит шотында 1030 сипатталады.

Бухгалтерлік  мәліметтер бойынша 2010 жылға кәсіпорынның мүлік салығына есеп жүргізіледі.

Мерзімі	НҚ қалдық құны МЕА
1.12.2009 ж.	1 000 032
1.01.2010 ж.	1 457 863
1.02.2010 ж.	2 562 130
1.03.2010 ж.	7 952 000
1.04.2010 ж.	3 562 220
1.05.2010 ж.	100 000
1.06.2010 ж.	1 478 245
1.07.2010 ж.	1 785 412
1.08.2010 ж.	321 450
1.09.2010 ж.	555 544
1.10.2010 ж.	3 344 778
Барлығы	25 329 229

Қазақстан Республикасының Салық Кодексіне сәйкес 1.10.2010ж салық салу объектілерінің ортажылдық қалдық соммасынан алынған сома (25 329 229/ 13 = 1 948 402 теңге) кәсіпорынның мүлік салығы 194 840 теңгеге тең.

Журнал-ордерге жазулар  бастапқы құжаттардың мәліметтеріне байланысты синтетикалық операциялар жүргізіледі.

«Мақсат» ЖШС

Дебеттелген және кредиттелген ай ағымдағы айналымдар ай соңында  Бас кітапқа жазылады.

Бюджетпен есеп айырысу  есебінің ерекшеліктері мен принциптерін қарастырып, «Мақсат» ЖШС салыстырмалы ведомостін жинақтап, қайта қарастыруды ұсынамын.

Кәсіпорынның бюджетпен  есеп айырысуы бойынша айналымдық баланстық  көрсеткіштерін жыл ішінде бір рет  болса да салыстырып, тексеріп отыру  қажет, сонда салық инспекциясы  мен болуы мүмкін қателіктердің  алдын алуға болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6.Басқа да салықтар  бойынша бюджетпен есеп айырысудың  бухгалтерлік есебін дамыту жолдары

 

Соңғы 10 жыл ішінде мемлекет салық жүйесінің перманентті  реформалау жағдайында болып отыр. Салық жүйесін жетілдіру жолдары шексіз, өйткені қоғам дамуындағы әрбір жаңа кезеңнің экономика дамуында өз артықшылығы бар, бұл өз кезегінде мемлекет пен шаруашылық субъектілері арасындағы мәселелерді адекватты түрде шешуді талап етеді.

Салық әкімшілігі – салықтардан  кетуден гөрі салықтарды төлеу тиімдірек  деген деңгейге әлі жеткен жоқ.

Салық жүйесінде әлі  күнге дейін нашар жиналатын  салықтар көлемі өте үлкен көлемде, ол кәсіпорындағы шаруашылық қызметін нашарлатады, бұл өз кезегінде бизнестің  дамуына кері әсерін тигізеді.

Мемлекеттік мүлікті  түгендеу процесі өте баяу жүруде, дегенмен бюджеттік ұйымдардан жасырынатын, яғни салық төлеуден жалтарынатын қарапайым коммерциялық ұйымдар жиі кездеседі.

Қазақстан Республикасындағы  салық саясатын жетілдіру мақсаттары қандай? Бұл өте маңызды сұрақтардың  бірі болып табылады. Орта мерзімді дамуда – бұл экономикадағы салық жүктемесін төмендету, мемлекеттік міндеттемелерді реттеу, басымдылық міндеттерді шешуде қаржы ресурстарын шоғырландыру, бюджеттік кірістердің әлемдік бағалар коньюнктурасынан тәуелділігін төмендету, мемлекеттік қаржыларды басқаруды құру және бюджетаралық қатынастардың тиімді жүйесін қалыптастыру болып табылады.

Салық реформасы салық  төлеушілерге салық ауыртпашылығын төмендетуге, салық жүйесін жеңілдетуге, салық салу шарттарын реттеуге және салық әкімшілігінің сапасын жоғарлатуға бағытталған. Салық төлеушілер тиімді сот механизмдерінің көмегімен салық және кеден инспекторларының озбырлығынан қорғануы тиіс. Сонымен қатар салық төлеушілер салықтарды уақытында төлемегенде, жауапкершілігі қатаң түрде болуы керек.