Басқа да салықтар бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі» (жер салығы, мүліктер салығы мен көлік салығы)

2. ҚҚС (қосымша құн  салығы) (СК 8 бөлімі 28тарау,228-276 бабтар);

3. Акциздер (СК 9 бөлімі 38тарау,277-299 бабтар);

4. Әлеуметтік салық  (СК 12 бөлімі 47тарау, 355-364 бабтар);

5. Жер салығы (СК 14 бөлімі 53тарау, 372- 393 бабтар);

6. Занды және жеке  тұлғалардың мүліктеріне салынатын салық(СК 15 бөлімі 57тарау, 394- 410 бабтар);

7. Көлік құралдарына салынатын салық(СК 13 бөлімі 50тарау, 365-371 бабтар);

8. Ойыналатын бизнестің  салығы (СК 16 бөлімі 59тарау,411-418 бабтар);

9. Тиісті салықтар (бильярдтық  столдар, ұтымсыз автоматтар, боулинг, (СК 17 бөлімі 60 тарау, 419-425 бабтар);

10. Корпоративтік табыс  салығы (СК 4 бөлімі 10тарау, 81-152 бабтар);

Бұдан басқа СК – пен  бюджетке міндетті төлемдермен алымдар  бар, олар:

Кәсіпкерлік қызметпен  айналысатын жеке тұлғалар мен заңды  тұлғаларды тіркегені үшін алым;

Қызметтің жекелеген  түрлерімен айналысу құқығы үшін алым;

Акциондық сатудан алынатын алым;

Лицензиондық алымдар;

Қоршаған ортаны дастаған үшін төлем;

Автокөлік құралдарының ҚР аймағында жүрген үшін төлем;

Радиожүйелік спекторын  пайдаланған үшін тқлем; және т.б. салық кодексі бойынша.

Осылардың ішінде салықтөлеушілерге  ең керекті салық түрі ҚҚС. ҚҚС  – тауарлардың, жұмыстардың және қызметтердің өндірісі мен айналым  процесінде қосылған құн өсімі бөлігіндегі  бюджетке аударылатын жанама салық. Бюджетке төленуге тиіс ҚҚС өткізілген тауар, жұмыстар, қызметтер үшін көрсетілген ҚҚС сомасы мен сатып алынған тауарлар, жұмыстар, қызметтер үшін төленуге тиіс ҚҚС сомалары арасындағы айырма ретінде анықталады.

ҚҚС ставкасы салық салынатын  айналымның 12 % құрайды. Нөлдік ставка бойынша салық салынатын айналымдар да бар. Есепке алуға қабылданатын ҚҚС активтер 1420-« ҚҚС» шотында ескеріледі.

Сатып алынған құндылықтар, орындалған жұмыстар және көрсетілген  қызметтер үшін төленуге келісім берілген шоттар бойынша ҚҚС сомасына Д-т 1420 К-т 3310.

Есепке алуға қабылданған (субъектінің ҚҚС бойынша берешегін  кемітуге жатқызылған) ҚҚС сомасы Д-т 3130 К-т 1420.

Шаруашылық субектісінің ҚҚС бойынша бюджетке берешегі пассивтік 3130-«ҚҚС» шотында ескеріледі.

Мысалы:

Өнім үшін салықтық шот-фактурасы  ұсынылды 210 мың теңге,

ҚҚС есептелді – 24 мың теңге,

Барлық құн – 235 200 теңге.

Өткізілген өнімнің  нақты өзіндік құны – 195 000 теңге.

Өткізілген өнімнің  нақты өзіндік құны Д-т 7010 К-т 1320 – 195 000 теңге;

Өнімнің келісім құнына (ҚҚС-сыз) Д-т 1210 К-т 6010 – 210 000 теңге;

ҚҚС сомасына Д-т 1210 К-т 3130 – 25 200 теңге;

Бюджетке ҚҚС төленген Д-т 3130 К-т 1030 – 25 200 теңге;

Сатып алушылардың шоты төленді Д-т 1030, 1010 К-т 1210 – 235 200 теңге;

Жыл сонында:

а) шығыстар Д-т 5610 К-т 7010 – 195 000 теңге;

ә) кірістер Д-т 6010 К-т 5610 – 235 200 теңге. Д-т 5610 К-т 5510 – 15 000 теңге. Таза табыс 15 000 теңге құрады.

Есептік мерзімде жеткізушілерден  алынған активтердің ҚҚС сома жиыны 340000тг. құрады, сатылған өнімдер, тауарлардың ҚҚС сома жиыны 525000тг. құрады, бұл жерде кәсіпкерлік ұйым бюджетке 185000тг. ҚҚС-ті аударады немесе берешек болады.

Ал, керсінше, сатылған өнімдер, тауарлардың ҚҚС сома жиыны 340000тг. болып, кіріске алынған активтердің  ҚҚС сома жиыны 525000тг. құраса кәсіпкерлік ұйым бюджетке ҚҚС төлемейді, бұл жерде берешек жағдай туындамайды, кіріске алынған активтердің ҚҚС 1420 Д-де көрсетілді, сатылған өнімдер, тауарлардың ҚҚС 3130шоттың К-де көрсетілді, әр есептік мерзімнің аяғында осы шоттар жабылады Д3130 К1420 болып, сонда 3130 қалдық қалатын болса бюджетке берешек туындайды, 1420 қалдық қалатын болса берешек деген жағдай туындамайды. І,ІІ бөлімдер шоттар активті шоттар кіріске алынады, ІІІ,ІУ,У бөлімдердің шоттары пассивті шоттар К жазылады міндеттемелер туындайды.

Жеке табыс салығы

Салық кодексінің 153 бабына сәйкес төлеушілер – бұл салық  жылында салық салынатын кірістері  бар жеке тұлғалар (ҚР азаматтары, шетелдік азаматтар, азаматтығы жоқ тұлғалар).

Салық салу объектісі  – бұл жиынтық жылдық кіріс  пен шегірімдер арасындағы айырма ретінде есептелген салық салынатын кіріс.

Салық кодексінің 166-бабында  табыс салығыны ставкасы келтіріледі  Төлем кезінде ұсталған табыс  салығын есептеу салық жылының  ішінде біркелкі (ай сайын) жүргізіледі. Салық кодексі бойынша -ай сайынғы есептелген табыстан міндетті зейнетақы қорына 10% азайтылғаннан кейін ҚР-сының ҚМ-гімен бекітілген жылсайынғы ең төмен еңбекақы азайтылған сомадан 10% ұсталынады.

 Салық кодексінде табыс салығы салынбайтын кірістер келтірілген және кейбір тұлғаларға берілген жеңілдіктер салық кодексімен реттеледі. Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырсудың есебі пассивтік 3120-«Жеке табыс салығы» шотында жүргізіледі.

Жеке тұлғалардан алынатын табыс салығын ұстап қалған Д-т 3350 К-т 3120.

Табыс салығын аударған кезде Д-т 3120 К-т 1030,1010.

 Мысалы, есептік мерзімде қызметкерге 50000тг. еңбекақы есептелді, ҚР-сының ҚМ салық кодексіне, ережелеріне сәйкес ЖЗҚ ұсталымы ЖТС салынбайды, сондықтан алдымен осы міндетті 10%-ды 5000тг. шегертеміз, қалды 45000тг. ҚР-сының ҚМ салық кодексіне сәйкес осы жылға бекітілген ең төмен еңбекақы сомасына азайтамыз 13470тг. қалады 31530тг. осы қалдықтың 10% ЖТС салық болып танылады 3153тг. бұдан 1% кәсіби ұйымға ұсталым азайтылады басқа ұсталымдар болмаса қызметкердің қолына беріледі 50000тг. -5000тг.-3153тг.- 500тг. = 41347тг.

Ең төмен еңбекақы 13470тг. қызметкердің еңбекақысынан  ұсталынбайды, тек ЖТС есептемсінде қолданылады (ЖТС ұстауға мемлекеттің  берілген жеңілдігі), ал ЖЗҚ ол қызметкердің өз жинақ ақшасы зейнеткерлікке шыққанда ЖТС ұсталынады.

Акциздер 

Төлеушілер - ҚР аумағында акцизделетін тауарлар өндіруші немесе осы тауарларды импорттаушы және сатушы жеке және заңды тұлғалар.

Салық салу обектісі –  акциздер қосылмаған бағалар бойынша  анықталатын тауар құны.

Үкімет ставканы тауардың құнына немесе өндірістің физикалық  көлеміне қатысты процентпен бекітеді. Акцизделетін тауарлар өзгерген кезде  акциз тауар (импорттықтан басқа) құнына қосылады. Акцизделетін тауарлар сатылған кезде акциздердің есебі ҚҚС  есебі сияқты жүргізіледі.

Сатып алушыларға шот  ұсынған кездегі акциз сомасына Д-т 1210 К-т 3140.

Акциздерді бюджетке аударған кезде Д-т 3140 К-т 1030,1010.

Жер салығы

Төлеушілер – иелігінде  немесе пайдалануында жер бар  жеке және заңды тұлғалар.

Салық салу объектісі – жер учаскісі.

Салық жер көлемінің  бірлігі үшін жыл сайынғы тіркелгені төлемдер түрінде белгіленеді.

Көлік құралдарына салынатын  салық

Салық көлем сәтіндегі  айлық есептік көрсеткіштен қоқғаушының  көлеміне қарай есептеледі 365-371бабатарға  сәйкес.

Төлем мерзімі – 5 шілдеге  дейін (салық көдексінде белгіленеді).

Төлеушілер – меншік құқығында, сенімгерлік басқаруында, шаруашылық басқаруында немесе жедел  басқаруында мемлекеттік есепте тұрған көлік құралдары бар жеке және заңды тұлғалар.

Автокөліктің қоқғаушының көлеміне (объем двигателя) қарай айлық есептік көрсеткішті қолдана отырып анықталады. Мысалы, 1997жылы шығарылған Ford scorpio 273i 16v марка автокөліктің 2295 (куб.см.)текше см. қоқғаушының көлемі, салық есептерде салық кодекстің кестесінен 2000-2500 куб.см.қоқғаушының көлемі аралықпен қолданамыз, онда 5 АЕК (1273тг. ҚР «2009-2011ж.ж. республикалық бюджеті туралы»заңы 2008ж. 04.12.№96-ІУ 8бабтың 4п.), ал осы аралықта қоқғаушының көлемі асқан мөлшерде 7тг. есептеледі (СК 367б.2п.), сонда біздің жағдайда болады: ((5х1273)+ (295 х7) = 8430тг.

Салық есептелген кезенде Д-т 7210 К-т 3170.

Салық төленгенде Д-т 3170 К-т 1030,1010.

 

 

 

 

 

 

3.Жер салығы бойынша  бюджетпен есеп айырысу

 

 

Қазақстан Республикасының  Президентінің Жарлығына сәйкес жергілікті салықтарға төмендегі салықтар жатады:

1. Жер;
2. Жеке және заңды тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;
3. Көлік құралдарына салынатын салық;
4. Кәсіпкерлік қызмет айналысатын тұлғалар мен заңды тұлғаларды тіркеу үшін жиындар;
5. Жеке қызмет түрлерімен айналысу үшін жиындар;
6. Аукциондық сатудан жиындар.

Жоғарыда айтылған салықтар Қазақстан аумағында алынады. Сонымен  қатар осы салықтарға нақты ставкалар  жергілікті басқарудың құқықтық актіер мен заңнамалармен анықталады. Жергілікті салықтарға аймақтық және қалалық органдар мемлекеттік биліктің өкілеттіліктерінің шешімімен бекітілетін салықтар мен жиындар (- жарнамаға салық, көлік сатуға салынатын салық және т.б.).

ҚР-ның Жер кодексінің 9 бабына сәйкес Қазақстанда жерді  иелену және жерді пайдалануға ақы  төленеді; жер үшін ақы жер учаскесінің сапасына, орналасуына және сумен қамтамасыз етуіне байланысты анықталатын жер салығы нысанында алынады.

Жер салығы – меншікке салынатын салықтардың ішіндегі ең негізгі, ауқымды, маңызы жағынан  ерекшесі. Жер салығы жер иеленушілер  мен жер пайдаланушылар төлейтін тікелей, оның ішінде нақты салықтардың қатарына жатады. Ол жергілікті бюджеттің бекітілген салықтарының бірі. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде жер салығы көбінесе дербес салық ретінде қарастырылмайды, тек жер құны (баланстық құны) мүлікке салынатын салықтың жалпы сомасына енеді.

Жер салығы есептелген кезде  Д-т 7210 К-т 3160 .

Жер салығы аударлған  кезде Д-т 3160 К-т 1030,1010.

Салық салу мақсатында Қазақстанның барлық жерлері, олардың арналған нысанасы мен тиесілілігіне қарай мынадай  санаттарға:

• ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерге;
• елді мекен жерлеріне;
• өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге ауыл шаруашылығы емес мақсаттағы жерлерге;
• ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлеріне сауықтыру, қалпына келтіру, тарихи-мәдени мақсаттағы жерлерге;
• орман қорының жерлеріне;
• су қорының жерлеріне;
• запастағы жерлерге бөлінеді;

Жердің мынадай сипаттары:

• Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері;
• Орман қорының жерлері;
• Су қорының жерлері;
• Запастағы жерлер салық салуға жатпайды.

Жерге салық салу жердің бонитет балына байланысты.

Бонитет балы - топырақтың табиғи құнарлылығы мен сапасын  бағалау, ол жер учаскесінің орналасқан жеріне, сумен қамтамасыз етілуіне, кірме жолдарға қолайлығына байланысты.

Жер салығын есептеуге  негіз болып:

• меншік құқығын, тұрақты жер пайдалану құқығын, өтеусіз уақытына жер пайдалану құқығын куәландыратын құжаттар;
• жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті орган әр жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша берген жерлердің мемлекеттік сандық және сапалық есебінің деректері;
• жер учаскесін иелену және пайдалану бойынша құқықты іс жүзінде жүзеге асырылуы табылады;

Жеке меншік және тұрақты  пайдалануында немесе бастапқы өтеусіз  уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу обьектілері бар жеке және заңды тұлғалар жер салығын төлеушілер болып табылады.

Жер салығын төлеушілер қатарына жатпайтындар:

• бірыңғай жер салығын төлеушілер;
• мемлекеттік бюдет есебінен ғана қамтылатын ұйымдар;
• уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
• тұрғын үй қоры, соның ішінде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жер учаскелері, үй маңындағы жер учаскелері, сол сияқты жеке үй (қосалқы) шаруашылығын, бағбандық және саяжай құрылысы, о.і. құрылысқа арналған жерлерді қоса, гараж алып жатқан жер учаскелері бойынша – Ұлы Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестірілген адамдар, мүгедектер, сондай-ақ бала кезінен мүгедектің ата-анасының біреуі;
• тұрғын үй қоры, соның ішінде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар алып жатқан жер учаскелері, сол сияқты үй жанындағы жер учаскелері бойынша – “Ардақты ана” атағына ие болған, “Алтын алқа” алқасымен наградталған көп балалы аналар;
• діни бірлестіктер;

Жоғарыдағы аталған салық төлеушілер пайдалануға немесе жалға берілген жер учаскелері бойынша салық төлеуден босатылмайды.

Жер салығының мөлшері  жер иеленушілер мен жер пайдаланушылардың  шаруашылық қызметінің нәтижелеріне байланысты болмайды.

Жер учаскесі салық салу обьектісі болып табылады.

Жер салығы бойынша салық  салу обьектісіне мыналар енбейді:

• Елді мекендердің ортақ пайдалануындағы жер учаскелері;
• Ортақ пайдаланудағы мемлекеттік автомобиль жолдары желісі алып жатқан жер учаскелері;
• ҚР Үкіметінің шешімі бойынша консервацияланған обьектілер орналасқан жер учаскелері.

Жер салығын анықтау  үшін жер учаскесінің алаңы салық  базасы болып табылады.

Жер салығын есептеу  әрбір жер учаскесі бойынша жеке салық базасына тиісті салық ставкасын  қолдану арқылы жүргізіледі. Жер салығы салық төлеушіге жер учаскесі берілген айдан кейінгі айдан бастап есептеледі.

Ортақ үлестік меншіктегі салық салу объектілері бойынша  салық олардың осы жер учаскесіндегі  үлесіне сәйкес есептеледі.

Заңды тұлғалар жер салығы сомаларын салық базасына тиісті салық ставкасын қолдану арқылы дербес есептейді. Заңды тұлғалар салық кезеңі ішінде жер салығы бойынша ағымдағы төлемдерді есептеуге және төлеуге міндетті. Ағымдағы төлемдерді ағымдағы жылдың 20 ақпанынан, 20 мамырынан, 20 тамызынан және 20 қарашасынан кешіктірілмейтін мерзімдерде төленуге тиіс.