Ағымдағы аудит

      Бұл шотты ипаттай отырып, жалпы оларды нәтижесінде пайда болатындығын, қысқа мерзімді өтімді актив болып табылатындығын және сондықтан да оларды саудалық міндеттемелер деп те атайтындығын айтуға болады. Жекелеген жағдайларда олар тауарларды несиеге сату кезінде де туындауы мүмкін.

      Шоттың дебетінде дайын өнімдерді келісім бағасы бойынша өткізу сомасы көрсетіледі. Кредитінде өткізілген өнім үшін төлемдердің келіп түсу операциялары, алдын ала алынған аванстардың борыштардың жойылуы, қайтарылған тауарлар бойынша дебиторлық борыштардың жойылуы, қайтарылған тауарлар бойынша қосылған құн салығының сомасы, жеңілдіктер беру, үмітсіз борыштарды кезеңдік шығыстарға жатқызу және т.б. көрсетіледі.

      Өткізу және қаржы нәтижелерінің құралы циклі аудитінің негізгі бағыттары – дайын өнімді кіріске алудың толықтығын, өткізуден алынған табысты және өткізілген өнімнің өзіндік құнын есептеудің дұрыстығын, сонымен бірге дебиторлық борыштардың пайда болуын анықтау.

      Бухгалтерия қызметкері күн сайын кәсіпорынның банктегі ағымдағы шотынан сол шоттағы ақша қаражаттарының қозғалысы мен қалдығы жөніндегі барлық әліметтер, оның ішінде жөнелтілген өнім үші жасалынған төлем ретінде сатып алушылардан бір күннің ішінде келіп түскен ақша сомасы көрсетілген үзінділерді алады. Банк үзінділеріне растаушы құжаттар тіркеледі. Банк үзінділерін алғаннан кейін бухгалтерия қызметкері үзінді бойынша сатып алушылардан келіп түскен сомаларды оған тіркелген растаушы құжаттарда көрсетілген сомалармен салыстыра отырып, банк үзінділерінде сатып алушылар аударған сомалардың көрсетілуінің толықтығын бақылауды жүзеге асрады.

      Сатып алушылармен есеп айырысудың есебін жүргізуші бухгалтер оперативтік есеп жүргіп, құжаттық салыстырулар әдісі бойынша сатып алушылардың өнім үшін өз уақытында және толық төлем жасауына бақылау жүргізеді. Банк үзінділері мен растаушы құжаттардың негізінде ол сатып алушылармен есеп айырысу тіркелімдерінде төлемнің жасалынуы туралы тиісті жазулар орындайды. Сонымен бірге ол төлем жасаудан бас тарту есебін олардың келіп түсу мерзімін, сомасын және себептерін көрсете отырып жүргізеді.

      Сатып алушылармен есеп айырысу операцияларының есебін жүргізуші бухгалтер ұйымның бас бухгалтеріне сатып алушылардан ақша қаражаттарының келіп түсу жоспарының бір күнге және есепті кезеңнің басынан бастап әрбір сатып алушы және онымен жасалынған келісімшарттың негізінде орындалуы бойынша күнделікті есеп беріп отырады. Бұл есепке ауытқулар бойынша түсіндірмелер тіркеледі. Түсіндірме ауытқулар олардың пайда болуының күнтізбелік мерзімдері бойынша ажыратылып көрсетіледі.

      Бухгалтерияда ауытқулардың себептері анықталып, олардың пайда болуына кінәліләр анықталады. Ауытқулар мынадай себептерден болуы мүмкін: өнімнің жөнелтілгендігін растаушы құжаттардың бухгалтерияға уақытында келіп түспеуі; төлемді алу үшін олардың банкке өз уақытында берілмеуі; шот – фактуралардың өз уақытында жазылмауы және сатып алушыға жіберілмеуі; құжат айналымының ұзақтығын жоспарлаудағы жіберілген қателер; төлеу мерзімі өтіп кеткен дебиторлық борыштардың келіп түсуін жоспарлаудағы жіберілген қателер; сатып алушылардың төлем жасаудан бас тартуы; сатып алушылардың төлем қабілеттілігінің жоқтығы және басқа себептер.

      Ақша қаражаттарының жоспарлы келіп түсулерінен ауытқулардың пайда болу фактілері туралы бас бухгалтер немесе оның орынбасары белгіленген тәртіп бойынша тиісті баяндаушы жазбалар арқылы өткізу бөлімінің бастығын хабардар етеді. Баяндаушы жазбада ауытқулар бойынша түсіндірмеде анықталған себептер мен айқындалған кінәлі тұлғалар көрсетіледі.

      Ауытқулар бойынша алынған мәліметтерге талдау жасай отырып, бас бухгалтер өзінің қызмет бабының шегінде шара қолданады.

      Ақша қаражаттарының қозғалысы жөніндегі қорытынды есепті, сондай – ақ ауытқуларға түсіндірмелермен бірге, баяндаушы жазбаны бас бухгалтер ұйым басшыларының күн сайын болатын оперативті мәжілісіне тапсырады.

      Сатып алушылармен есеп айырысу операцияларының талдамалық есебі әрбір сатып алушы және әрбір келісімшарт бойынша төленуге тиіс әрбір шотты есепке ала отырып жүргізілуі керек және ол борыштардың пайда болуы, оларды жою мерзімі мен тәсілдері бойынша мәліметтер алуды қамтамасыз етуге тиіс. Дебиторлар мен кредиторлармен есеп айырысу операцияларының есебін жүргізуші топтың қызметкері төлем жасау бойынша мәліметтері енгізген уақытта төленген сомалар мен есепте тұрған борыштарды салыстыру әдісі арқылы бухгалтерлік бақылауды жүзеге асырады. Ондай бақылау сатып алушыға берілген жеңілдіктің мерзімінен аспағандығын, борыштың толық жне өз уақытында өтелгендігін, дебиторлық баптар бойынша дұрыс емес жазуларды, сатып алушылардың бұрын есепке алынбаған дебиторлық борыштарын айқындауға мүмкіндік береді.

      Ұйымның бас бухгалтері құжаттық тексеру әдісін пайдалану арқылы жүргізген сатып алушылармен есеп айырысудың талдамалық есебінің тіркелімдеріне кезеңдік бақылау жөнелтуге санкция беру кезінде есепке алынбай қалған сатып алушының дебиторлық борышының тиісті деңгейінен артып кетуін, сондай – ақ төлету шаралары қолданылмаған, төлем жасау мерзімі өтіп кеткен борыштарды анықтауға мүмкіндік береді.

      Сатып алушылардың шоттарға төлем жасауы бойынша ішкі бақылауға тексеру жүргізу үшін аудитор талдамалық есеп тіркелімдеріндегі әрбір сатып алушы бойынша ақшаның келіп түсуіне ішінара зерттеу жүргізеді және банк үзінділерімен салыстырады, сонымен бірге тіркелімдердің жиынтығын бас кітаптың шоттарындағы мәліметтермен салыстырады.

Бақылау сұрақтары:

1.      Өткізу кезеңінің аудиті.

2.      Сатып алушылармен есеп айырысу есебі.

3.      Өніммен жабдықтауға тапсырыс алу.

4.      Сатып алушылардың өнім үшін төлем жасауын бақылау.

5.      Өткізу және қаржы нәтижелерінің құралу циклін реттеуші негізгі нормативтік – құқықтық құжаттар.

6.      Коммерциялық несие беру мүмкіндіктерін талдау.

7.      Дебиторлық борышты бақылау.

8.      Оы тақырыпқа сәйкес тест тапсырмаларын жасау.

Есеп:

      Фирманың аудитін жүргізу кезінде, жыл сайын 4 млн өнім бірлігінің шығарылатынын аудитор атап өтті. Аудитор заводқа барған кезінде шикізат қорының 400 тоннаға көптігін және оның 24 млн теңгеге бағаланатынын байқайды.

      Өндірістік бөлімнің басшысы 400 тоннаны құрайтын өнім қорының 4 айлық екендігі жөнінде анықтама берді.

      Аудитор өнім беруші шаруашылықпен ұзақ мерзімді шартты зерделеді. Онда олардың келесі кесте бойынша түскені көрінеді.

      Ағымдағы экономикалық жағдайға байланысты, шикізатқа сұраныстың төмендеуі салдарынан баға ұсінісі 2009 жыл 15 қаңтарында 1 тоннаға 40 000 деңгейінде қалды.

      Эксперттің айтуы бойынша, бұл төменгі баға 12 – 15 айға экономика жақсарғанға дейін сақталады.

      Аудиторлық есеп құру кезінде қандай шешімдер қарастырылады?

АҚША ҚАРАЖАТЫНЫҢ АУДИТІ

      Ақша қаражаты жедел жайылатын активтерге жатады және касса мен банк шоттарында жатқан қолма – қол ақша қаражаттары болып табылады.

      Ақша қаражаттарының ұрлану мүмкіндігі үлкен болғандықтан, көбінесе 1010 «Кассадағы ақша қаражаты», 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты» шоттары мәні бойыншатексерілетін категорияға жатады. Мәні бойынша тексеру процедуралары 500 ХАС – қа сәйкес – бұл қаржылық есептіліктің мәнді бұрмалаандығы жөніндегі аудиторлық дәлелдерді алу үшін өткізілетін тексеріс. Бұл процедкралар – бірыңғай операциялар тестінен, шоттардың сальдосы мен талдамалық процедураларынан тұрады.

      Ақша қаражаттары операцияларын жүргізу заңнамалық, жалпымемлекеттік, ведоствалық және басқа нормативтік актілермен жеткілікті түрде қатаң реттелген.

      Функционалдық аудиттің арнайы әдіс – тәсілдерінің көмегімен ақшаны басқаруды, бағалы қағаздардың тиімділігін арттыру мен ұйымдастыруды жақсартудың әр түрлі резервтерін ашуға болады. Мәселен, инкассация мен төлемді тездету, электронда ақша

Ақша қаражаттарының

аудиторлық тексеру бағдарламасы

аударуды, сейф жүйесін, репо мәмілесін және т.б. ең көп шамаға молайту сияқты тәсілдерді дұрыс және уақытылы қолдану нақты ақша мен бағалы қағаздарды шапшаң әрі ұтымды  пайдалануға мүмкіндік береді.

      Ақшалай қаражатпен, әсіресе оның жылжымалы бөлігі – қолма – қол ақшамен (еңбекақы бергенде, өндірістік шығындарды төлегенде, есеп берілетін соманы беру мен пайдалануда және т.б.) жасалатын операциялар – міндетті тұтастай тексеруді талап етеді. Ықтимал бұрмалаулар мен қызмет бабын теріс пайдалану дерктерін анықтау кассалық банк операцияларын бақылаудың маңызды міндеті.

      Іс – тәжірибеде кездесетін, жасалу тәсілдері бойынша кассалық банк операцияларының атқарылуы мен шот төлемдері үдерісіндегі қызмет бабын теріс пайдалану мен бұрмалаулар былайша жіктеледі: