Автор: Пользователь скрыл имя, 26 Февраля 2012 в 15:06, реферат
Тауарлы – материалдық қорларға (ТМҚ) сатып алу циклінің функционалды аудиттің қаржылық есеп берудің мәліметтерін және белгілі бір кезең ішіндегі олардың қозғалысы туралы алғашқы құжаттарды қарастырудан басталады. Бастапқы есепті ұйымдастыруда қабылдауды, құжатта рәсімдеуді, тиеу – тасу жұмыстарын, материалдық ресурстардың қозғалысын, сақталуын және ұтымды қолданылуын бақылау мен орналастыруды тікелей жүзеге асыратын қойма шаруашылығы қызметкерлері маңызды рөл атқарады.
1. Сатып алу, өндіріс және өткізу циклдерінің аудиті
2. Қаржы нәтижелерін қалыптастыру мен сату кезеңінің аудиті
3. Төлеу циклінің және ақша қозғалысының аудиті
4. Ақша қаражаттарының аудиті
5. Дебиторлық берешектің аудиті
6. Тапсырмалар мен бақылау сұрақтары
7. Есептер
Кассалық тәртіпті сақтау мен төлем циклі функционалды аудит бағдарламасын түп – түгел орындау үшін тестілеу өткізуге болады. Сұрақтар тізбесін тексеруші аудитор кәсіпорындағыны нақтылы жағдай мен көлем циклі функционалды аудитінің қойған мақсаттарына сәйкес қалыптастырады. Тестілеу ішкі бақылаудың жағдайын анықтауға, ақшаның сақталуын қамтамасыз етуге, бухгалтерлік есепте кассалық операцияларды түгел және анық сенімді көрсту үшін талдауға мүмкіндік береді.
Мұндайда төлеу циклі мен ақша басқарудың тиімділігін бағалаудың балдық, индекстік немесе процедуралық тәсілдері қолданылуы мүмкін. Мысалы, бағалаудың балдық тәсілінде «иә» жауабы үшін ақша қозғалысына ұйымдастыру деңгейіне байланысты 1 – ден 3 балға дейін қойылады, ал «жоққа» - 0 балл. Субьектінің ақшасын аудару жағдайын тестілеу қорытындыларын жалпы бағалауда қойылған балдар сомасы бойынша: 50 балға дейін өте төмен, 51 – 65 төмен, 66 – 80 – орта; 81 – 90 жоғары, 91 балдан жоғары - өте жоғары.
Дебиторлық берешектің аудиті
Есеп айырысуды бақылаудың ықпалды тәсілі дебиторлық және кредиторлық берешектердің, кірістік құжаттарды тіркеудің дұрыстығына функционалдық аудитті уақытылы өткізу, тіркелген құжаттарды төленген құжаттармен салыстыру болып табылады. Бұл тұрғыдан қарағанда, кірістік ордерлер бойынша алынған ақшаны сіңіріп кетуді жеңілдететін жағдайларды анықтау қажет. Кассалық ордерлерді төлегенде және төлеушінің қолына құжат беруді тіркеудің жоқтығы немесе шоттардың төленбеуін атап өту маңызды.
Дебиторлық берешектің функционалдық аудитінің бағдарламасы
Аудит процедуралары | Ақпарат көздері, бағалау тәсілдері мен критерийлері |
1 | 2 |
1. Келісім – шарттың міндеттемелерін орындау мен дебиторлық берешектің шынайлығын тексеру | Жабдықтау – келісім – шарттар, шарттарды, жабдықтаушыларды, шот – фактураларды, нарядтарды, тапсырыстарды тіркеу журналы |
2. дебиторлық берешек есебі, жабдықтауды және оларға төлеуді бақылау функцияларын орындауды талдау | Есеп, аудит және ішкі бақылау – стан дарттары, нұсқаулықтар, бұйрықтар, өкімдер, бастапқы құжаттар, 301–303, 321 – 323, 331 – 334 және т.с.с. шоттар |
3. Мәліметтерді жинау мен дебиторлық берешек түрлері, көлем және мерзімдер бойынша жіктеу | Сатып алушылармен, есеп беретін адамдармен, кәсіпорын қызметкер-лерімен және басқа дебиторлармен есептесулерді түгендеу материалдары (түгендеу мен есептерді салыстыру, дебиторлардың қатынас хаттары және т.б.) |
4. Дебиторлық берешектің жағдайын дебиторлармен есеп айырысуды түгендеу, өткізу жолымен тексеру | Бас кітап, 10 журнал –ордер, 311 «Күмәнді талаптар бойынша резервтер» аналитикалық есептің 30 бөлікшесінің «Сатып алушылар мен тапсырысберушілердің берешегі» шоттары бойынша мәліметтерді кәсіпорын басшысының дебиторлық берешекті есептен шығаруға арналған бұйрығы
|
5. Дебиторлық берешектің жаратылысы ен көлемін талдау және төлемеу себептерін анықтау | |
6. Күмәнді талаптар бойынша резервті жасаудың негізділігі мен оларды пайдаланудың дұрыстығын тексеру | |
7. Дебиторлық берешекті уақытылы өтеудің заңдылығы мен шынайлығын талдау | 11 журнал – ордер, сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысудың есебі жөніндегі тізімдеме 301 – 303 шоттаы бойынша аналитикалық есеп мәліметтері |
8. Сатып алушылармен, тапсырыс берушілермен, есеп айырысуды атқарудың, вексельмен төлегендігі операцияларды көрсетудің дұрыстығын тексеру | Контрагенттермен шарттар, төлем тапсырмалары, банк көшірмелері, анықтамалық – нормативтік ақпарат
|
9. Дебиторлық тілек – талапты рәсімдеу мен ұсынудың уақытылығы менн дұрыстығын тексеру | Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен шрттар, дебиторларға және т.б. тілек – талаптар |
10. Баланс көрсеткіштерінің дебиторлық берешек есбі шоттары бойынша Бас кітаптың мәліметтерімен сәйкестігін тексеру | Баланс 301 – 303, 311, 321 – 323, 331 – 334, 341 – 343, 351 – 353 Бас кітап шоттары бойынша |
11. Дебиторлық берешектің синтетикалық есебін жүргізудің дұрыстығын тексеру
| Жоғарыда көрсетілген шоттар жөніндегі Бас кітап, 11, 7, 8 журнал – ордерлер, берілген аванс, контрагенттермен есеп айырысу есебі бойынша тізімдемелер |
12. Еншілес және басқадай тәуелді серіктестермен есептесу жөніндегі операцияларды шоттарда көрсетудің дұрыстығын тексеру | 8, 11 журнал – ордерлер, Бас кітаптың 321 – 323 шоттары бойынша аналитикалық есеп мәліметтері |
13. Басқадай дебиторлық берешекті тексеру | 8 журнал – ордер, Бас кітаптың 331 – 334 шоттары бойынша мәліметтер, аванстық есептер, төлем – есеп айырысу тізімдемелері кем шығу, ұрлау туралы тілек – талап материалдары және т.б. |
14. Ішкі шаруашылық бақылаудың тиімділігі мен дебиторлық берешектің айналымдылығын талдау | |
15. Есептесулерді реттеу мен дебиторлық берешекті азайту жөніндегі ұсыныстар жасау, резервтердің, басқарудың жағдайын бағалау | Талдамалы есептесулер және олардан шығатын тұжырымдар мен аудитордың дебиторлық берешекті басқаруды жетілдіру жөніндегі ұсыныстар |
Дебиторлық және кредиторлық берешекте, әсіресе, көбінесе теріс пайдаланулар жасалады. Дебиторлық борышты көбінесе, кәсіпорын еңбеккерінің берешегін жедел өндіріп алу теріс пайдалануға кедергі келтіретін маңызды шара болып табылады. Ордерлерді дұрыс тіркеу мен түбіртекті тікелей кассаға беру, бухгалтерияға төленбеген кірістік ордерлер қайтауды бақылаужазбалардың анық сенімділігін арттырады және теріс пайдалануды болдырмайды. Ақшаны сіңіріп кетумен күресу ең алдымен барлық мүмкін жағдайларда қолма – қол ақшасыз есеп айырысу жүзеге асуын талап етеді.
Кәсіпорындар арасындағы есептесулер әдетте қолма – қол ақшасыз аударым тәртібімен банктер арқылы жасалады. Банктер арқылы жасалатын есептік және кредиттік операциялар арнайы ережелермен реттеледі. Алайда есеп айырысудың іс жүзіндегі жүйесі кәсіпорынның (банктің қатысуымен және қатысуынсыз) теріс пайдалануды жасау мүмкіндігін толықтай болдырмайды. Оларды негізінен басшылар, бухгалтерия мен кәсіпорынның қаржы қызметкерлері жасайды. Заңсыз іс - әрекеттер банк шотынан көшірмені өңдеуде жалған жазумен және бұл операцияларды есептік регистрге жазу сипатында болады.
Тексеру мен соттық – бухгалтерлік сараптау атериалдары бойынша мұндай теріс пайдалануларды тексеру оларды мынадай сызба (схема) бойынша жіктеуге болады:
1. Банктен алынған қолма – қол ақшаны иемдену (сіңіріп кету).
2. Түскен ақшаны жасыру мен иемдену үшін ағымдағы шот бойынша операцияларды есепте толық көрсетпеу.
3. Есеп регистрлерінде жиынтықты дұрыс есептемеу.
4. Анық емес мәтіндегі шоттар негізінде жабдықтаушыларға ақша аудару.
5. Жасанды заңды мен жеке тұлғаларға ақша аудару және т.с.с
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ МЕН ТАПСЫРМАЛАРЫ
А. Талқыланатын сұрақтар
1. Сатып алулар циклінің функционалды аудиті ретінде не түсіндіріледі?
2. Тауарлық – материалдық қорлар аудиті қалай өткізіледі?
3. Дайын өнім шығару мен өткізу аудитінің ерекшеліктері неде?
4. Тауарлық – материалдық қорларды жақсарту үшін қандай шаралар ұсынылуы мүмкін?
5. Тауарлық – материалдық қорларды қолданудың тиімділігі қалай анықталады?
6. Ақша төлеу циклінің жергілікті (локальді) аудиттің мақсаты, міндеттері мен ерекшеліктері неде?
7. Касса мен кассалық операциялар аудиті қалай жүргізіледі?
8. Кассаны тексеру мен ақшаны және оның баламаларын түгендеуді кім және қалай жүргізеді?
9. Ағымдық, корреспонденттік шоттардағы ақшамен жасалатын операцияларды көрсетудің дұрыстығы қалай тексеріледі?
10. Кассалық – банктік операцияларды, ақшаның, құнды қағаздардың және басқа баламаларының бар – жоғын, сақталуын және қолданылуын жай – күйін тексергенде бұрмалаудың қандай түрлері табылуы мүмкін?
Ә. Өз бетінше дайындалудың тапсырмалары
1. «Иелікке алу, өндіру, өткізу және табыс алу циклдерінің функционалды аудитін қолдану арқылы» тақырыбы бойынша кейстади жасау.
2. «Тауарлық – материалдық қорларды басқар мен сатып алу циклі аудитінің мақсаттары, кезеңдері және әдістері» тақырыбы бойынша семинар сабақтарында баяндамалар мен сөйленетін сөздерді дайындау.
3. Тауарлық – материалдық қорларды қолданудың тиімділігін арттыру резервтерін анықтаңыздар.
4. Өндіріс, өткізу және табыс алу (нақты кәсіпорын мысалында) циклі функционалды аудиттің жетілдірудің мүмкіндіктерін айқындаңыз.
5. Ақшаның синтетикалық және аналитикалық есебін тексеру сызбасын (схемасын) жасау.
6. Шаруашылық жүргізуші субьектінің кассасын түгендеу, жүргізу тәртібін оқып, үйреніңіз.
7. Ақша мен оның баламаларының қозғалысы бойынша бухгалтерлік өткізгіш желілерді (проводкаларды) жасаудың дұрыстығын айқындаңыз.
8. Шетелдік валюта бойынша бағамдық айырма қалай анықталтындығын және олардың бухгалтерлік есеп пен шоттарында көрсетілуі тәртібін айқындаңыз.
9. Ақшалай қаражатпен жасалатын шаруашылық операцияларының нәтижелерін көрсететін бастапқы құжаттар мен бухгалтерлік регистрлерді тексеру сызбаларын жасаңыз.
Сатып алу кезеңінің аудиті
Сатып алу кезеңі шоттарының және аудиторлық тексеру бағытының өзара қатынасы активтердің келіп түсуін бейнелейтін шоттардың дебетіне жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысуларды сипаттайтын шоттар кредитінің шаруашылық операцияларын тексеру, сонымен қатар аудиттің сәйкестігі және мәні бойынша тексеру сияқты екі түрлі типтік тесті қолдану арқылы жүзеге асырылады.
Сынақ – сәйкестікке тексеру құжат толтыруда қабылданған тәртіпті орындаудың экономикалық нормативтерінің нақты берілгендерге сәйкес келуіне бағытталған. Сатып алу кезеңінің аудитінде келесі бастапқы бухгалтерлік құжаттарды толтырудың дұрыстығына баса назар аударылады.
Бухгалтерлік құжаттардың толтырылуы
№ | Типтік үлгінің № | Бастапқы бухгалтерлік құжаттардың атаулары |
1 | 2 | 3 |
1 | ТМҚ – 1а | Сенімхат |
2 | ТМҚ – 2 | Берілген сенімхаттарды тіркеу журналдары |
3 | ТМҚ – 3 | Кіріс ордері |
4 | ТМҚ – 4 | Тауарлы – материалдық қорларды қабылдау туралы акт |
5 | ТМҚ – 4 а | Тауарлы – материалдық қорларды дайындау, сақтау және өндіру үдерісінде жетіспеушіліктер мен жоғалтып алу туралы актілер |
6 | ТМҚ – 4 б | Тауарлы – материалдық қорлардың сынуы, бүлінуі, бұзылуы туралы акт |
7 | ТМҚ – 5 | Тауарлы – материалдық қорларды есепке алу карточкасы |
8 | ТМҚ – 7 | Қоймадағы тауарлы – материалдық қорлардың қалдығын есептеу ведомосы |
9 | ТМҚ – 11 | Ғимараттар мен құрылыстарды салу мен демонтаждауда алынған тауарлы – материалдық қорларды кірістеу акті |
10 | ТІЗ – 3 | Тауарлы – материалдық қорлардың түгендеме тізімдемесі |
11 | ТІЗ – 4 | Шығарылған тауарларды түгендеу акті |
12 | ТІЗ – 5 | Жауапкершілікпен сақтауға алынған (берілген) тауарлы – материалдық қорлардың түгендеме тізімдемесі |
13 | ТІЗ – 6 | Жолдағы тауарлы – материалдық қорлардың түгендеме тізімдемесі |
14 | ТІЗ – 12 | Тауарлы – материалдық қорларды түгендеу нәтижесін салыстыру ведомосы |
Мәнділігі бойынша тексеру бақылау сауалдамасы, құжаттар мен жазулардың талдауы, тауарлы – материалдық құндылықтардың бақылануы мен олардың сақталуы туралы мәліметтердің алыну әдістерін қарастырады.
Сатып алу кезеңінің аудиторлық тексеруі басқа обьектілердің тексеруіне қарағанда көбірек уақыт пен техникалық білімді қажет етеді. Оның себебі:
1. Баланста тауарлы – материалдық құндылықтар оның маңызды бөлігін және үлкен ағымдағы шоттардың сальдосын құрайды.
Сатып алу кезеңін тексеру
|
|
Кәсіпорынның есеп саясаты |
Сатып алу кезеңінің шоттар |
| Сатып алу кезеңі аудитінің бағыттары |
| Сәйкестікке тестілеу, Мәнділігіне тестілеу |
2710, 2730 2410 2210, 2310, 1310 – 1330, 1350, 1420 шоттарының дебеті 3310, 3390 шоттарының кредиті |
| 1. Есеп айырысу жағдайы туралы есептің заңдылығы мен дұрыстығын тексеру 2. Есеп айырысу – қаржылық тәртіптің сақталуы 3. Кредиторлық берешектің нақтылығын анықтау |
2710, 2730, 2410, 2210, 2310, 1310 – 1330, 1350, 1420 шоттарының дебеті 2110 шоттарының кредиті | ||
2410 шоттарының дебеті 2930 шоттарының кредиті |