Ағымдағы активтердің есебі: ақша құралдары және олардың эквиваленттері

1. бағалы қағаздарды шығару;
2. дивидендтерді жариялау мен төлеу;
3. меншікті сатып алынған акцияларды сату және сатып алу.

Акционерлік қоғамда  меншік бірлігі акция болып табылады. Акционерлік қоғамның жарғысында шығаруға рұқсат берілген акциялардың ең жоғарғы саны көрсетіледі. Әдетте қоғамды құрған кезге қарағанда рұқсат көбірек алынады. Бұл қоғамға келешекте қосымша акция шығаруға мүмкіндік береді.

Акциялар шығарылған және циркуляцияланған (айналыстағы) болып бөлінеді. Шығарылған акциялар – бұл сатылған және басқа да әдіспен өткізілген акциялар.

Егер кәсіпорын акцияны  қайта сатып алатын болса және қайтармаса, онда ол айналыстағы акцияға жатпайды.  Акцияларды шығаруға рұқсат алған кезде еш бухгалтерлік жазба берілмейді. Егер рұқсаттың алынғаны формальді түрде қажет болса:

Дт шығарылмаған жай немесе артықшылықты акциялар

      Кт шығаруға берілген рұқсат

Акцияларды атаулы құны бойынша шығарған кезде; жазылым  арқылы

Дт Алынуға  тиісті жазылым

       Кт Жазылым бойынша жай акция 

Ақшаның түсуіне қарай:

Дт Ақша

      Кт Алынуға тиісті жазылым

Дт Жазылым  бойынша жай акция

      Кт Жай акция

Егер келешекте компанияның перспективасы жақсы деп саналса, қоғам басшылары қосымша акцияларды шығара алады және құнын көтеруі мүмкін. Бұл әдетте акцияның нарықтық құны атаулы құнынан жоғары болғанда жүзеге асырылады.

Мысалы, компания 1 000 жай акцияны 12  доллардан сатты. Атаулы құны  10  доллар.

Дт Ақша 12 000

            Кт жай акция 10 000

           Кт эмиссиялық табыс 2 000

Кейбір жағдайларды  компания акциялады мүлікке немесе қызметке айырбастайды. Есептің халықаралық  стандартына сәйкес мұндай операциялар  активтің нарықтық құны немесе акцияның нарықтық құны бойынша көрсетіледі.

Мысалы:  АҚ «Альфа»  құрылған кезде деректорлар кеңесі  100 акцияны ұйымдастырумен байланысты шығындарғы төлеуді ұйғарды. Акцияның нарықтық құны осы сәтте анықталмаған. Бірақ компания осыған ұқсас тапсырыстар бойынша 1 500 ш б төлеген.

Дт Ұйымдастыру  шығындары 1 500

    Кт  Жай акция 1 000

    Кт  Қосымша төленген капитал 500

Екі жылдан кейін компания 1 000 акцияны жер теліміне ауыстырды.Ауыстыру кезінде акцияның нарықтық құны 16 доллар болды. Жер бағасы белгісіз.

Дт Жер 16 000

    Кт  Жай акция 1 000

   Кт  Қосымша төленген капитал 6 000

Акционерлік қоғамның әкімшілігі мен оның қызметкерлері арасындағы қызметкерлерге жеңілдікпен берілетін  акцияларға байланысты өзара келісім – опцион.

Дивидендтер – акционерлер арасында бөлінуге тиісті бөлінбеген пайданың бір бөлігі.

Дивидендтерді төлеумен байланысты үш негізгі күн бар:

1. дивидендтерді жариялау күні
2. акция иелерін тіркеу күні
3. дивидендтерді төлеу күні

Біріншісі дивидендтерді  төлеу туралы директорлар кеңесімен шешілуі.

Екінші мерзім акция  иелерін анықтау үшін жасалады.

Үшіншісі нақты дивидендтерді  акционерлерге төлеу.

Мысалы: Директорлар кеңесі дивидендтерді 56 000 сомасында төлеу туралы шешім қабылдады. 21 ақпан күні  дивидендтерді төлеуді жариялау,  31 наурызда төлеу, ал тіркеу 10 наурызда жүзеге асырылады .

• 21 ақпан

Дт Бөлінбеген пайда 56 000

   Кт  Төленуге тиіс дивидендтер 56 000

• 10 наурызда жазба берілмейді
• 31наурыз

Дт Төленуге тиіс дивидендтер 56 000

      Кт  Бөлінбеген пайда 56 000

   Акцияларды қайта сатып алу:

АҚ акцияның жалпы  санын азайту мақсатында акцияның бір  бөлігін сатып алады, солай жарғылық капиталды азайтады.

Мысал: «Альфа» кәсіпорны 20 000 акцияны номиналдық құны бойынша сатып алды:

Дт Қайта  алынған капитал 200 000

     Кт Ақша  200 000

Егер нақты құн номиналды  құнға тең болса:

Дт Ақша

      Кт Қайта алынған капитал

Егер нақты құн номиналды  құннан төмен болса:

Дт Ақша

Дт Бөлінбеген пайда

    Кт  Қайта алынған капитал

Егер нақты құн номиналды  құннан жоғары болса:

Дт Ақша

    Кт  Қайта алынған капитал

    Кт Төленген кпитал

Резервтік капитал операциялық  қызметтен болатын залалды жабу үшін қолданылады.

Дт Бөлінбеген пайда

    Кт  Резервтік капитал

Бөлінбеген пайда деп  акционерлер арасында дивиденд ретінде  бөлінбеген меншікті капиталдың бір бөлігін айтады.Төленген капиталмен бірге бөлінбеген пайда активтерді алу көзі болып табылады. «Бөлінбеген пайда» шотының қалдығы компанияның қызмет етіп жатқан барлық уақыты ішінде жинақталған таза пайдадан залалды, дивидендтер бойынша төлемдерді және шығарылған акционерлік капиталға реинвестицияланған пайданы шегергенде қалатын соманы білдіреді. Бөлінбеген пайда кәсіпорынның активі болып табылмайды және оның бар болуы пайда алынған операциялар бойынша кәсіпорын активтерінің ұлғайғандығын көрсетеді.

«Бөлінбеген пайда» шотында дебеттік қалдық та болуы мүмкін (бөлінбеген пайданың «дефициті», яғни жетіспеушілігі) де ол шаруашылық қызметтен алынған пайдадан залалдар мен төленген дивидендтердің басым болғанын білдіреді. Бөлінбеген пайданың «дефициті» баланстың «Меншікті капитал» бөлімінде бейнеленіп, капиталдың жалпы сомасынан шегеріледі.

Қорытынды:

    Сонымен, меншікті  капитал ұйымның меншік иелерінің  қаржыларынан құралады. Жарғылық  капитал - сомасы кәсіпорынның  жарғысымен анықталған бастапқы  капиталы. Ол негізінен акцияларды сатудан түскен түсімнен немесе құрылтайшылардың салымдарынан құралады. Жарғылық капиталға бағытталған қаржы жаңа құрылған кәсіпорын қызметінің басталуын қамтамасыз етуі тиіс.

Шаруашылық қызметтің  үш негізгі ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны бар:

1. жеке тұлғаның иеленуі;
2. серіктестік;
3. акционерлік қоғам немесе корпорация

Меншікті капиталдың есебі осы ұйымдастырушылық-құқықтық нысандардың ерекшеліктеріне қарай жүргізіледі.

Такырып 10. Қаржы есептiлiгiн  ұсыну 

1. ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ  АРНАЛУЫ

Қаржы есептiлiгi ұйым қызметінің қаржы жағдайы мен қаржы нәтижелерінің құрылымдалған ұсынуы болып табылады. Жалпы мақсаттағы қаржы есептiлiгiнiң мақсаты экономикалық шешiмдер қабылдау кезiнде пайдаланушылардың қалың тобы үшiн пайдалы ұйымның қаржы жағдайы, қызмет нәтижелерi мен ақшалай қаражатының қозғалысы туралы ақпарат беру болып табылады. Қаржы есептiлiгi сондай-ақ ұйым басшылығына сенiп тапсырылған ресурстарды басқару нәтижелерiн де көрсетедi. Осы мақсатқа жету үшiн қаржы есептiлiгi ұйымның мынадай көрсеткiштерi туралы ақпарат бередi:

(а) активтер;

(b) мiндеттемелер;

(c) өз капиталы;

(d) пайдалар мен залалдарды қоса, кiрiстер мен шығыстар;

5. өз капиталындағы басқа да өзгерістер;
6. ақшалай қаражаттың қозғалысы.

Бұл ақпарат, қаржы есептiлiгiне ескертпелерге басқа ақпаратпен қатар, пайдаланушыларға ұйымның ақшалай қаражаттарының болашақтағы қозғалысын және, атап айтқанда, олардың уақытқа бөлінуі айқындығына болжам жасауға көмектеседi.

ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ КОМПОНЕНТТЕРІ

8. Қаржы есептiлiгiнiң толық жинақталымы мыналарды қамтиды:

(а) баланс;

(b) пайдалар мен залалдар туралы есеп;

3. өз капиталында мыналарды көрсететiн өзгерістер туралы есеп, не:

(і) өз капиталындағы  барлық өзгерiстердi;

(іі) өз капиталының  иелері ретінде әрекет ететін  өз капитал иелерімен операциялар жасау нәтижесiнде туындайтындардан өзгеше өз капиталындағы өзгерiстердi көрсететiн өз капиталындағы өзгерістер туралы есепті;

4. ақшалай қаражаттардың қозғалысы туралы есеп;

(e) есеп саясатының елеулі элементтерінің қысқаша сипаттамасын және басқа да түсіндірме ескертпелерді қоса, ескертулер.

Қызметтiң үздiксiздiгi

Қаржы есептiлiгiн әзiрлеген кезде ұйымның басшылығы ұйымның  өз қызметiн жалғастыру қабiлетiн  бағалауға міндетті. Қаржы есептiлiгi, егер ұйымның басшылығы не ұйымды таратуға, немесе оның қызметiн тоқтатуға өзі ниет еткен, не бұлай жасаудан басқа нақты баламасы болмағандықтан, осындай іс-әрекет тәсілін таңдауға мәжбүр болған реттерді қоспағанда, міндетті түрде қызметтiң үздiксiздiгi негiзiнде жасалуға тиiс. Егер ұйымның басшылығы бағалау барысында бұдан былай ұйымның қызметтi үздiксiз жалғастыру қабiлетiне едәуiр күмән туғызуы мүмкiн оқиғаларға немесе жағдайларға байланысты елеулi тұрлаусыздықтар туралы оған мәлiм болса, бұл тұрлаусыздықтар қаржы есептілігінде міндетті түрде ашып көрсетiлуге тиiс. Егер қаржы есептiлiгi қызметтiң үздiксiздiгiне жол беру негізінде жасалмаса, бұл факт есептiлiк жасалған негiзбен және ұйым үздiксiз iс-әрекет етедi деп есептелмейтiн себеппен қатар, міндетті түрде ашып көрсетiлуге тиiс.

Қызметтiң үздiксiздiгi туралы жол берудiң қолданылуын бағалау кезiнде, басшылық, ең болмағанда, баланс күнінен бастап он екі айды қамтитын, бiрақ онымен шектелмейтін болашақ туралы қолда бар ақпараттың барлығын ескереді. Осы ақпарат назарға алынатын деңгей әрбiр жеке жағдайда нақты фактiлерге байланысты болады. Ұйым белгiлi бiр кезең iшiнде пайдалы болса және қаржы ресурстарына қол жеткiзсе, онда қызметтiң үздiксiздiгi туралы жол беру қолайлығы туралы қорытынды толық талдау жасалмай қабылдануы мүмкiн. Басқа жағдайларда басшылыққа, қызметтiң үздiксiздiгi туралы жол берудiң қолайлылығы жөнiндегi пiкiр бекiтiлмес бұрын, бәлкiм, ағымдағы және күтiлетiн пайдалылыққа, борыштық мiндеттемелерді өтеу кестелерiне және баламалы қаржыландырудың әлуеттi көздеріне байланысты факторлардың кең ауқымын қарауы талап етiлетін болар.

Есептеу әдісі бойынша  есепке алу

Ұйым, ақшалай қаражаттардың  қозғалысы туралы ақпаратты қоспағанда, есептеу әдісі бойынша есепке алу ережелерін қолданып, қаржы есептiлiгiн  жасауға міндетті.

Есептеу әдісі бойынша  есепке алу ережелерін қолданған кезде, егер олар Принциптерде айтылған осы элементтерге арналған анықтамалар мен өлшемдерді қанағаттандыратын болса, баптар активтер, міндеттемелер, капитал, пайда және шығыстар (қаржы есептілігінің элементтері) ретінде танылады.

Ұсынудың жүйелiлiгi

Қаржы есептiлiгiнде баптарды ұсыну және сыныптау міндетті түрде  бiр кезеңнен келесі кезеңге сақталуға  тиiс.

Елеулілік және қорыту

Ұқсас баптардың әрбiр  елеулi сыныбы қаржы есептiлiгiнде  міндетті түрде жеке ұсынылуға тиiс. Ұқсас емес сипаттағы немесе мақсаттағы баптар, егер олар елеулі болып табылмайтын ретте ғана, міндетті түрде жеке ұсынылуға тиiс.

Қаржы есептiлiгi операциялардың көп санын немесе сипатына, немесе мақсатына сәйкес құрылымы жағынан  топтарға бiрiктiрiлген өзге де оқиғаларды өңдеу нәтижесi болып табылады. Біріктіру және сыныптау процесінің соңғы кезеңі жеке баптарды не тікелей баланста, пайдалар мен залалдар туралы есепте, меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте және ақшалай қаражаттардың қозғалысы туралы есепте, не ескертулерде қалыптастыратын ықшамды және сыныпталған деректердi ұсынудан тұрады. Егер қандай да болсын жеке баптың өзі елеулi болып табылмаса, ол тікелей қаржы есептiлiгiнде, не ескертулерде басқа баптармен бiрiктiрiледi. Қаржы есептiлiгiнің өзінде оны жеке ұсынуды талап ету үшiн бап жеткiлiктi түрде елеулi болмайтын бап, қайткенде де, оны ескертулерде жеке-дара ұсыну үшiн жеткiлiктi түрде елеулi болуы мүмкiн.

31. Елеулiлiк принципін қолдану, егер нәтижесiнде алынған ақпарат елеулi болмаса, қандай да болсын Стандарттың немесе Түсіндірменің ақпаратын ашып көрсетуге нақты талаптарды орындаудың қажет емес екендігiн бiлдiредi.

Өзара есепке алу

32. Активтер мен мiндеттемелер және кірістер мен шығыстар өзара есепке алынбауға тиiс, бұған ол рұқсат етілген немесе қандай да болсын Стандарт немесе Түсіндірме талап ететін реттер кірмейді.

33.  Активтер мен міндеттемелердің, сондай-ақ кiрiстер мен шығыстардың жеке-жеке ұсынылуы маңызды. Пайдалар мен залалдар туралы есепте, сондай-ақ, операцияның немесе өзге оқиғаның мәнін көрсететін реттерді қоспағанда, жүргізілген өзара есепке алу жүргізілген операцияларды, басталған өзге оқиғалар мен жағдайларды түсіну бөлігінде де, болашақта ұйымның ақшалай қаражаттарының қозғалысын бағалау бөлігінде де пайдаланушылардың мүмкіндіктерін төмендетеді. Бағалау резервтер, мысалы, ескірген босалқыларды жоюға арналған резерв және дебиторлық берешек бойынша күмәнді борыштарға арналған резерв шегерілген активтерді бағалау - өзара есепке алу болып табылмайды.

ҚҰРЫЛЫМЫ  ЖӘНЕ МАЗМҰНЫ

Қаржы есептiлiгiнiң әрбiр  компонентi міндетті түрде дәлме-дәл анықталуға тиiс. Бұған қоса, келесi ақпарат дәлме-дәл бөлiп көрсетiлуге және, егер бұл ұсынылған ақпаратты дұрыс түсiну үшiн қажет болса, қайталануға тиiс: