Ағымдағы активтер: ақшалай қаражат пен олардың баламалары

    Негізгі  құралдар бірдей өндірістік немесе  шаруашылық жұмыстарға арналған, техникалық сипаттамасы және  бірдей шаруашылық мүліктің бір  типті заттарымен, құрал-сайманнан тұрса, олар бухгалтерияда бір мүліктік карточкада жүргізіледі. Бухгалтерия келіп түскен объектіні материалдық жауапты адамға бекітіп, мүліктік карточка ашады, объектіге мүліктік тізімдеу нөмерін беріп, мүліктік тізімге алынады, негізгі құралдарды алу туралы жазбасы жасалынады. Негізгі құралдар келіп түскен кезде, мына төмендегідей шоттар корреспонденциясы жасалынады.

                                            6-кесте

№	Шаруашылық  операцияларының мазмұны	Сома,тенге	Шоттар корресп-сы
			дебет	Кредит
1	Негізгі құралдарды кәсіпорының өз ішінде орын ауыстыру	200000	2411-2415	2411-2415
2	Негізігі құралдар басқа заңды немесе жеке тұлғалардан  алынды: келісім шарттық құнына ҚҚС сомасына ( тұрғын үй ғимараттарын және жеңіл автомобиль транспорттарын қоспағанда)	150000   24000	2412-2415   1420	3310   3310

                                                                                                                       

3	Құрылтайшылардың  кәсіпорынның жарғылық   капиталына салған салымдарына салған негізгі құралдар кіріске алынды	600000	2411-2415	5020
4	Негізігі құралдар серіктестік, тәуелді және бірлесіп бақыланатын кәсіпорындар алынды: баланстық құнына ҚҚС (16%) Беруші жақтың есептеген тозу сомасы	250000 40000 100000	2412-2415 1420 2412-2415	3320-3330 3320-3330 2421-2427
	Жиыны (бастапқы  құны)	350000	х	х
5	Тегін алынған  негізгі құралдар кірістелді: баланстық құнына берілген күніне дейін есептелінген тозу соммасы	132000 28000	2412-2415 2412-2415	6220 2421-2427
	Барлығы  (бастапқы құны)	160000	х	х
6	Түгендеу барысында  есепке алынбаған негізгі құралдар анықталды: негізгі құралдардың эксперттік жолмен анықталған қалдық құнына негізгі құралдардың эксперттік жолмен анықталған, бірақ есепке алынбаған тозу сомасына	64000   18000	2412-1215   2412-1215	6220   2421-2427
	Барлығы ( эксперттік жолмен анықталған бастапқы құн )	82000	х	х
7	Кәсіпорынның  өзі дайындалған негізгі құралдары: -негізгі өндіріс цехында -көмекші өндіріс цехында	300000 200000	2412-1215 2412-1215	8110
	Барлығы ( өндірістің өзі дайындаған негізгі құралдар)	500000	х	Х

                                                                                                                                                Негізгі құрал жабдықтардың бастапқы, ағымды, баланстық сату, жою, тозу және қалдық құндары болады.

        Бастапқы (тарихи) құны – негізгі құралды сатып алуға немесе салуға кеткен нақты өндіріс шығындарынан, соған қоса өтелмеген салық пен алымдардан,  сондай-ақ орнату, жеткізіп беру,  монтаждау, пайдалануға қосу шығындары, несие үшін пайыздар, және т.б шығындарынан тұрады.

        Негізгі  құралдардың бастапқы құны өзгертілуі  мүмкін; қосымша салынған күрделі  салымдар немесе негізгі құралдардың  жарым – жартылай  жойылуы, объектіні демонтаждау негізгі құралдардың жағдайына әсер ететін болса, онда, бірінші кезекте, пайдалы қызмет ету мерзімі қысқартылуы немесе ұзартылуы мүмкін.

         Ағымды құн – бұл негізгі құралдардың белгілі бір мерзімдегі нарықтық бағасы бойынша бағаланған құны.

        Баланстық құн – бұл бухгалтерлік есепте және қаржылық есеп беруде көрсетілетін жинақталған тозу сомасын алып тастағандағы негізгі құралдардың бастапқы немесе ағымдық құны.

        Сату (өткізу) құны – бірін – бірі жақсы білетін және мәмілеге келуге дайын тәуелсіз жақтардың негізгі құралдарды өзара айырбастауына мүмкіндік беретін құн.

       Жою құны – тиімді қызмет ету мерзімі біткен негізгі құралдарды жою кезіңде пайдалану мүмкіндігі бар баасы бойынша бағаланған бөлшектердің, металл.

        Амортизацияланған құн – негізгі құралдардың жою құндарының арасындағы айырмашылығы, ал ол жүйелі түрде амортизациялық жолмен нормативтік қызметіне немесе барлық пайдалы кезеңіне субъектінің шығысы ретінде таратылады. 

       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                     1.5. Жал есебі.

        Жалдау – бұл кәсіпорындар мен өзге мүліктік кешендер арасындағы шартқа негізделген түрде жерді, өзге табиғи ресурстарды және жалгердің шаруашылық немесе өзге қызметті өз бетінше жүзеге асыруына қажетті мүліктерді  мерзімді, қайтарымды түрде пайдалануы.Жалға беруші – жалдау шарты мүлікті жалға беретін меншік иесі.

   Жалгер  – бұл жалдау шарты бойынша  мүлікті жалға алатын заңды  немесе жеке тұлға. Жалдау шарты  – бұл тараптардың еркінділігі мен толық тең құқтылығы негізінде жасалатын жалдау шартының талаптарына сай мүлікті жалға беру туралы жалгер мен жалға беруші арасындағы келісім.

      Халықаралық практикада жалдаудың  үш түрі бар:

 Ұзақ мерзімді  жал (лизинг) – бұл мүлікті 3 жылдан артық мерзімге жалдау.         Ұзақ мерзімді лизинг жай және қаржылық (қаржыландырылатын) болып бөлінеді.  Жай лизинг – жалдау шартының мерзімі аяқталған бойда мүліктің жалға берушіге қайтарылуын көздейді.

Қаржылық (қаржыландырылатын) лизинг – жалды ұзақ мерзімге несиелендірудің нысаны.

    Қаржыландырылған  жал есебін  бұл кәсіпорындар  мен өзге ресурстарды және  жалгердің шаруашылық немесе  өзге қайтарымды түрде пайдалануы. Жалдау нәтижесінде жалға беруші  мен жалгер арасында  беруші  – жалдау шарты мүлікті жалға иесі өкілеттік берген органдар мен ұйымдар,сондай-ақ заңды және жеке  бола алады.Жалгер – бұл жалдау шарты бойынша мүлікті жалға алатын заңды немесе жеке тұлға. Заңды және жеке шетелдік заңды тұлғалар, халықаралық ұйымдар мен бірлестіктер жалгер болуы мүмкін.

 Жалдау шарты  – бұл тараптардың еркінділігі  мен тең талаптарына сай мүлікті  жалға туралы  мен  мүлікті жалға беруменшік құқығын беруге әкеп соқтырмайды.

    Жалдау ақысы – жалдаушының жалға алған мүлкі үшін  процент – жалдау шартында нақты ақша мүлік құнының үлесі (проценті). Экономикалық табиғаты бойынша ол банк  арасындағы келісім шарт негізінде мүліктің капитал салымы – қаржылық жал бойынша минималды

арендалық төлемдердің  таза салымы мен өткізілмеген табыс  арасындағы айырмашылық. Жал бойынша қарастырылған пайыз мөлшерлемесі – дисконт ставкасы,. мүліктің дисконтталған сомасы.Тәуелділік қарастырылмаған жағдайларға құрал-жабдық, ескірген технологияны қолдану, күтілген табыстың алынбауы.Пайда мүлікті ету  оның бағасының жоғарылауы және тарату құны бойынша өткізуден күтілетін табыс.Жалгердің қарыз капиталы жал бойынша жалгердің төлейтін пайыз мөлшерлемесі немесе (қарызды)

кредитті үшін жал пайыз мөлшерлемесі.Минималды  жалгерлік төлемдер – жал  төлемдері (жал беруші төлейтін және кейін оған өтелетін

қызметтер бағасы мен жал мазмұны мен маңызы.

   Жалдау  – жалға берушінің дүниені  жалға алушыға уақытша пайдалану  үшін ақы төлеп тұруға беру. Жал келісім шарты қол практикада  жалдаудың үш түрі бар.

• ұзақ мерзімді

• орта мерзімді

• қысқа мерзімді

Ұзақ мерзімді жалдау (лизинг) – мүлікті Ұзақ жай  және  бөлінеді. Жай лизинг

жалдау шартының мерзімі біткен соң Қаржылық лизинг (қаржылық жалдау) ұзақ төлемдер арқылы өтейді.

Қаржылық лизингтің 3 түрі болады:

• Лизинг «стандарт» ол фирмасы арқылы оны тұтынуға жалға

береді;

• Лизинг «лиз-бек» - жабдықтың меншік иесі оны лизингтік  фирмаға сатады

және бір  мезгілде одан  қаржылық жағдайын

уақытша жақсарту тәсілі);

• Лизинг «жабдықтаушы (жеткізуші)»  негізгі құрал-жабдықтарды болады, бірақ жалға алған жабдықты өзі емес, басқа жалдаушылар пайдаланады.Қазақстан Республикасының субъектілер тәжірибесінде жай кең меншік иесі құқығын бермей, мүлікті бір жылдан 3 жылға дейінгі мерзімге жалдау.Қысқа мерзімді  мүлікті бұдан кейін сатып алу құқығынсыз жалға алуы.

    Экономикалық жал  және № 17 «Жалдау есебі» БЕС-на сәйкес негізгі  түрде қайтарылуын көздейді, яғни жалдау кезеңінде жалгерге жалданған негізгі құралдарға және мен берушіге уақытылы қайтарылуын бақылау құқы ғана өтеді.Талдамалы онда көрсеткіштер болады.Ағымдағы жалгерлік қаржыландырылатын жалгерліктен басқа ағымдағы жалгерлікте жалгерлік төлемі бүтінжалгерлік мерзімінің бойында есеп беру табылады. ағымдағы жалгерлікте, құқыменбайланысты тәуекелділік пен жалға берген активтері амортизацияланатын мүлік етінде қарастырылады және жал жалгерлікті жалға алушының шоттың дебетіндежәне 6100 (жалға субъектінің негізгі қызметі болса) шоттарының кредитіндекөрініс табады.Жалға берілген көріністабатынболғандықтан, олар бойынша  тозу 74002420 мүлікті тек уақытша иемденуі деп түсіндіріледі.  Құрал, жалға берушінің бухгалтерлік есебіндегі 2400 құрамында көрініс табады.

    Алынуға жататын жал ақысы келісілген келісім-шартқа сәйкес 6200«Басқа да» (6260) шоты ақысы келіп түссе тиесілі ақша қаражаттарының шоттары дебеттеліп,6260 шоты кредиттеледі. Жалға алынған негізгі құралдар жалға алушының талаптарына сай оларжұмысын жүргізеді,бірақ ол үшін алдымен алушының жүргізілген күрделі жөндеу жұмыстарының есебі  бойынша келісілген шарт жағдайына байланысты болып .Егер де жал есеп болса, онда 6280 «Жал ақысы» шоты дебеттеліп және ақша шоты тиесілі жал ақысы өндіріс шоттарына (8бөлімдегі) немесе 7 бөлімдегі шоттарына ауыстырылады.Операциондық жал бойынша  ашып көрсетілуі:Активтің тозу шегерілгенге дейінгі баланстық құны, амортизация сомасы, есептік кезеңге жинақталғантозу және құнсыздандыру түріне байланысты көрсетілуі тиіс.

   Жал алушының көрсететін  ақпараттары:

• келесі көрсетілген кезеңдердің  әр қайсысына болашақ 1кем1 жылдан соң, бірақ 5 жылға

дейін; 5 жылдан соң;

• кезең табыстары болып танылған аренда және жал туралы түсінік

«Жалдау есебі» туралы № 17 бухгалтерлік есеп жал – бұл  байланысты табыстылық

пен мерзіміне берілуі  де, де. келісім бағасы бойынша несие  жалдау алынған жағдайда, жалгердің  меншігіне. берілуі мүмкін.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.6. Материалдық емес активтердің есебі.

        Материалдық емес активтердің  жіктелінуі мен бағалануы және  есептелінуі.  Материалдық емес активтері деп – белгілі бір нақтылы табиғи пішіні жоқ, ақша немесе зат түріндегі активтер қатарына жатпайтын, бірақ қандай да бір бағаға, құнға бағаланатын болғандықтан кәсіпорынға өнім өндіруде, тауарларды сатуда, қызмет көрсетуде, негізгі құралдарды жалға беруде немесе әкімшілік қызмет барысында үнемі, яғни ұзақ уақыт бойы (бір жылдан артық уақыт) қосымша табыс (пайда) әкеліп тұратын активтерді айтамыз. 
         Кәсіпорындарда материалдық емес активтердің қатарына лицензиялық келісімдерді, бағдарламамен қамтамасыз ету, патенттерді , ұйымдастыру шығындарын, гудвильді, франчайзингті, сауда маркаларын, авторлық құқықты жатқызуға болады.Оларға анықтама беріп көрейік:

Лицензиялық келісімдер – кәсіпорынға үкіметтік органдар немесе муниципалитет беретін және қоғамдық меншікті монополиялық пайдалануға (электр желілері үшін қоғамдық жерді  пайдалануға және т.б.) беретін құқықтар; 
        Бағдарламамен қамтамасыз ету, ол әлде сатып алынады, не болмаса субъектінің өзі жасайды және сыртқы немесе ішкі мақсаттарға арналады; 
Патенттер – заңды түрде танылған және тіркелген айырықша құқықтар. Патент белгілі бір өнімді шығаруға , не болмаса арнайы ерекше процесс пен технологияны пайдалануға эксклюзивтік құқық береді; 
Ұйымдастыру шығындары (қалдырылған шығындар) – субъект шеккен шығындар, олардан тек болашақта ғана нәтиже алынады немесе шығындар болашақ кезеңдерге (ұйымның мекен-тұрақты ауыстыруына байланысты шығындар, ұзақ мерзімді алдын ала төлеу – бірнеше жыл бұрын аванс болып төленетін) сақтандыру;

    Гудвиль – субъектінің жағымды сипаттамасына байланысты сатып алушының сауда сәтіне пайда болған құндылығы. Ол сатып алушының бухгалтерлік балансында сатылым (субъектінің тұтастай алғандағы құны) мен таза активтерінің жеке-жеке гудвиль фирманың алған нақты бағасы мен таза активтерінің сәйкес теңестірілген әділ нарықтық бағасы арасындағы айырма ретінде қарастырылады. Таза капитал: «капитал минус міндеттемелер» болып табылады. 
    Басқадай (авторлық құқықтар – шығарма, әзірлеме және т.б. авторларға заңмен берілетін қорғау формалары, сауда маркалары немесе тауарлық белгілер – ұйымға, өнімге (көрсетілген қызметке) берілген, атаулар, рәміздер немесе сәйкестендіруді білдіретін басқалары); Франшизалар – мемлекеттік меншікті пайдалану құқығына ие болу немесе коммуналдық қызмет көрсету және т.б. үшін үкіметтік органдар береді.