ДСҰ кіруін есепке ала отырып, ҚР кеден баждарын төлеуді бақылау тиімділігін арттыру ресурстары

     Сонымен қатар кедендік постыларда 1,2 млрд.теңге  сомасына жаңа кедендік бақылау жабдықтары сатып алынып, орналастырылды. Оның ішінде: “TS Scan” маркалы жүк автомашиналарын  стационарлық рентгендік инспекциялық бақылау жүйесі, автомобиль электрондық таразылары, радиологиялық бақылаудың стационарлық жүйелері және бағалы металдарды, есірткі заттары мен жарылғыш заттарды идентификациялаудың портативтік құралдары, тауарларды жеткізудің автоматтандырылған жүйелері, жеке тұлғаларды тіркеу автоматтық пунктері (киоскілері), ретрансляторлар және портативтік радиостанциялар бар.

     ҚР  кедендік органдары ДСҰ кіргеннен  кейін де кедендік бақылауды жетілдіру, ақпараттық және коммуникациялық технологияларды  модернизациялау және дамыту, есірткі трафигі және терроризммен күресті күшейту жөніндегі іс-шаралар қолдануды жалғастырып келеді.

     1996 жылдың қаңтарынан бастап республика  Тарифтер мен Сауда жөніндегі  Бас Келісімнің (ТСБК) орнына келген  Дүниежүзілік Сауда Ұйымында  бақылаушы мәртебесіне ие болып отыр. Бірақ республикада бұған қажетті түрде көңіл аударылмай отыр. Мысалы, Сиэтл қаласындағы кездесу (онда сонымен қатар жаңа мемлекеттердің ДСҰ кіру мәселелері талқыланды) Қазақстан үшін еш өзгеріссіз қалып отыр. Біздің республиканың әлемдік нарықтағы интеграция мәселесі бізді қалайша толғандырмайды? Сиэтлдағы кездесуде Билл Клинтон “глобальды экономикаға адамзаттық кескін беруге” шақырды. 30 жыл бұрын біз “адамзаттық кескіндегі социализм” түсінігін ұғынғымыз келмеген еді. Қазір де бізді бұл мәселе қызықтырып отырған жоқ. Егер бұл осылайша жалғаса берсе, онда біз глобальданған кеңістікте назардан тыс қалған провинцияға айналуымыз мүмкін. Қытай мен Қазақстанның ДСҰ кірудегі айырмашылықтары көзге түседі.  ДСҰ кіруге құлшыныстың мысалы ретінде Қытайды атауға болады – оны өткен жылдың соңында ұйым қатарына қабылдауға осы уақытқа дейінгі 15 жыл бойғы толассыз өткізген келіссөздер негіз болды.

     Осыған  қарамастан, қазіргі уақытта басқыншылық  сыртқы саясат жүргізіп отырған ел үшін шексіз ұланғайыр нарық ашылып отыр. ҚХР өз мәртебесін толығымен пайдаланып отыр және сауда тосқауылдарының жойылуы нәтижесінде қытай тауарлары өте арзан және барлығына қол жеткізу мүмкіндік туғызады.

     Сондықтан да, қатысушы елдерге өз өндірушілерін  Қытайдың экспансиясынан қорғауға көптеген жылдар қажет болды. ДСҰ мүшелігіне кіру үшін Аспан асты еліне көптеген шарттар мен міндеттермелерді қабылдауға мәжбүр болды, олардың кейбіреуі басқа елдерде ешқашан қолданылмаған еді.

      Ұйымға  кіруде Қытайдың дамушы ел мәртебесіне ие болуына қарамастан, (бұл оған көптеген жылдар бойы жоғарғы импорттық кедендік баждарды және нарықты қорғаудың басқа  шараларын сақтап қалуға теориялық құқық берді) елдегі кедендік баждардың орташа деңгейі едәуір төмендеген. Сол кезеңде ДСҰ мүше елдер өз нарықтарын қытай экспортынан қорғау үшін 12 жыл бойы аса маңызды шараларды қолданатын болады.

      Қытайдың  өзін-өзі асқақтатуына қысым жасаудың тағы бір түрі таяу арадағы 15 жылда  антидемпингтік тексеру жүргізуде, ҚХР “нарықтық экономикасы жоқ” мемлекетпен одақтаса алады, ал бұл дегеніміз, ДСҰ төрелік органдарының шешімі Қытайдың үлесіне шешілмейді дегенді білдіреді, яғни соңғысының жеңіске жетуі екіталай.

      Осылайша, Қытайдың ДСҰ кіруін болжаған көңіл  толарлық перспективалар ең болмағанда, таяу арада ақталмайтын сияқты. Қытай аналитиктерінің пікірінше, жақын арада ДСҰ талаптарынан жекелеген кәсіпорындар ғана емес, сондай-ақ экономиканың бүтіндей салалары зардап шегеді, халықтың тұрмыс деңгейі жоғары топтары мен халықтың ауқатсыз жіктері арасындағы айырмашылықтар артады, сонымен қатар шығыс (аса дамыған елдерге қатысты) және батыс аудандар арасындағы жіктер ұлғаяды. Әсіресе өндірушілердің қорғансыз категориясы болып ауыл тұрғындары саналатын болады, себебі олардың өнімдерін экспорттау субсидисяы бұдан былай толығымен тоқтатылады.

      Ұзақ  мерзімді перспективалар аса алдамшы  болып отыр. Қытайға қарсы сауда  тосқауылдары тоқтатылған кезде  елдердің ДСҰ мүшелікке кіруі  ақырындап оның дамуына оң ықпал  ете бастайды. Бірақ 2005 жылдың өзінде-ақ ҚХР Мемлекеттік кеңесінің Даму мәселелерін зерттеу орталығының есептері бойынша, ДСҰ кіру есебінен ұлттық ІЖӨ өсу көрсеткіші 1,5 пайызға өседі, тұтыну өсімі 0,6 пайызды құрайды, экспорт – 26,9, импорт – 25,8, инвестициялар – 1,8 пайызды құрап отыр. Ал Әлемдік банк 2020 жылы Қытайдың сыртық сауда айналымы жалпы әлемдік айналымның 10 пайызына жетіп отырғандығын болжаған (Әлемде АҚШ-тан кейін екінші орында болып отыр).³.

      ДСҰ кіру қажеттілігін кеңестік дәуір кеңістігіндегі елдер де мойындап отыр. Тәжікстан  мен Түркіменстанды қоспағанда, қалған барлық республикалар мүшелікке өтініштерін баяғыда-ақ беріп қойған, ал Молдова мен Грузия бұл ұйымның қатарына кіріп те үлгерді. Бұл елдердің келісімге қол қоюындағы жеңілдік – мәні жағынан олардың экономикасының келешегін айқындайды, олар келешектегі салдары туралы ойланбастан, ұйымның барлық талаптарын қабылдады.

      Бұның айқын мысалы – ТМД елдерінің  ішінде бірінші болып ДСҰ мүшесі болған бізге көршілес ел – Қырғызстан. Алайда, қырғызстандықтар оң нәтижелерге  қытайлықтарға қарағанда бес  есе жылдам жетті.

      Қырғызстанның аса белсенді келіссөздер жүргізу  нәтижесінде кедендік баждарды төмендетуге  мәжбүр болды, ал кейбір тауарлар үшін оларды мүлдем алып тастауға, лицензиялауды  жеңілдетуге, ауыл шаруашылығын субсидиялаудың ең төмен деңгейін белгілеуге, жергілікті және шетелдік кәсіпкерлер үшін бірыңғай заңнамалық режимін енгізуге қол жеткізді.

      Нәтижесінде, ДСҰ кіруге дейінгі бәсекелестікке қабілетсіз болып келген отандық  өнімдер мүшелікке өткеннен кейін  ішкі нарықтан біржолата аластатылды. Сол кезде кедендік тосқауылдарды кемітуді қолдану және қандай бір экспортты жүзеге асыру ел үшін нақты болмады. ДСҰ кіруде Қырғызстанның иек артқан шетелдік инвестициялары қолайсыз инвестициялық климаттың салдарынан елге жұмылдырылмаған еді.

      Әрине Қырғызстан қазір ДСҰ мүшелігіне кіру шараларын қайта қарау жөнінде іш пыстырар келіссөздер жүргізуге мәжбүр болып отыр, әйтпесе сауда шарттарын бұзғандығы үшін ДСҰ басқа мүше елдеріне өтемақы төлеуі қажет және ұйыммен қоштасуға тура келеді. Дегенмен, Қырғызстанның кішкентай ішкі нарығы әлемдік қоғамдастықтың назарына ілінуі екіталай, сондықтан осыған байланысты олар кейбір жұмсақтықтарға да баруы мүмкін. Ал сыйымды ішкі нарығы және дамыған экспорты бар аса ірі елдер ондай еркіне жіберуге жол берілмейді. 
 

_____________________

http://www.continent.kz/2002/10/index.html

     Ресейдің  ДСҰ кіруі де алыс емес. Ол ұйымға кірген Қытайдан кейінгі сауда жүйесінен  тыс орналасқан бірден-бір ірі  держава болып қала берді. Шынында  да, біздің көршілестеріміз бұл қадамға  барлық мүмкін пайдалар мен шығындарды есепке ала отырып, алдын-ала ойланып келіп отыр.

      Қырғызтанға қарағанда Ресейге қорғау қажет  нәрселер көп, сондықтан да келліссөздер өте ауыр өтуде. Тараптар арасында салмақыт келіспеушіліктер болып отыр, сондықтан  да ДСҰ оларға аса қатаң талаптар қоюда. Сауда, тариф және ауыл шаруашылығын субсидиялау режимі сияқты дәстүрлі сұрақтар қатарында аса күрделі мәселелер – интелектуалды меншік құқығы және мемлекеттік сауда кәсіпорындарының қызметі мәселелері болып отыр. 

      Бұдан басқа, ДСҰ Ресейден үкіметтік сатып алуға, химиялық тауарларға баждардың үйлесімділігіне, азаматтық әуе техникасын, ақпараттық технологияларды сатуға қатысты “секторалдық бастама”  аталатын міндетті емес келісімге де қосылуын тұрақты талап етіп отыр.

      Ресей заңнамалары әлі күнге дейін ДСҰ нормаларына сай емес. Бірақ көптеген ізденушілерге заңды түрлендіруге мүмкіндік болып жатса, ұйымның мүшелігіне өткеннен кейін, Ресейге бірнеше ай ішінде елдің экономикалық қызметін белгілейтін заңдарға өзгертулер енгізу ұсынысы жасалған болатын.

      Соған қарамастан, Ресей Федерациясының ұстанымы еш өзгеріссіз болып отыр: яғни ұйымға кіру қажет. Дегенмен, олар осындай келсіпеушілігінің арқасында және өте қысқа мерзімде қажетті консенсусқа жете ала ма – осы түсініксіз болып отыр, ал мүшелікті ресімдеу 2005 жылы жоспарланған.

      Қазақстанның  ДСҰ кіруі асығыстық емес пе деген  сұрақтар жиі туындайды. Бұл тұрғыда  әр түрлі көзқарастар қалыптасқан. Мысалы, Ресей, ағылшын экономистерінің  есептеулері бойынша, ДСҰ кіруден  бір миллиардтан астам долларын үнемдейді екен. Әрине, Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру де арзан емес, ол үшін едәуір дайындық жүргізу қажет. 
 
 

        2 ТАРАУ Кеден баждарын төлеуді бақылау тәжірибесі

         2.1 Кеден баждарын төлеуді бақылау механизмі

         ^{Кедендік төлемдер мен салықтарды алу үшін заңнама базасы болып: ҚР Кеден Кодексі, “Салықтар және бюджетке түсетін басқа міндетті төлемдер туралы” Салық Кодексі саналады.}

      ^{Қазақстан Республикасы шекарасынан  өтуде тауарлар мен  көлік құралдарын ресімдеуге дейін  кедендік орган қызметкерлері әкелінетін/әкетілетін тауарлардың тауарға ілеспе құжаттарымен сәйкестілігін тексереді. Кедендік постыларда, кедендерде сондай-ақ тауарлар мен көлік құралдары құжаттарының дұрыс толтырылуы және толықтығы тексеріледі. Шекарадан өткенде жеткізуді бақылау құжаты (ЖБҚ) толтырылады. Бұл құжатта тауарлар мен көлік құралдарының жеткізу орын мен мерзімі көрсетіледі. Жеткізуді бақылау тауарларды жеткізуді бақылау бөлімі (ТЖББ) арқылы жүзеге асырылады.}

      ^{Соңғы жаңа енгізілім болып, көлік құралдарының шекара арқылы өтуін визуальды түрде бақылауға, ЖБҚ-да шынайы ақпарат (сканер, таразы) көрсетуге мүмкіндік беретін ТЖБАЖ бақылау жүйесі саналады. Бұл жүйе “Қорғас” кеденінде құрылған.}

      ^{Құжаттар  мен мәліметтерді тексеру.}

      ^{Қазақстан Республикасының  кедендік шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құралдарын өткізуші немесе кедендік органдар бақылауындағы қызметті жүзеге асырушы тұлғалар бақылауға қажетті барлық құжаттар мен мәліметтерді ұсынулары қажет.}

      ^{Кедендік  бақылауға қажетті  мәліметтерді кедендік органдар салық және басқа бақылау олргандарынан ала алады. Заң шығарушы кедендік органдарға Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тауарлар мен көлік құраладарын өткізетін тұлғалардың, кедендік брокерлердің немесе бақылауы кедендік органдарға жүктелген қызмет түрлерімен айналысатын басқа тұлғалардың операциялары және шоттарының жағдайы туралы банктерден және басқа несиелік мекемелерден ақпараттар мен анықтамалар алу құқығын берген.}

      ^{Кедендік  бақылауға қажетті  құжаттар өздерінің  тағайындалу ерекшеліктеріне  қарай келесі топтарға жіктеледі:}

      ^{Сауда құжаттары: шарттар, шот-фактуралар, орау құжаттары, спецификациялар  және басқалар;}

      ^{Көлік құжаттары: жөнелтпе құжаттары, коносаменттер, жол ведомстволары, вагон парақтары, жүк түбіртектері, көлік құралының  паспорты және басқалар;}

      ^{Кедендік  құжаттар, олар кедендік орган қызметкерлерімен беріледі және куәландырылады: кеден декларациялары, жеткізуді бақылау  құжаттары, лицензиялар, біліктілік аттестаттары және басқалар;}

      ^{Кедендік  бақылауға қажетті  басқа құжаттар: сапа сертификаты, фитосанитарлық сертификат, тауардың шығу тегі туралы сертификат, сәйкестілік сертификаты, тауардың шығу тегі туралы акт, әскери рұқсаттамалар, сыртық экономикалық қызметпен айналысуды растайтын құрылтайшы құжаттар, жеке тұлғаның тіркелуі туралы куәлік және басқалар.}

      ^{Аталып  өтілген құжаттар кедендік органдардың  лауазымдық тұлғаларымен таңдалған кедендік режимге сәйкес, тауарлар мен көлік құралдарын шығару және пайдалану  туралы шешім қабылдағанға дейін зер салып  тексеріледі.}

      ^{Құжаттарды  тексеру мәні қолданыстағы кедендік заңдар ережелеріне сәйкес және олардың толық ресімделу тұрғысынан зерделеуде болып отыр.}

      ^{Тауарлар  мен көлік құралдарын кедендік ресімдеу және кедендік бақылау  Қазақстан Республикасының  кедендік органымен  КЖД қабылдау және кедендік мақсатқа қажетті барлық құжаттарды ұсыну сәтінен бастап 10 күн ішінде жүргізіледі.}

      ^{Орындалуын  бақылау кедендік органдарға жүктелген  Қазақстан Республикасының  заңнамалары және Қазақстан Республикасының  қатысуымен жасалған халықаралық шарттар  орындалмады немесе жеткілікті түрде орындалмаған деген негіздеме туындап жатса, онда тұлғалардың қаржылық-шаруашылық қызметіне тексерсеру жүргізілетін болады.}