Психология пәні, мақсаты, міндеті мен әдістері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

48. Мінездің қалыптасу ерекшеліктері жайлы эссе жазыңыз.

Мiнез өмiр барысында түзелетiн, қалыптасатын психикалық қасиет болып  табылады. Бұл мiнез бала туылғаннан кейiн қалыптасатынын бiлдiредi. Адам мiнезiнiң қайнар көзiн және оның ең алғашқы белгiлерiнiң көрiнуiн өмiрдiң  алғашқы кездерiнен iздеу керек. 

Жалпы жеке адамның мiнезiнiң қалыптасуына, дамуына оның қоршаған ортамен,әсiресе адамдармен қарым-қатынасы өте үлкен әсер етедi және оның ролi өте маңызды. Әсiресе, кiшкентай бала мiнезiнiң дамуында өз туған-туыстары, жақындары, оларға ұқсауға тырысулары мен елiктеулерi байқалады. Олар елiктеу арқылы үлкендердiң мiнез-құлқын үйренедi. Яғни бала мiнезiнiң қалыптасуы мен дамуына қоршаған адамдармен көп және белсендi қарым-қатынас жасау да ықпал етедi. Үлкен адамдар балалар сенiмiне кiрiп, оған сөзбен, iс-әрекетпен әсер ете алса,бала мiнез-құлқының белгiлi бiр түрiнiң қалыптасуы мүмкiн.Үлкендердiң бiр бiрiмен қарым-қатынасы, қарым-қатынас жасау ерекшелiктерi бала мiнез-құлқының қалыптасуына әсер етедi. Сонымен адам мiнезi еңбекке, жұмысқа, басқа адамдарға деген қатынаста,өз iсiне деген қатынасында пайда болады.

Мiнез қалыптасуында сензитивтi кезең екi-үш жастан тоғыз-он жасқа  дейiнгi кезең болып табылады, себебi осы кезде бала өз құрбы-құрдастарымен, үлкендермен белсендi қатынасқа  түседi. Осы кезеңде балаға әсер етуге  болады, олар оны жақсы қабылдайды, елiктейдi. Осы уақытта үлкен адамдар  баланың сенiмiне кiре отырып, мiнез-құлықтың керектi формаларының қалыптасуына сөзбен, әрекеттерiмен әсер ете алу мүмкiншiлiгi жоғары.

Баланың мiнезiнiң қалыптасуына үлкендердiң  бiр-бiрiмен қарым-қатынас жасау  стилi, сонымен қатар үлкендердiң баланың өзiмен қатынас жасау ерекшелiгi де өте маңызды. Ең бiрiншiден бұл ата-анаға, әсiресе анасының баласымен қатынасына байланысты болады. Ата-анасының баласымен қарым-қатынасы баланың өскен кездегi өз баласымен қатынас жасау ерекшелiгiне үлкен әсер етедi.

Баланың мектепке дейiн кезеңiнде  мiнездiң келесi қырлары қалыптасады: ақ көңiлдiлiк, көпшiлдiк, қайырымдылық және оған қарама-қарсы өзiмшiлдiк, мейiрiмсiздiк, байыпсыздық. Ал, бастауыш сынып кезiнде адамдармен қарым-қатынас кезiнде көрiнетiн қырлар қалыптасады. Егер баланың мiнезiндегi белгiлi бiр қырлар отбасында қалыптасып, ол мектеп кезiнде қолдауға ие болса бұл мiнез қыры одан ары қарай дамып, тұрақталады. Егер қолдау таппаса мiнез қырларында өзгерiстер болады. Жасөспiрiмдiк шақта мiнездiң ерiктi қырлары, ал жастық шақта адамгершiлiктiк т.б. дамиды және қалыптасады. 

Мiнез адам өмiрiнiң барлық жолдарында қалыптасады және өзгередi. Адам мiнезiнiң  қалыптасуында ең үлкен орынды еңбек  алады. Сондықтан да, мiнез басқа  да тұлғаның қырлары сияқты iс-әрекет кезiнде қалыптасады деп айта аламыз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

49. Логистиканың маманы болуда қабілеттің қай түрі қажет деп ойлайсыз?

1. Жалпы;  2. Арнайы.

     Арнайы қабілеттер адамның іс- әрекетінің жеке  арнайы салаларындағы жетістіктерін анықтайды. Ол арнайы қабілеттердің  түрге жікелуінен көрінеді.(математика, музыка, әдебиет т.б.) Жалпы және арнайы қабілеттердің арақатынасын жалпы мен ерекшенің ара қатынасы ретінде қарастырады. Ғылымда олардың жіктелуінің белгілі әрекеттері бар. Бұл жіктелулердің көпшілігі алдымен табиғи немесе шынайы (өзінің биологиялық шарттастырылуы негізіндегі) қабілет және қоғамдық-тарихи шығу тегі бар арнайы адами қабілет  деп өзгешеленеді.

    Өте көп қабілеттер  бар. Ғылымда олардың жіктелуінің  белгілі әрекеттері бар. Бұл  жіктелулердің көпшілігі алдымен  табиғи немесе шынайы (өзінің  биологиялық шарттастырылуы негізіндегі)  қабілет және қоғамдық-тарихи  шығу тегі бар арнайы адами  қабілеттер  деп өзгешеленеді.

      Табиғи  қабілетпен әсіресе жоғарғы, адамдар  мен хайуанаттар үшін ортақ  болып табылады деп  түсіндіріледі.  Мысалы, мұндай қарапайым қабілет  қабылдау, есте сақтау, қарапайым  коммуникация қабілеті болып  табылады. Ойлауды белгілі бір  көзқараспен, адам үшін ғана  емес, жоғары жануарлар үшін де  сипатталған қабілет ретінде  қарастыруға болады. Осы қабілет  туа біткен бейімділікпен тікелей  байланысты. Алайда адамның талаптылығы  мен жануардың бейімділігі –  бұл екі басқа нәрсе. Адамда  бұл бейімділік негізінде қабілет  қалыптасады. Бұл үйрету механизмі  арқылы қарапайым өмірлік тәжірибеде  өтеді. Адамның даму процесінде  осы биологиялық қабілет арнайы адами қабілеттердің басқалар да қалыптасуға мүмкіндік туады.

Бұл арнайы адами қабілетті  жалпы және арнайы жоғары интеллектуалды қабілет деп бөлу қабылданған. Өз кезегінде, олар теориялық және тәжірибелік, оқу және шығармашылық, пәндік және тұлғааралық т.б. бөлінеді.

Жалпы қабілетке сан түрлі  әрекеттер түрлерінде адамдардың табыстарын анықтайтындарды жатқызу қабылданған. Мысалы, аталмыш категорияға қол  қозғалысындағы талғампаздық пен дәлшілдік, есте сақтау, сөйлеу және басқа да ойлау  қабілеттіліктері енеді. Олай болса, жалпы  қабілетпен көбінесе адамдарға тән  дараланған қабілеттермен түсіндіріледі. Арнайы қабілет ерекше пайда болатын  қажетті бейімділіктерді жүзеге асыруға және олардың дамуына  арналған, адамдар табыстылығын арнайы әрекеттер түрлерінде анықтайтындармен жобаланып түсіндіріледі. Ондай  қабілеттерге музыкалық, математикалық, лингвистикалық, техникалық, әдеби, көркем-шығармашылық, спорттық және т.б. жатқызуға болады. Адамдарда жалпы қабілеттің болуы  олардың арнайы қабілеттің дамуын жоққа  шығармайтынын ескеруіміз керек  Қабілет мәселелерін зерттеушілердің  көпшілігі жалпы және арнайы қабілеттер арасында кереғар ұғым болмайды, олар өзара бірін-бірі толықтырып және байытып  отырады. Сонымен қатар, кейбір жағдайларда  жалпы қабілеттің жоғары деңгейде дамуы  белгілі бір әрекет түрлеріне  қатысы бойынша арнайы қабілет ретінде  бой көтере алады. Осыған ұқсас кейбір авторлардың өзара әрекеттері олардың  көзқарасы бойынша жалпы қабілет  арнайы қабілетті дамытуға арналған базасы болып табылады деп түсіндіреді. Басқа зерттеушілер жалпы және арнайы қабілеттің өзара байланысын түсіндіре  отырып, қабілеттің жалпы және арнайы деп бөлінуі өте шартты екенін атап көрсетеді. Мысалы, шын мәнісінде әрбір адам оқу курсынан соң қоса, көбейте, бөле алады сондықтан математикалық қабілетті жалпы қабілет ретінде қарастыруға болады.  Алайда бұл қабілет соншалықты жоғары дамыған адамдар бар екенін, біз оларда өте күрделі есептерді шығару қабілеттілігі, математикалық түсініктер мен операцияларды меңгерудің жылдамдығын көрсететін математикалық таланттың барлығы туралы айта бастаймыз.

Біз адам қабілет қатарына адамдармен өзара әрекеттесуі, қарым-қатынаста  айқындалынатын қабілетті  толық  негізді жатқызуға тиіс. Бұл қабілеттер әлеуемттік шарттастырылған болып  табылады. Олар адамда қоғамдағы өмірінің процесінде қалыптасады. Қабілеттің бұл  тобынсыз адамға өзіне ұқсастар арасында өмір сүру қиынға түседі. Солай, қарым-қатынас  құралы ретінде сөйлеу тілі болмаса, қоғамдағы адамдарға бейімделе  алмаса, яғни, адамдардың әрекеттерін  дұрыс бағалау және қабылдау, олармен  бірлесіп әрекет жасау және әр түрлі  әлеуемттік жағдайларда өзара жақсы  қарым-қатынасты жөнге салу, қалыпты  өмір және адамның психикалық дамуы  мүмкін емес. Адамда бұл тектес қабілеттердің  болмауы әлеуметтегі оның биологиялық  мәнділіктен айналдыру жолындағы  жеңе алмайтын бөгеттері болар еді.

Қабілетті жалпы және арнайы деп бөлудің сыртында  теориялық  және тәжірибелік қабілет деп  бөлу қабылданған. Теориялық және тәжірибелік  қабілет бір-бірінен біріншіден, адамның абстрактылы-теориялық ойлау  бейімділігін алдын ала анықтайтынымен, екіншіден – нақтылы практикалық  әрекетімен өзгешеленеді. Жалпы және арнайы қабілетке қарағанда теориялық  және тәжірибелік қабілеттілік көбінесе бір-бірімен сәйкес келмейді.

50. Қарым қатынаста комплимент айтудыңі қажеттілігі бар ма?

Қарым-қатынас – адамдар арасында бірлескен іс-әрекет қажеттілігін туғызып,байланыс орнататын күрделі процесс; екі немесе одан да көп адамдардың арасындағы танымдық немесе эмоционалды ақпарат, тәжірибе, білімдер, біліктер, дағдылар алмасу. Қарым-қатынас тұлғалар мен топтар дамуының және қалыптасуының қажетті шарты болып табылады.

Қарым-қатынас барысында адамдардың танымдық хабарлармен, ақпаратпен,тәжірибемен, біліммен, дағдылармен алмасуы және өзара түсінісуі, бірін-бірі қабылдауы жүзеге асады. Қарым-қатынастың интерактивті, коммуникативті,перцептивті деген үш жағы және мезо, макро, микро, рухани, іскер, т.б. деңгейлері болады. Негізгі қызметі:

• 1) ақпараттық-коммуникативтік (ақпарат алмасу және адамдардың бірін-бірі тануымен байланысты);
• 2) реттеуші-коммуникативтік (адамдардың іс-әрекетін реттеу және біріккен әрекетті ұйымдастыру);
• 3) аффективті-коммуникативтік (адамның эмоционалдық аясымен байланысты).

Адамдар арасындағы қарым-қатынастың басты мақсаты – өзара түсіністікке қол жеткізу. Қарым-қатынас жасауда қатынасқа түскен адамды тыңдап, түсіне білудің маңызы зор. Бұл басқа адамның ішкі жан дүниесін түсініп, оған өз ойын дұрыс жеткізуге мүмкіндік береді. Адамдар басқаларға өз ойлары мен көзқарастарын түсіндіре отырып, түсініспеушілік, ұрыс-керіс пен дау-жанжал секілді жағымсыз құбылыстарды болдырмауға әрекет жасайды. Адамдармен жақсы қарым-қатынас орнатуға мынадай ережелердің орындалуы көмектеседі: барлық адамдармен тең дәрежеде, дөрекілік пен жағымпаздықсыз қарым-қатынас жасау;сұхбаттасушының жеке пікірін сыйлау; бұйрық емес, өтініш деңгейінде қарым-қатынас жасау; басқа адамның пікірін сыйлау және тәжірибесін қабылдай білу. Қарым-қатынас мәдениетін меңгерген тұлға өзімен қатынас жасайтын адамға құрметпен қарап,сыйластық білдіреді. Адамға сыйластықпен қарау жақсы қарым-қатынас жасаудың негізгі өлшемі болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

51. Сізде өмір қиындықтарын жеңуде қандай сапаңыз көмектеседі деп есептейсіз?

Өмір  ол Алланын берген үлкен бір сиы. Өмір ол қиындықада қызықты  да бақытты  саттергеде толы болып келеді. Өміде  адам баласы көптеген киындықтыда бақытты  кездердіде көреді. Бірақ, қандай қиындық  болмасын тек сабырлықпен төзімдік таныта білкі керек. Өзіңнің рухани жан дүниеңді жоғалтпауың керек. Алла тағала пендесіне қандай қиындық  берсе соншалық сол  қиындықты  женуге төзім берген. Бірінші, сабыр! Екіншіден «уақыт емші» демекші  уақыт кқрсетеді. Сол уақытқа  дейін адам тек ата анасымен достарымен, психолг мамандармен кеңесіп, ішкі мұңын жан діниесіндегі қиындықпен бөлісіп ақыл сурау керек сол  кезде ғана адам өз қиындығынан құтылаалады. "Жаңылмайтын жақ, сүрінбейтін тұяқ жоқ". Пенде болған соң, кейбір қадамдарымызды шалыс басып жатамыз. Достарымыздың бетін енді көрмейтіндей, оларға қатты-қатты сөздер айтып, ата-анамыздың қадірін кейін біліп, қолымызды мезгілінен кеш сермейміз. Өмір қағидалардан құралады. Ал қағидаларды жасайтын өзіміз екені рас. Мына қарапайым кеңестер шын мәнінде, өмірдің алтын кеңестері. Сондықтан, осы кеңестерді ойға түйсеңіз, бақыт бақшасына бір қадам жақындайтыныңыз сөзсіз...  арқашанда тек қиындыққы моцымай, шалыс басқан жерімізді тек түзеугк тырысуымыз керек.

 

 

 

 

 

 

 

 

52. Мен «Психология  жайлы қызықты және маңызды  нені білдім?» тақырыбына эссе  жазыңыз.

Мен психология сабагынан  оте көп озіме керекті үйрендім. Мен осы сабакты окығанға дейін бұл мамандық жайлы ойым мүлде өзгеше болатын. Психология сабағын окығалы мен адамдарды, достарымды жақсы түсіне бастадым. Қоршаған ортамен қарым-катнасым өзгерді. Бұл сабақта психикалық жан құаттары жайлы,яғни түйсік,кабылдау,темперамент т.б лар жайлы үйрендім. Мысалы мен бұрын түйсік жайлы білмейтінмін. Ми анализаторлары жайлы, олардың бірнеше миллиондаған саны бар екенін,түйсік пен қабылдаудың айырмашылығын оларда анализаторлардың калай жұмыс істеуін үйрендім. Сонымен қатар адамдарды темпераментке байланысты ажыратуды,соған байланысты олармен калай қарым-катнас жасау керек екенін үйрендім жане ол менін адамдармен қарым-қатнас жасауымда көмектесті.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

53. Сіздің тұлғалық  даму деңгейлеріңізді сызба түрінде  көрсетіңіз.

Тұлға дамуының кезеңдері (Э.Эриксон  бойынша)Даму  кезеңі   Дамудың  қалыпты желісі Дамудың аномалды желісі

 

1. Ерте нәрестелік шақ  (туылғаннан 1 жасқа дейін) Адамдарға деген сенім. Өзара махаббат, үйір болу, ата-ана мен  баланың бірін бірі тануы, балалардың араласудағы және басқа да  қажеттіліктерін қанағаттандыру

 

Анасының баласына нашар  қарауының нәтижесі ретінде  баланың  адамдарға сенбеуі,  мән бермеушілік, немқұрай-лық, махаббаттан айыру.  Баланы ана сүтінен  өте ерте және  күрт  айыру,  баланы эмоционалдық оқшаулау.

 

2. Кейінгі  нәрестелік  шақ (1 жастан 3 жасқа дейін) Дербестік,  өзіне өзі сену.  Бала өзін  дербес,  жеке, бірақ  әлі ата-анасына тәуелді адам  деп санайды.

Өз өзіне сенбеу,  өте  ұялшақ болу. Бала өзінің бейімділмегендігін сезініп,  қабілеттеріне күдіктенеді. Қарапайым қимыл әдеттерінің  дамуында кемшіліктерді сезінеді, мысалы  жүргенде. Оның  сөйлеу қабілеті нашар  дамыған, кемшіліктерін  қоршағандардан өте қатты жасыруға тырысады.

 

3. Ерте балалық шақ  (3-5 жас  шамасында) Қызығушылық және белсенділік.  Қоршаған ортаны қызыға зерттеп,  бейнелерді елестету, ересектерге  еліктеу,  түрлі рольдерге қосылу.   

Пассивтілік және  адамдарға  мән  бермеу.  Инициативаның болмауы, салбыр болу,  басқа балалардан қызғану, ұсыныстардан бас тарту, рольдерге қосылу белгісінің жоқтығы. 

4. Орта балалық шақ  (5 пен 11  жас  аралығы) Еңбекті сүю. Мойнына жүктелген парызды сезіну, табыстарға ұмтылу. Танымдық және  коммуникативті білім мен  әдеттердің дамуы. Өз алдына шынайы мақсат қойып, оған жетуге тырысу.  Инструменттерде ойнауды  белсенді меңгеру,  шешімдер қабылдау

. Өзін өзі кемсіту. Әлсіз дамыған  еңбек ету  қимылдары. Күрделі тапсырманы орындаудан,  басқалармен жарысудан  бас тарту. “Дауыл алдындағы”  немесе  жыныстық жетілу кезеңі алдындағы тыныштық сезімі.  Біреуге бағынушылық. Түрлі есептерді шешкенде   жұмысы зая кететіндей сезіну. 

5. Жыныстық жетілу, жеткіншек  жасы және  бозбалалық (11 мен 20 жас аралығы) Өз болашағын  анықтау. Уақытша перспективаның –болашаққа жоспардың  дамуы.  Қандай  болу? Кім болу? деген сұрақтарға жауап  іздестіру.  Білім алу, үйрену.  Тұлғааралық тәртіп формаларындағы жыныстық ерекшеліктер.  Дүниеге көзқарастың қалыптасуы.  Құрбылар арасында  лидер болу, қажет болса оларға бағыну.   

Рольдердің шатасуы. Уақытша  перспективалардың ығысуы және   араласуы: болашақ пен осы шақ  туралы ғана емес, өткен шақ туралы да ойлардың пайда болуы. Рухани күштерді өзін өзі тануға  жұмсау, сыртқы әлем,  қоршаған адамдармен  қарым-қатынас  орнатудың орнына  өзін өзі түсінуге тырысу.  Еңбек белсенділігін  жоғалту. Жыныстық айырмашылықты  көрсететін рольдердің ауысуы,  лидер болуға  ұмтылмау.  Мораль мен  дүниеге  көзқарастың шатасуы.

6. Ерте ересек шақ  (20 мен 45 жас аралығы) Адамдарға жақын тарту, оларға көмектесуге тырысу. Бала сүйіп, оларды тәрбиелеу,  махаббат пен жұмыс. Жеке бас  өмірімен қанағаттану.      

Адамдардан оқшаулану, олардан  қашу, әсіресе жақындардан, олармен  жыныстық қатынасқа түсуден қашу. Мінездің ауыр болуы, адамдарды таңдамай араласу,  болжамға келмейтін  әрекеттер  жасау.  Мойындамау, оқшаулану, әлем қауіптерге  толы-мыс деген ойлардың әсерінен  психика ауытқуының, жан  дүниесі күйзелуінің   алғашқы  белгілері.