Психология пәні, мақсаты, міндеті мен әдістері

 

№	Сұрақ
1	Психология пәні, мақсаты, міндеті мен әдістері.
2	Психологияның  даму тарихы
3	Психология ғылымның негізгі  салалары.
4	Психология ғылымының  дамуындағы негізгі кезеңдер.
5	Индивид, субъект, тұлға ұғымдарын  түсіндіріңіз.
6	Психологиялық зерттеудің негізгі  әдістері.
7	Тұлғаның қалыптасуы мен  дамуы.
8	Түйсіктердің жіктелуі.
9	Қабылдау, оның түрлері және заңдылықтары.
10	Қабылдаудың негізгі ерекшеліктері.
11	Ес. Естің негізгі түрлері.
12	Естің механизмдері мен негізгі  процестері
13	Ойлау. Оның түрлері және ерекшеліктері
14	Ойлаудың қасиеттері.
15	Сөйлеудің түрлері
16	Сөйлеудің шығуы және дамуы.
17	Сөйлеу және оның қызметтері
18	Зейін, оның қызметтері және түрлері
19	Қиял және оның түрлері
20	Қиял және шығармашылық
21	Эмоция түсінігі. Эмоция қызметтері
22	Эмоцияның негізгі түрлері
23	Ерік. Еріктің негізгі  қызметтері.
24	Адамның еріктік қасиеті  және олардың дамуы
25	Темперамент туралы түсінік.
26	Гиппократтың темперамент  туралы теориясы
27	Темперамент типтері
28	Мінездің қалыптасу ерекшелігі
29	Темперамент және мінез
30	Қабілет. Қабілеттің түрлері.
31	Эмоцияның негізгі қызметтеріне сіз қандай талдау жасар едіңіз
32	Жоғары деңгейдегі сезімдерді қалай түсіндіресіз?
33	Ерік.Еріктің қандай негізгі  қызметтерін анықтай аласыз?
34	Ерік туралы Сіз қандай теорияларды шынайы деп табасыз?
35	Адамның еріктік қасиеттері мен дамуы қандай жолдармен жүреді деп ойлайсыз?
36	Темперамент өмір барысында  өзгермейді деген  тұжырыммен келісесізбе,келіссеңіз мысал келтіріңіз?
37	Гиппократтың темперамент  туралы теориясына қазіргі ғылыми тұрғыдан талдау жасағанда,нені қолдауға болады?
38	Ойлауды дамытуға арналған әдістердің ішінде С8із қайсысын қолданып жүрсіз?
39	Неміс философиіясы И.Канттың  темперамент туралы теориясын сіз  қолдайсызба?
40	Темперамент типтеріне Сіз  қандай мінездеме бере аласыз?
41	Темпераменті қандай психологиялық  әдістермен немесе тесттермен анықтауға  болады?
42	Мінездің  қалыптасуына әсер  ететін қандай заңдылықтарды  білесіз?
43	Жақсы мінездің негізін қандай ерекшеліктер құрастырады деп ойлайсыз?
44	Темперамент пен мінездің айырмашылығын сызба түрінде  көрсетіңіз?
45	Мінез адамның дене құрылымына байланысты деп есептейтін Кречмер  мен Шелдонның теориясымен келісесіз бе?
46	А.Е.Личко бойынша мінез  акцентуци түрлерінің кайсысына  өзіңізді жатқыза аласыз және неге?
47	К.Леонград бойынша мінез  типтерінің қайсысына өзіңізді жатқыза  аласыз және неге?
48	Мінездің қалыптасу ерекшеліктері  жайлы эссе жазыңыз?
49	Сіздің маман болып  шығуыңыз үшін қабілеттің қай түрі қажет деп ойлайсыз?
50	Қарым қатынаста комплимент айтудыңі қажеттілігі бар ма?
51	Сізде өмір қиындықтарын жеңуде қандай сапаңыз көмектеседі деп есептейсіз?
52	Мен «Психология жайлы  қызықты және маңызды нені білдім?»  тақырыбына эссе жазыңыз.
53	Сіздің тұлғалық даму деңгейлеріңізді  сызба түрінде көрсетіңіз
54	Ерік жігерді шыңдаудың  жолдары туралы эссе жазыңыз
55	«ХХІ ғасырдың психологиясы»  тақырыбында эссе жазыңыз
56	Мінезді өзгертуге байланысты қандай шаралар жасауға болады
57	Логикалық ойларды дамытуға арналған қандай техникаларды білесіз?
58	Сіз болашақ маман ретінде  қандай психологиялық білімдерді пайдалана  аласыз?
59	Өзіңіздің студенттік тобыңызға  қандай психологиялық мінездеме  бере аласыз?
60	Адам қабілеттерін дамытуға арналған қандай психологиялық практикалық  әдістер білесіз?

 

 

1.Психология пәні, мақсаты, міндеті мен әдістері.

 

Психология “псюхе”-жан ,логос ілім туралы ғылым ретінде  түсінуге болады. Психология негізгі  пәні адамның жан дүниесін психикалық белсенділігінің заңдылықтарын  зерттеу .Сонымен психология негізінен грек сөзінен аударғанда ”жан туралы ғылым”, ал “психология” термині ќолданысќа алғаш рет  XVI-ғ. енді. Алғашќыда ол ерекше ғылым ретінде “жанды” немесе психикалыќ болмысты єрбір адам өзін баќылау нєтижесінде аныќтап отыруға қолданса, кейіннен XVII- XIX ғ.ғ. психология - бұл психика жєне психикалыќ ќұбылыстар туралы ғылым болды.

Психология- психикалыќ ќұбылыстарды зерттейтін ғылым. Психология - мінез  ќұлыќ туралы ғылым. Психология –сана туралы ғылым. Психология –жан туралы ғылым.

Қазіргі кезеңде психология ғылымы алдында тұрған теориялық  және практикалық міндеттердің сан  қилылығына орай үлкен қарқынмен  дамуда.Психологияның негізгі міндеті психикалық іс әрекеттіі оның даму барысымен байланысты зерттеп,тану.Осы заңдар арқылы объектив дүниенің адам миында қалай бейнеленетіні,осыған орай оның әрекеттері қалай реттелетіні,психикалық қызметтің дамуы мен жеке адамның психикалық қасиеттері қалай қалыптасқандығы айқындалады.

Психологиялық  зерттеулердің  негізгі  әдістері

Бақылау әдісі психологиядағы ескі және бір қарағанда өте қарапайым әдіс секілді. Ол әдеттегі өмір сүру жағдайындағы адамның қызметіне бақылаушы кіріспей,  жүргізілетін жоспарлы бақылауға негізделеді.  Бұған психологияда бақыланатын құбылыстарды  толық және дәл сипаттау, сонымен бірге оларды психологиялық тұрғыдан түсіндіру жатады. Міне психологиялық бақылаудың басты мақсаты осы: ол деректерге сүйене отырып, олардың психологиялық мазмұнын ашу. Ауызша сауал, әдетте зерттелушінің реакциясы мен мінез-құлқына бақылау жасау үшін қолданылады.  Сауалдың  бұл түрі жазбашаға қарағанда адам психологиясына терең бойлатады,  себебі  зерттеушінің қоятын сұрақтары зерттелушінің мінезіне қарай түзетіле алады.  Мұндай нұсқа көп уақытты, арнайы дайындықты қажет етеді, өйткені жауаптардың объективтілігі зерттеушінің мінезі мен тұлғалық ерекшеліктеріне де байланысты.

Жазбаша сауал,  аз уақыттың ішінде көптеген адам санын қамти алады.  Мұның ең көп тараған түрі – анкета. Оның кемшілігі мынада,  қойылған сұрақтарға зерттелушілердің реакциясын біле алмайсың және зерттеу барысында оның мазмұнын өзгерте алмайсың.

Еркін сауал, жазбаша және ауызша саулнаманың бір түрі, мұнда қойылатын сұрақтар алдын ала белгілі болмайды. Мұндай сауалнамада зерттеудің тактикасы мен мазмұнын  оңай өзгертуге болады, онда зерттелуші  жайлы әртүрлі ақпарат алуға болады.

Стандарттанудың негізгі  мәні мынада  екі адамның немесе бірнеше топтың психологиялық зерттеулерінің нәтижелерін  салыстырғанда қате аз болуын қамтамасыз ету үшін, бірдей әдістерді  яғни сыртқы жағдайға қарамай  бірдей психологиялық  мінезді өлшейтін әдісті қолдану керек.

Мұндай психологиялық  әдістерге тест жатады. Бұл әдіс жиі қолданылады.  Ол  психологиялық құбылысқа дәл және сапалы мінездеме бере  алатындықтан, сонымен қатар алдымен шешілуі қажет практикалық мәні бар нәтижелерді салыстыруға болатындықтан тиімді. Объективті мәліметтерді зерттелетін қасиет бөлініп, дұрыс бағаланатын жасанды жағдай жасалуға негізделген  эксперимент - әдістің көмегі арқылы алуға болады. Зерттелетін феноменнің басқа феномендермен себептік байланысы жайлы, құбылыстың пайда болуы мен дамуын ғылыми тұрғыдан түсіндіретін басқа психологиялық әдістерге қарағанда, эксперимент ең сенімдісі.  Эксперименттің екі түрі бар: зертханалық және табиғи.  Олар бір-бірінен эксперимент жүргізудегі жағдайлармен ажыратылады.

Басқа әдістерге қарағанда  тесттер мәліметтерді жинау мен  оларды өңдеу, оларды психологиялық  түсінуге болатындығымен ажыратылады. Психологиялық әдістердің бірі – моделдеу. Ол дербес әдіске жатады. Ол басқа әдістерді қолдану қиындағанда ғана жүргізіледі.  Олардың ерекшелікгі белгілі бір психологиялық құбылыс жайлы ақпаратқа сүйенетіндігінде, екінші жағынан оны қолданғанда сыналушы қатыспайды немесе  нақты жағдай есепке алынады.  Сондықтан моделдеудің әр түрлі әдістерін объективті  немесе субъективті әдістерге жатқызу қиын.

Көрсетілген әдістерден басқа  психикалық құбылысты зерттейтін басқа  да әдістер де бар. Мысалы, әңгімелесу - сауалнаманың бір нұсқасы. Сауалнамаға қарағанда әңгімелесу әдісі процедураны жүргізудің еркіндігімен ерекшеленеді.  Әдетте әңгімелесу жайлы жағдайда өтеді, ал сұрақтар сыналушының жағдайы мен ерекшелігіне қарай өзгеріп отырады. Басқа әдіске құжаттарды зерттеу әдісі немесе адамның қызметін талдау әдісі жатады. Психикалық құбылыстарды зерттеу барысында әр түрлі әдістерді кешенді түрде қолданғаннан зерттеу тиімді болатынын ескерген жөн.

 

 

 

 

 

СУБЪЕКТИВТІ

ОБЪЕКТИВТІ

 

 

Бақылау өзін бақылау, сыртқы, еркін, стандартты қосылған

Тесттер Объективті Жобалы

 

Сауал Ауызша, жазбаша, еркін Стандартты

Экперимент Табиғи Зертханалық

 

Тест Саулнама-тест  Тапсырма-тест

Моделдеу

техникалық математикалық кибернетикалық логикалық

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.Психологияның  даму тарихы.

      Психология  басќа ғылымдар сияќты белгілі  даму жолдарынан өткен. Әлемдік  психологияның даму тарихы  екі  кезеңге бөлінеді:

     Біріншіден, басқа ғылымдардың аясында психология  білімінің қалыптасу кезеңі (IV-V ғ.ғ. біздің  дәуірге дейінгі XIXғ-дың 60-шы ғ.ғ.).   Бұл шамамен 2400 жылдай уақытқа созылып,  Арестотельден (348-322) басталатын  философиялық ілім  тарихы.

     Осынау, сан  ғасырлық үлкен кезеңге әр  кезде өмір сүрген ғалымдарды  атап айтқанда, Герофил, Эрасизтарт, Гипократ, Демокрит, Гален, Гераклит, Декарт, Геббос, Спиноза, Лейбнец,  ЛЗК, Руссо, Дидро, Кант, Гегель, т.б. ғұламалар адамның жан  дүниесінің сыры мен қыры туралы  небір сындарлы пікірлер айтқан. Мәселен, Арестотель өзінің “Жан  туралы трактатында “жан тәнінің  өмір сүруінiң формасы екендігін,  мұның өзі ес, қиял, ойлау, эмоция, секілді процесстерге бөлінетіндігін  айтса,  келесі бір грек ғылымы  Демокрит (460-370) жанды заттың атомдары  секілді өсіп, өшіп отыратын үнемі  қозғалыста болатын қасиет деп  түсіндіреді.

      Сонымен  қатар, ежелгі Грецияның философтары  психиканы түсіндіру амалын отпен  немесе бумен салыстырудан іздеді. Мысалы, Гераклит түсіндіруі бойынша  барлық әлем оттан пайда болады, “жан” ылғалдан буланып шығады, мұнда жанның құрғақ буы оның  даналылығын қамтамасыз етеді.  Ал, ылғалдылық жанды ауырлатып,  оның мерт болуына сұйыққа  айналдырады- деп есептеді.

      Ал француз  ғалымы Рене Декарт (1596-1650) жануар  сыртқы  ортаның әсеріне рефлекс  (жүйке жүйесінің қызметі ) арқылы  десе, Голонд ғұламасы Бендикт  Спиноза (1632-1667) адамның еркі мен  эмоциясы (аффект, құмарлақ т.б.) дене қызметімен тығыз байланыста болатындығы жайлы терең түйін айтқан.

      Шығыс әлемінде  жан туралы ғылыми пікірлерді  ұлы ғұламалар Әбу Нәсір әл  – Фараби (870-950)  мен Әбу Әлі  ибн Сира (980-1037), Ж.Баласағұнй, әл-Ғазали, Ибн Рүшд, Ита Баджа т.б. тоқтаған.

    Екіншіден, психологияның өз алдына дербес  ғылым ретінде (XIXғ-дың 60-шы ғ.ғ-қазіргі уақытқа дейін) көрінуі өте беріде, яғни 1870 жылдан басталады. Сол жылы неміс ғалымы Вильгельм Вундт (1832-1920) Лейпциг қаласында тұңғыш лаборатория ұйымдастырып, психикалық құбылыстарды арнаулы құрал-сайман, аспаптардың көмегімен зерттеуге болатындығын дәлелдеп, мұның дербес эксприменттік (тәжірбиелік) ғылым болуына жол ашты.

    XIX ғ-дың аяғы XX ғ-дың басында  атақты  психолог  Г.Эббингауз психология тарихына  қысқаша және нақты анықтама берген. Ол психология ғылымының зерттеу пәні бойынша психикалық құбылыстардың тарихи даму процестерін қарастырды.  Осы көзқарас бойынша психология тарихын    шартты түрде төрт кезеңге бөлуге болады:  Бірінші кезеңде –психология жан туралы ғылым болып қалыптасады, екіншіден – сана туралы ғылым, үшіншіден –мінез-құлық туралы ғылым, төртіншіден –психика туралы ғылым.

 

 

 

 

 

 

 

 

3.Психология ғылымның  негізгі салалары

Ќазіргі кезде психология ғылымы – көптеген салалар мен  тармаќтарға бөлініп, ілгері дамып  отырған өрісі кең ғылыми пән. Бұл салалар мен тармаќтар  дамуы мен ќалыптасуы жағынан  адамның түрлі тәжірибелік іс – єрекеттерін ќамтитын єр ќилы сатыда тұр. Оларды топтастырып, жік  – жікке ажырату жіктеу деп  аталады. Енді осы мәселенің сырын  ашуға кірісейік. Біз психиканың дамуын жіктегенде, ең бірінші, осы  пєннің зерттейтін обьектісін, екінші, адамның іс – әрекет түрлерін негіз етіп аламыз. Үшінші, адамның өзін даму мен іс – әрекет иесі деп санап, оның әлеуметтік ортаға ќатынасын алып ќарастырамыз. Тәлім – тәєрбие психологиясы. Оќу – тәрбие жұмыстарын жєне балалардың психологиялыќ ерекшеліктерін ескерiп, бірќалыпты даму заңдылыќтарынан ауытќыған балалармен тәлім – тәрбие жұмысын жүргізу әдіс – тәсілдерінің психологиясын зерттейді.     Жас ерекшелiк психологиясы – әр ќилы психикалыќ процестердің табиғи негізі мен үнемі дамып отыратын азаматтыќ ќасиеттерін, психологиялыќ сапаларын зерттейтін бұл сала мынадай тармаќтардан ќұралады: балалар психологиясы, жеткіншектер психологиясы, жастар психологиясы, ересектер психологиясы, ќарт адамдар психологиясы.       Арнаулы психология - бұл адам дамуының бірќалыпты даму жолынан ауытќуын, ми ауруына ұшырағандардың психикалыќ күйзелістері мен осы саладағы әр ќилы аурулардың себептерін ќарастырады.

       Еңбек психологиясы – адамның іс – әрекет түрлерінің психологиясын, еңбекті ғылыми негізге сүйене отырып ұйымдастыру мәселелерін ќарастырады.

      Еңбек психологиясының  маќсаты – әр түрлі еңбектегі  мамандыќ ерекшеліктерін, еңбек  дағдыларының ќалыптасуын, өндірістік – кәсіптік жағдайдың адамға тигізетін әсерін, ќұрал – аспаптардың ќұрылысы мен орналасуын, хабар жүйелерінің ќажетті заттарын ќарастыру.      Авиациялыќ психология - ұшќыштарды оќыту мен ұшу кезінде орындалатын істердің жай – жапсарын, жалпы адам психикасының әуе кеңістігіне бейімделудегі ерекшеліктерін зерттеп, жоғары дәрежеде ысылған мамандар мен кадрларды даярлап шығару маќсаттарын көздейді.