Пеагогикалық технологиялар

2.Оқушылардың  ойлау қабілетін жетілдіруге  берілетін тапсырмалар.

Оларда біздің ұлттық ерекшеліктеріміз ескеріліп, танымдық және үйретімділік маңызы болуы қажет болады.Бұлар: логикалық есептер, ребустар мен сөзжұмбақтар

Үшінші эвристикалық деңгейдегі тапсырмалар түрлері  мыналар:

1)танымдық   іздену   (эвристикалық)   түрдегі   тапсырмаларды  орындау барысында  оқушылар жаңа тақырып бойынша меңгерген алғашқы қарапайым білімдерін (заңдылықтар шығару, анықтамалар, анықтамалар, формулаларды жаттау, т.с.с.) жетілдіріп, тереңдетумен қатар, ол тағы да жаңа білімді меңгеріп, өзі үшін жаңалық ашуы тиіс. Эврика! Мұндай жұмыс анализ бен синтез және салыстыру арқылы негізін анықтау, қорытындылау сияқты ой жұмыстарын қажет етеді.

Мұндай есептерді  шешу барысында оқушылар жаңа есептерге  тап болады да, проблемалық жағдай туындайды. Оны шешу үшін оқушы жаңа әдістер іздеуі керек.

2)әртүрлі әдіс, тәсілдермен шешілетін есептер құрастыру: және оны өздігімен шығару, өмірден алынған мәліметтер негізінде диаграмма, графиктер салу, жергілікті жағдайда өлшеу жұмыстарын жүргізу, көрнекі құралдар дайындауға берілетін тапсырмалар. Ой қорытуға арналған дағды қалыптастыратын тапсырмалар.

3)Өздігімен  шығару, өмірден алынған мәліметтер  негізінде диаграмма, графиктер  салу, көрнекі құралдар дайындауға  берілетін тапсырмалар. Ой қорытуға  арналған, дағды қалыптастыратын  тапсырмалар.

Төртінші шығармашылық деңгей тапсырмалары:

1) Оқушылардың  алған өмірлік тәжірибесі мен  қалыптастырған ұғым, түсініктерінің, қияли мен белсенді ой еңбегінің  нәтижесінде жаңаша, бұған дейін  болмаған, белгілі бір дәрежеде  олардың жеке басының икемділігін  байқататын дүние жасап шығуына негізделген (теорема дәлелдеу, заңдылықтарды оқулыққа сүйенбей мұғалімнің көмегінсіз қорытып шығару). Сонымен, айтатын болсақ бұлар:

Бірінші деңгей үшін - игерілгенді пысықтау мен  қайталауға, командалар мен операторлар  қызметін жаттауға арналған. Жоғары деңгейлер үшін - алған білімдерін өз бетімен қорыту мен жүйелеуге   оларды,    тереңдетіп   дамытуға   және   тәжірибеде қолдануға арналған тапсырмалар. Оқытудың осы жаңа технологиясы жағдайында:

-оқушылардың   өздігімен   жүргізетін   танымдық   іс-әрекеті үшін тапсырмалар күнделігі төрт деңгей бойынша қарастырылып;

-оқыту-проблемалық  принциптер бойынша жүргізіліп;

-барлық деңгейдегі  тапсырмалар қызғылықты мазмұндалған  болса, оқушыларда ынталану пайда  болады.

Сондықтан да, жаңа технология бойынша сабақ беруші мұғалімдер, үзіліс кезінде де оқушылардың сабақтан бас алмайтындығын байқаған.Оларға  өзара  бәсекелесе  отырып  жұмбак,  сөзжұмбақ, ребус математикалық басқатырғыштар сияқты әр деңгейдегі тапсырмаларды шешіп, өтіп жатқан тақырыптан барынша көп ұпай алуға тырысқан, себебі, ертен жаңа тақырып басталады.

  Нәтижесінде «екіліктер» жойылуымен қатар, «үштік» алып жүрудің өзі де ұят саналатын болған.Осы жерде, "үлгерімі кейіндеп қалып, өз құрбыларын, белгілі бір себептермен, қуып жете алмайтын окушылармен қалай жұмыс істеуіміз қажет? " - деген сұрақ туады. Бұл мәселенің де шешуі қарастырылған.

Мұндай жағдайда, барлық тапсырмаларды мезгілінде орындаған  оқушылар үлгермеушілерге көмектеседі;

Сыныптың басқа  оқушылары өздігімен жұмыс істеп  жатқан кезде мұғалімнің де үлгерімі төмен оқушыларға дербес көмек көрсетуіне уақыты табылады. Ол сынып оқушыларының өздік жұмыс іс-әрекеттерін тек ұйымдастырып, басқару, жалпы бақылау жасау және балалардың өз-өзін бағалауын бақылау функциясын атқарады. Бұл қалайша жүзеге асырылады? Бізге үйреншікті бақылау мек бағалауға қарағанда деңгейлеп оқыту барысындағы бақылау тек бағалаудың ерекшелігі неде?Деңгейлік тапсырмаларды енгізгендегі басты мақсат сынып оқушыларын "қабілетті" және "қабілетсіз" деп жасанды түрді әртүрлі топтарға болуді болдырмау. Осы арқылы деңгейлік және дербес оқыту принциптерімен қатар, барлық оқушыға қатысты, ізгілендіру принципі де сақталады.Денгейлеп оқыту   барысында   оқушының    бірінші    деңгейдегі тапсырмаларды дұрыс орындағаны "есепке" алынып отырылады. Қандай оқушы  болмасын,  мысалы  өзінің жақсы оқитындығына қарамастан, жұмысын "оқушылық", "міндетті", 1-дегі деңгейдің, ол. үшін жеңіл болса да, тапсырмаларын орындаудан бастайды.

Барлық оқушылар жұмысын бір мезгілде бастап; әрқайсысы  білім игерудегі өз қабілетіне қарай, өз билігіне жетеді бұл нақты пән бойынша ең нашар үлгіретін оқушыга тірек білімін ғана Меңгеріп, үй тапсырмасын орындау барысында тек сүйікті пәні жоғарғы шығармашылық деңгейге дейін көтерілуіне уақыт үнемдеуіне себеп болады.

 Нақтырақ  айтсақ:

Әр оқушының, әр пәннен 100 % үлгеріміне қол жеткізудің кепілі болады және оқу пәнінің барлық тақырыбы бойынша ең болмағанда міндетті бірінші деңгейді игеруін толық  жүзеге асырады. Бұл, өз кезегінде, мемлекеттік  стандарттардың минималды талаптарының орындалуына кепілдік беріп, Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңының талаптарына сай келеді, және дәстүрлі оқытудағы оқушылардың артық жүктеме тарту проблемасын шешеді.

Олардың әрқайсысы 1-ші деңгейлік тапсырмаларды орындауға  міндетті және жоғарғы деңгейлік тапсырмаларды орындау құқылы, Осылайша, бір деңгейден бір денгейге, өз білімін біртіндеп толықтыра отырып, өз қабілетінде жетілдіреді. Бұл жағдайда жоғары деңгейлік тапсырмаларды  орындау әр оқушының күнделікті мақсатына айналады.

Деңгейлік тапсырмаларды дұрыс орындағаны үшін оқушылар сол деңгейді игергені сәйкес ұпай алады: бірінші деңгей үшін - 5 ұпай, екінші деңгей үшін - 15 ұпай, үшінші деңгей үшін - 30 ұпай. Ең жоғары деңгейдегі шығармашылықты қажет ететін тапсырмаларды, әрине, дарынды да, еңбекқор оқушы орындай алады.

Деңгейлік тапсырмаларды  орындау арқылы көбірек ұпай жинап  көтеріңкі баға алуға мүмкіндік  беріледі және дамыта оқыту принципі орындалады. Нәтижесінде оқушылардың  табиғи қабілеттері мен дарынды  қасиеттерінің ашылуына жақсы жағдай жасалады.

 Сонымен,  әр деңгейдегі тапсырмаларды  оқушы жанында ілулі тұратын  жалпы ведомосқа және өздеріндегі  арнайы деңгейлік жұмыс дәптерлерінің  соңындағы ведомосқа (шеңбер) -мен  белгілеп отырады.

Бұл оқушылар арасында, олардың бір-бірінің үлгерім деңгейлерін бақылап отыра алатындықтарынан, өзара жұмыс тудырады. Бірақ, оқушылардың өзара көмегіне және мұғалім тарапынан демеп жіберуге жол беріледі.

 Сондықтан  бақылау мен бағалау ішкі бақылау  мен ішкі бағалау болып табылады. Сабақ дұрыс орындалған барлық  тапсырмалар үшін табылады. Сабак дұрыс орындалған барлық тапсырмалар үшін жинаған ұпайларды есептеумен аяқталады.

Жинаған үпайларын  оқушылар 2-ші кестеде әр сабақтың соңында  нүктемен белгілеп отырады.

  Осы нүктелердің арасын түзу сызықтармен біртіндеп қосса, график шығады. Ол - оқушының даму мониторингі деп аталады. Мониторинг бойынша мұғалім кезекті тақырыптық бақылау жұмысының алдында әр оқушының өткен материалды қандай деңгейде меңгерген қадағалап, үлгермеушілермен қосымша жұмыс жүргізеді.

Тақырыптық  бақылау жұмысы да әр деңгейлі тапсырмалармен беріледі. Бұл жағдайда ол бөгде біреудің көмегінсіз, шпаргалкасыз орындалады және мұғалім тарапынан оқушылар қатаң бақыланып, өздерінің нақты алған білімдеріне тиісті ұпайларын алады.

Осындай бақылау  мен бағалауды біз сыртқы бақылаумен сыртқы бағалау ретінде қарастырамыз. Бұл ұпайлар да оқушылардың даму мониторингтеріне белгіленеді.

Оқушының даму мониторингі, оның жеке басының қабілегіне қарай, тақырып бойынша игерген  білім сапасының объективті сипатын  көрсетеді. Осы жағдайда оқушының даму деңгейі - басқалармен емес, уақыт өткен сайын, өзімен - өзін салыстыру арқылы анықталғандықтан, ол оқушыларға деген ізгілік қатынасты көрсетеді.

Бағалау жүйесінің  негізі болып оқушы білімнің ең төменгі  деңгейі алынады және ол деңгей мемлекеттік стандарттың ең төменгі талабына сәйкес келеді.

 Бұл деңгейдегі  тапсырмаларды дарындылығына да, бейімділігіне де, жоғары даму  деңгейіне де қарамастан оқушылардың  барлығының дұрыс орындауы міндетті.

Сонымен, саралап, деңгейлеп оқыту технологиясының принциптері-оқытуды ізгілендіру мен демократияландыру жағдайында, өздігімен даму бағдарын анықтап, дамитын және өздігімен дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп өсіруші, өзін-өзі тәрбиелеуші тұлға қалыптастыруға болады.

 

Дидактикалық  бірліктерді ірілендіру– математикалық білім беру технологиясы

 

Қазіргі кездегі  математикалық білім баланың  интеллектісін, дербес ойлауын дамытуға бағытталған. Бұл салада, біз сөз  еткелі отырған технологияның алар орны ерекше.

Дидактикалық  бірліктерді ірілендіру деп аталатын математикалык білім технологиясы 1964-1996 жылдар арасында академик П. М. Эрдинеетің жетекшілігімен жүргізілген теориялық және тәжірибелік ізденістердің, практикалык, жұмыстың иәтижесінде өмірге келді.

П. М. Эрдниев "дидактикалық бірліктер" деген ұғымды осыдан 20 жыл бұрын енгізген.

 Автор оқу  материалынан кіші көлемде берілетін  ақпаратты алып тастамай, тек  олардың құрылымын өзгертіп, ірілендіріп  беруді ұсынады. Бұл жағдайда  материал терең меңгеріліп, ойлауға,  дамуға өріс ашылады.

Академиктер В. Журавлев, А. Маркушсвич т.б. бұл технологияның тиімділігін атап өтіп, "ғасыр идеясы" деп таныған.

Жоғарыда аталған  ғалымдардың ой-пікірлерімен келісе отырып, оқушының ақыл-ойының дамуы, математикалық  ой-өрісінің кеңеюі, танымдық қабілеттерінің дамуы дәл осы әдістемені қолдану барысында жеделдейтіндігін өмір көрсетіп отыр деуге болады.

Оқушының білімінін  сапасына әсер ететін факторлардың бірі оқулық болса, ондағы жаттығулардың  мәні, мағынасы, мүмкіндіктерінің ролі зор.

Бүгінде ДБІ  жаңашылдық технология ретінде әр-түрлі аймақтарда кеңінен қолданылуда.

 Мысалы: Калмыкия  республикасының барлық мектептерінің,  Екатеринбург, Самара, Хабаровск, Братек  т.б. қалардың тәжірибесіне енген.

Республикамызда 1997 жылдан бері енгізіліп жатқан професеор  Т. Қ. Оспаноетың жетекшілігімен жазылған "Математика" оқулықтары осы теорияга негізделген.

 Сондықтан  оқушының жеке басын дамытуға  бағытталған бұл әдістемемен  бүкіл бастауыш мектеп мұғалімдері  жұмыс істеуде деп толық айтуға  мүмкіндік бар. ДБІ әдістемесін  жүзеге асырудың басты қағидалары төмендегідей:

1.  Қарама-қарсы  ұғымдарды, әрі өзара байланысты  операцияларды қатар оқыту.

2.  Түра есепке  кері есеп ойлап табу, шығаруды  кеңінен қолдану.

3. Деформацяланған  жаттығуларды пайдалану.

4.   Өз бетінше,  шығармашылыққа берілетін тапсырмалардың үлес салмағының артуы.

Осы қағидалардың әрқайсысына жеке тоқталып, олардың  оқушыны ойлауға үйрететін мүмкіндіктерін аша түсейік.

Оқыту практикасы "қосу мен азайту", "кобейту  мен бөлу" бұрынғыдай төрт бөлек  тақырып етіліп өтілмей қатар  ұсынылудың тиімділігін көрсетіп отыр.

Біріншіден  бұл арқылы оқу уақыты 20% дейін  үнемделеді. Ал үнемделген уақыт білімді  тереңдетуге өте қажет. Екіншіден  ойлау операциялары арқылы баланың  дамуы жеделдейді.

Оқытудың гумандық, ізгіліктілік принциптерінс сәйкес оқушы мен мұғалім арасында жаңаша қарым-қатынас қалыптасады.

Мысалы:

Түріндегі төрт аралық операцияны пайымдау арқылы шешу, ойлау әрскетінің ішкі потенциалды  резеритерін ашуға көмектеседі. П.К.Анохин тұжырымдамаларымен айтсақ, табиғаттың айнымас зандылықтарының бірі "кері байланыс" заңының іске қосылуымен тиімді.

ДБІ технологиясының  басты ерекшеліктерінің бірі кері есептерді  шығару "кері есеп" ұғымы ғылымға  өзіміз жоғарыда айтып өткен академик П.К. Анохин енгізген кері байланыс (афферентация) деген психологиялық ұғыммен байланысты.

Кері  есептерді  шығару, түра есепті кері есепке айналдыру  арқылы баланың белеенділігі, қызығушылығы артады, шығармашылық дербестік пайда  болады.

Математикалық әдебиеттерден мынадай ережені  көп кездестіруге болады. "Математикадағы басты нәрсе - ұғымдарды ой елегінен қайта өткізе білу". Кез келген түра есепті кері есепке айналдыруда  бір сан екі рольде болады.

Біріншіде екі  санның қосындысы, кебейтіндісі түрінде болса, екінші жағдайда айырма не бөлінді, қызметін атқарады.

 Жаңа буын  оқулыққа бес түрлі: қосындыңы  табуға, қалдықты, бірнеше бірлікке  артық, не кен санды табуға, айырмалық салыстыруға берілетін  есептердің кейбіріне кері болып  табылатын есеп ретінде белгісіз қосылғышты, азайғышты, азайтқышты табуға байланысты есептер 1-сыныптан бастап-ақ енген.

"Кері есеп" ұғымы алғаш көрнекіліктер арқылы  түсіндірілуі тиімді. Мысалы: столға 5 кітап қойып, оның жаныңа портфельді  орналастырған соң, мына есеп  айтылады.

Столда 5 кітап  бар, ал портфелъдегі кітаптардың 3-уі артық. Портфельде қанша кітап бар?

Бұдан соң: не белгілі, не белгісіз, артық па кен бе екенін анықтауға арналған сұрақтар беріліп, жауаптар алынады.

Есеп шығарылады. Кері есепке көшер алдыңда, столдағы кітаптарды алып тастап, балалар, портфельде 8 кітап бар, ал столдагы кітаптың одан 3-уі кен. Столда неше кітап бар? Есеп шығарылған соң, алдыңғы есепте не белгілі болды, нені таптық, ал соңғыда ше? деген сұрақтарға жауаптар алынады.

Белгісізді  бірінші жағдайда қандай амалмен тапқанымызды анықтаймыз. Содан кейін ғана "кері есеп" ұғымы енгізіледі.

Осы типтердегі есептерді көрнекіліктер арқылы шешуді меңгерген кезде төмендегідей абетрактылы есептерге көшуге болады.

Білім беру  технологиясында жаңа бағдар- витагендік оқыту әдісі тілдерді меңгеруге  айтарлықтай пайда келтіретіндігін  өз тәжірибемізде сынап көрдік.

Оқытудың бұл  технологиясын Ресейдің педагогика ғылымдарының  академиясының  академигі, ғылымға еңбегі сіңген қайраткер  А.С.Белкин ұсынған болатын.