АҚ – ның еңбекақы мен сыйақыны жетілдіру

      Кредиттік қызмет спекторының кеңеюі  және кредиттеудің  пайдалы  шарттары несиелік қоржынның көлемінің ұлғаюына ықпал етеді, бұл келешекте пайыздық кірісті пропорционалды ұлғайтады.

      2009 жылғы пайыздық шығыстар 2008 жылмен салыстырғанда 87%-ға ұлғайды және 1994 млн.теңгені құрады. Пайыздық шығыстың ұлғаюы борыштық бағалы қағаздарды шығару жөніндегі пайыздық міндеттемелердің өсуімен байланысты, бұл 2009 жылғы қорытынды бойынша 2008 жылғы деңгейден 1208 млн.теңгеге ұлғайды және 93%-ға көтерілді.

        2009 жылы пайыздық активтер бойынша мүмкін болатын шығасыларға арналған резервтердің көрсеткіштері 240,8 млн.теңгені құрады және 2008 жылмен салыстырғанда 27%-ға ұлғайды, бұл несиелік қоржын көлемінің ұлғаюымен де байланысты.

      2009 жылы банктердің қарыз алу көлемдерінің ұлғаюы тиісінше банктер берген несиелер бойынша пайыздық шығыстарды 2008 жылмен салыстырғанда 92%-ға ұлғайтты. 2010 жылғы 1 қаңтарда банктердің несиелері бойынша пайыздық шығыстардың көрсеткіші 733 млн. теңгені құрады.

      Таза  пайыздық емес кірістер еншілес компаниялардың негізгі қызметінен түсетін таза операциялық кірістерді, негізгі  құралдарды сатудан түсетін кірістерді, саудаға арналған активтермен операциялар  бойынша таза пайданы және өзге де кірістерді қамтиды.  2009 жыл ішінде таза пайыздық емес кірістер 1597 млн.теңгені құрады және 2008 жылмен салыстырғанда 43%-ға ұлғайды. Таза пайыздық емес кірістердің құрылымында анағұрлым көлемді 2010 жылғы 1 қаңтарда еншілес компаниялардың негізгі қызметінен түсетін таза операциялық кірістер (43,5%) және саудаға арналған активтермен операциялар бойынша таза пайда (30%) құрап отыр.

      Компания  Топтары кірістерінің құрылымдық өзгерістерін талдау 2008 жылғы 45%-дан 2009 жылы 55%-ға дейін проценттік кірістер үлесінің тұрақты қарқынды өсуін және пайыздық емес кірістердің тиісінше  37%-дан  31%-ға дейін төмендеуін көрсетеді.

        Есептік кезеңде пайыздық емес  шығыстардың ұлғаюы сондай-ақ  еншілес кәсіпорындарда 86,3 млн. теңгеге  және өзге де шығыстар 27,7 млн.  теңгеге өсуі есебінен болды.

      Орташа  активтерге операциялық шығыстардың  пайыздық ара қатынасы

      2009жылы Компанияның операциялық шығыстары 613 млн.теңгені құрады және 2008 жылғы деңгейден 6%-ға артты.

      6-сурет. Орташа активтерге операциялық шығыстардың пайыздық ара қатынасы

 

      

 

                       2008 2009    2010

 

      6-суреттен көргендей, операциялық шығыстардың орташа активтерге ара қатынасының көрсеткіші 2008 жылғы 5,3% салыстырғанда 2009 жылы 4,3% құрады.

      Операциялық шығыстар құрылымында анағұрлым  көлемді 2009 жылдың қорытындылары бойынша 1257 млн.теңгені құраған және 2008 жылмен салыстырғанда 10%-ға ұлғайған әкімшілік шығыстар алып отыр. Әкімшілік шығыстардың абсалюттік мәнінің ұлғаюына қарамастан шығыстардың құрылымындағы олардың үлесі жыл сайын төмендеп отыр. 2009 жылдың қорытындылары бойынша әкімшілік шығыстар шығыстардың жалпы көлемінің 35% құрады.

      Компанияның кредиттік саясатының негізгі басымдығы  2009 жылы клиенттердің салылық керек-жарақтары, кредиттеудің мерзімдері мен түрлері бойынша әртараптандырылған сапалы кредиттік қоржынды құру болды.

      2009 жыл ішінде Компания нақты өндіріс саласында жұмыс істейтін кәсіпорындар үшін де, сауда және сервис саласында іске тартылған компаниялар үшін де кредиттер беруді көздейтін бағдарламаларды іске асырды.

      Берілген  кредиттердің құрылымы мынадай: бизнес кредиттеу, ипотекалық кредиттер және лизингтік операциялар бағыттарына ұсынылды.

      2010 жылғы 1 қаңтардағы өнімдер бойынша несие қоржынының құрылымында 57%-ды  бизнес-кредиттер, 31% лизинг және 12% ипотекалық кредиттер орын алады.

      7-сурет.  Экономика секторлары бойынша  несиелік қоржынның құрылымы 

      

 
 
 
 
 
 
 
 

              2008                 2009 2010

      

 
 
 
 
 

      Несие қоржынының құрылымындағы ауыл шаруашылығындағы кредиттердің үлесі 2009 жылғы 36,9%-дан 29,8%-ға дейін төмендеді, алайда абсолюттік мәнде алдыңғы жылмен салыстырғанда көрсеткіштің ұлғаюы 3,8 млрд.теңгені құрады (95%-ға дейін өсті).

      2009 жылы Компания экономика, ауыл шаруашылығы, құрылыс, сауда, жалға беру, құрылыс материалдарын өндіру көлік және азық-түлік өнеркәсібі сияқты салаларды кредиттеуін жалғастырды. Компанияның несиелік қоржынындағы елеулі үлес салмағын ауыл шаруашылығына (29,8%), құрылысқа (24,3%), саудаға (16,1%) және жылжымайтын мүлікпен операцияларға (11,9%) бағытталған несиелер орын алады. Бұл ретте құрылысқа арналған кредиттер үлесі 2008 жылғы 1,8%-дан 2009 жылы 24,3%-ға дейін ұлғайды, сауда компанияларына кредиттер тиісінше  8,54%-дан 16,1% -ға дейін өсті.

      Компанияның заңды және жеке тұлғаларға берілген негізгі көлемі есептік кезеңнің соңында негізгі құралды сатып алуға және айналымдағы активтерді толтыруға бағытталды, тиісінше несиелік қоржындағы үлес 41% және 20%-ды құрады.

      2009 жыл ішінде Компания 15,8 млрд.теңге сомасындағы кредиттер берді, оның ішінде :

      - 7,9 млрд. теңге бизнес-кредиттеуге;

      - 2,7 млрд. теңге ипотекалық кредиттеуге;

      - 5,2 млрд. теңге лизингтік операцияларға.

 
 

      2.3 Істелінген жұмыс  уақытының тиімділігін  талдау

 

      Персоналды  толық пайдалануды бір жұмыскердің  жұмыс істеген күнін және сағатын  бағалау арқылы анықтауға да және жұмыс уақытының қорын (ЖУҚ) пайдалану дәрежесімен де есептеуге болады. Мұндай талдау әрбір жұмыскер санаты,  өндірістік бөлімдер мен жалпы кәсіпорын бойынша жүргізіледі.

      Жұмыс уақытының қоры жұмысшы санына, жыл  бойы атқарған орташа жұмыс күніне және жұмыс күнінің орташа ұзақтығына байланысты болады. Бұл байланысты келесі түрде көрсетуге болады:

      7-кесте. Жұмыс уақытының қорын талдау

 

      Талдау  барысында, нақтылы жұмыс уақытының  қоры жоспардан 16350 сағ. Кем, оның ішінде өзгерістер:

      а) жұмысшылар саны:

      ЖУҚжос=(ЖОС1ЖОС0)*К0*Жұ0 =(164-160)*225*7,8= +сағ.,

      ә) бір жұмысшының жұмыс атқарған күні

      ЖУҚқ=ЖОС1*(К1-К0)*Жұ0=164*(215-255)*7,8=-12792сағ.;

      б) жұмыс күнінің ұзақтығы:

      ЖУҚжұ=ЖОС1-К1*(Жұ1-Жұ0)=164-215*(7,5-7,8)=-10 578 сағ.

      Осы көрсетілген  мәліметтер негізінде  кәсіпорын еңбек ресурстарын  толық пайдаланбай келеді деп  тұжырымдауға болады. Бұл жұмысшы  орташа 225 күн орнына бар жоғы 215 күн  жұмыс істеген.  Осының әсерінен бір күндік жұмыс уақытын босқа оздыруы 10 күнге көбейеді, ал барлық жұмысшыға санасақ – 1640 күнге немесе 12792 сағатқа көбейежді.

      Ауысым (смена) бойынша  жұмыс уақытын  босқа оздыру: бір күнде олар 0,3 сағат құрайды, ал барлық жұмысшының жұмысын өтеу күндеріне санасақ  – 10578 сағат (164-215*0,3).

      Жалпы жұмыс уақытын босқа оздыруы -23370 сағат (12792+10578 немесе 8,8 %) (23370/ 264450).

      Бір күндік және аусым бойынша жұмыс  уақытының босқа оздыру себебеін анықтау үшін жұмыс уақытының  жоспарлық балансы мен нақты  балансын салыстыру арқылы білуге болады

      Жоспарда  қарастырылмаған әкімшілктің рұқсатымен қызметкерлердің қосымша демалыс  алуы, уақытша еңбекке жарамсыздығынан  қызметкерлердің ауруы, себепсіз жұмысқа  шықпауы, құрал-жабдықтардың, машинаның, механизмдердің, жұмыстың, шикізаттың, материалдардың, электр энергиясының, отыннның және т.б. болмауы сияқты, кестеде көрсетілгендей, объективті және субъективті себептерден жұмыс уақытын босқа оздыруы пайда болуы мүмкін /13. – 324 б./ .

      8-кесте. Жұмыс уақытының қорын талдау

 

      Бұл мысалда келтірілген зиян (492+197+656)*7,8+9840=20330) сағат басшылық рұқсатымен алынған  қосымша демалыс, себепсіз жұмысқа  шықпау, еріксіз тұрып қалу сияқты субъективті себептердің әсерінен болған, бұның бәрін жұмыс уақыты қорын дұрыс пайдаланбағаннан шыққан резервтер деп айтуға болады. Егер бұған жол бермегенде ол бір адамды босатқанмен тең болар еді (20330/1755).

      Бұл кәсіпорында жарамсыз жұмысты атқаруға және технологиялық үдерістің ауытқуын жөндеуге жіберілген уақыттың арқасында бекер кеткен жұмыс уақыты 1640 сағатты құрайды.

      Еңбек ұжымына қарасты себептерден  тапқан зияндарды азайту еңбектің тиімділігін  көбейтудің резерві деп аталады.

      Еңбек тиімділігін арттырудың әртүрлі ынталандыру жолдары бар, атап айтанда: сыйлық, үстеме, кепілдік төлемдері. Жұмыс беруші нақты жағдайды ескере отырып, "Еңбек ақы төлеу туралы" ережесін дербес әзірлей алады, сондай-ақ онда еңбеккерлердің категориясын, жұмыс ауқымының тәртібін, "Қызметкер туралы" ережесін белгілеген. Аталған ереже жұмыс берушіге еңбек тәртібін үйымдастыру мен еңбек келісім-шартын жасау үшін ғана емес, сондай-ақ, ол шығыстар мен ұсталымдары негіздеу үшін де қажет. Төлем жеке және  (немесе) ұжымдық еібек  нәтижесі бойынша жасалуы мүмкін.

      «KazMicroFinance»  АҚ іс жүзінде еңбек ақыны ұйымдастырудың екі негізгі нысаны пайдаланылады – кесімді (өнім санына қарай ақы төлеу)  және мерзімді (істеген күніне қарай төлеу).

      Талдау  барысында жекелеген санаттағы  орташа тізімдегі нақты адам саны оның абсолютті шамасымен тиісті базаға пайызбен салыстырылады, мұндайда қызметкерлер құрылымының өзгерісін есепке алу керек /16.-119б./.

        Жұмыс күшімен қамтамасыз етуді  талдаудағы ең маңызды тұсы  – оның қозғалысын зерттеу.  Жұмыс күшінің қозғалысын сипаттау үшін келесі коэффициенттердің динамикасын қарастырамыз:

      жұмысқа қабылдау айналымы = барлық қабылданғаны  қызметкерлердің орташа  тізімдегі саны

 

      жұмыстан  шығу айналымы = барлық шығарылғаны

                                                        қызметкерлердің орташа  тізімдегі саны

 

      жалпы айналым = барлық қабылданғаны+ барлық шығарылғаны

                                      қызметкерлердің орташа  тізімдегі  саны