АҚ – ның еңбекақы мен сыйақыны жетілдіру

      МАЗМҰНЫ

      КІРІСПЕ………………………………………………………………….....3

      1.  Еңбекақы мен сыйақының теориялық негіздері...................................4

      1.1 Еңбекақы мен сыйақының  экономикалық  мазмұны...........................6

      1.2 Еңбекақының түрлері, жүйелері  мен нысандары................................7

      1.3. Еңбек ақының нормативтік реттелуі14 

      2. АҚ– тің қаржы – шаруашылык  жағдайын талдау.

      2.1 Кәсіпорынның қысқаша экономикалық  мінездемесі........................16

      2.2 Кәсіпорынның каржылық жағдайын  талдау......................................19

      2.3 Істелінген жұмыс уақытының тиімділігін  талдау…………...……...26

      3. АҚ – ның еңбекақы мен   сыйақыны жетілдіру

      3.1 Кәсіпорындағы еңбек ақысын ұйымдастырылуы..............................30

      ҚОРЫТЫНДЫ............................................................................................40

      ҚОЛДАНЫЛҒАН  ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............................................41

      Кіріспе

      Созылып қалған дағдарыстан Қазақстан экономикасын шығару мәселесін өзара байланысты экономикалық міндеттерді, солардың ішінде аса өзекті деп саналатын - кәсіпорындарда еңбекті ұйымдастыру және жалақыландыру мәселелер комплексті шешуінде кәсіпорын басшылары, менеджерлер, кәсіпкерлер сенімді және қол жеткізетін әдістерді қолдануға мәжбүрленді. 

        Еңбекті ұйымдастыру және жалақыландырудың  экономикалық құрал ретінде маңызы  өте зор.

      Қалыптасқан нарықтық қатынастар жағдайында еңбек  ұйымдастыру мен ақы төлеу  мәселесіне қойылатын талаптар төмендетілген  емес. Жұмыс күшіне деген бағаның  нарықтық реттелуіне сүйене отырып, үкімет мемлекеттің реттеуіші функцияларын азайтуда. Қазіргі таңда шаруашылық құрылымдары еңбек ұйымдастыру мен жалақыландыру саласында тәуелсіз. Мемлекет оларға тарифтік ставкаларды белгілеу, сыйлық, үстемақы, қосымша ақы  беру, сонымен қатар өндіру, уақыт және қызмет көрсету нормаларын белгілеуге толығымен сенім білдіреді.

      Не  Қазақстан, не шетелдің қандай-да болмасын кәсіпорынның бухгалтерлік  қызметінің маңызды бағыттарының бірі - кәсіпорында  еңбекшілердің еңбек ақысына  есеп жүргізу. Еңбек пен жалақы есебін жүргізу - бухгалтер жұмысының аса қиын да жауапты бөлігінің бірі болып саналады. Оның кәсіпорындағы  барлық есеп жүйесіндегі  орталық орын алатындығы сөзсіз.  

      Курстық жұмыстың зерттеу объектісі ретінде «МКО»КаzMicrofinance» АҚ алынды. Қойылған мақсаттар мен міндеттерге сәйкес жұмыстың құрылымы зерттеу тақырыбын біртіндеп ашатын үш бөлімнен тұрады.

      Бірінші бөлімде еңбек ақы экономикалық категория ретінде, сондай-ақ, еңбек  ақыны ұйымдастыруға, жалақы төлеудің үлгілері мен түрлеріне қойылатын негізгі талаптар қаралды.

      Екінші  бөлімде «МКО»КаzMicrofinance» АҚ мысалында  еңбек ақы төлеудің есептеуі көрсетілген, «МКО»КаzMicrofinance» АҚ жалпы мінездеме  және де еңбек ақы бойынша қосулар  мен ұстап қалуларға есеп жүргізілді. 

      Курстық жұмыстың мақсаты - нақтылы бір кәсіпорында еңбекақы  қызметінталдау. 

      Қойылған  мақсатты жүзеге асыру үшін келесі мәселелерді шешу қажет:

• еңбек ақыны экономикалық категория ретінде қарау;
• қазіргі таңда қолданылып келе жатқан еңбек ақының төлеу үлгілері мен түрлерімен танысу;
• еңбек ақы төлеудің ұйымдастыруында негізгі талаптарды қарастыру;
• «МКО»КаzMicrofinance» АҚ шаруашылық қызметіне мінездеме беру;
• еңбек ақы шығыстарына ықпал ететін динамика мен факторларды, еңбек ресурстарын пайдалану тиімділігін бағалау;
• еңбек ақы қаржысын тиімді пайдалану жөнінде негізгі бағыттарды әзірлеу және ұйымның шығындарын басқару.

      Курстық жұмысты дайындау барысында автор еңбек ақы төлеудің проблемалары жөнінде қазақстандық зерттеушілердің еңбектерін зерттеді. Сондай-ақ заңдылық пен  нормативтік актілері, оқулық және тәжірибелік құралдарымен қолданды.

      Курстық жұмыс кіріспе, үш бөлім, қорытынды, библиографиялық тізім мен қосымшалардан тұрады.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      1.  Еңбекақы мен сыйақының теориялық негіздері

      1.1 Еңбекақы мен сыйақының экономикалық мазмұны 

      Нарықтық  қатынастарға көшу еңбек ақы төлеу  деген экономикалық категорияның мәнін  өзгертті. Егерде, бұрын халық шаруашылығын жоспарлаудың орталықтандырылған жүйесі бойынша еңбекшілерді материалдық-тіршілік игіліктерімен қамтудың бір ғана жолы - оларды жарияланған еңбек мөлшері мен қоғамның әр бір мүшесінің тұтыну мөлшері эквиваленттілік  принципі негізінде бөлінсе (іс жүзінде жүзеге асырылмайтын), ал нарықтық жүйе бойынша бұл игіліктер кез келген орталықтан бөлінбей, әр нақтылы жағдайда жұмыскердің мамандығы мен уақытының еңбекақысы мен кіріске қатысудан табыстың тура айырбастау  принципі негізінде анықталады.  Әрине, мұндай жүйеде – еңбекақы, бұрынғыдай,  мемлекеттің еңбек ақыға бөлінген ұлттық табыстың бөлігі емес,  қазіргі кезде бұл тек қана,  жалдау шарттары (еңбек келісім шарты, контракт) және жұмыс нәтижесіне сай жалданба жұмыскерлердің еңбегін төлеуге жұмсалатын кәсіпкердің (өндіріс құралдарының жеке меншік иесі мен жұмыс берушінің) табысының бір бөлігі. Сондықтан, еңбек ақы – еңбек келісімінің шарттарына сәйкес істелген жұмыс  үшін (немесе көрсеткен қызмет үшін) жалданба жұмыскерге оның тапқан қаражатын төлеу - жұмыс берушінің міндеті / 5. -214 б. /. 

      Еңбек ақының кең мағынасы  - бұл істелген жұмыстың белгілі бір мөлшері мен сапасы үшін сыйақы берудің бір түрі. Әлеуметтік-экономикалық категория ретінде еңбекақы оның жұмыскер мен жұмыс беруші үшін ролі мен маңыздылығы тұрғысынан қарауды талап етеді.  Жұмыскер үшін еңбекақы – оның жеке табысының басты және негізгі статьясы, өзі және отбасы игілігінің дәрежесін көтеру көзі, ал бұдан келіп алынатын сыйақының мөлшерін көтеру үшін нәтижелерінде еңбекақы ынталандырушы ролі зор.  Жұмыс беруші үшін жұмыскердің еңбекақысы – бұл өндіріс тауарлары мен қызметтердің өзіндік құнындағы шығыстың негізгі статьяларының бірін құрайтын, жалдам бойынша қатыстырылған жұмыс күшін пайдаланғаны үшін жұмсалатын қаржылар. Бұндайда, әрине, бір жағынан,  жұмыс беруші өнімнің бірлігіне жұмсалатын жұмыс күшінің жеке шығынын мүмкіндігінше төмендетуге мүдделі, ал, екінші жақтан егерде, жұмыскерлердің еңбек және шығармашылық инициативасын ынталандыру арқасында кәсіпорынның кірісі ұлғайса, жұмыстың сапалық дәрежесін арттыру мақсатында жұмыс күшіне жұмсалатын шығындарды көтеруге орынды деуге де болады.  Одан басқа, еңбек нарығында жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныстың қалыптасқан тең емес жағдайында олардың арасындағы қатынастарды реттеуге байланысты, жұмыскер мен жұмыс берушінің мінез-құлқына еңбек ақы дәрежесінің тигізетін ықпалы елеулі.  
 

      1.2 Еңбекақының түрлері, жүйелері мен нысандары. 

      Жалақы  – бұл еңбек үшін төлем, оны  еңбек келісім шартында және қызмет нұсқауында белгіленген көлеміне сай  еңбеккерлер орындаған жұмысы үшін алады.

      Жұмысшылар  мен қызметкрелерге есептелетін  еңбекақы негізгі және қосымша деп аталатын ек түрге бөлінеді.

      Негізгі еңбекақы – жұмысшылар мен қызметкрелердің  нақтылы жұмыста болған уақытына, яғни олардың істеген жұмысына, атқарған қызметіне төленеді. Негізгі еңбекақыға мына төменде аталғандар жатады:

1. Мерзімді және кесімді еңбекақы;
2. Сыйлықтармен сыйақылар;
3. Үстеме сыйлықтар.

Қосымша еңбекақыға – еңбек заңына сәйкес шарттарда қаралып белгіленген, жұмысшылар мен қызметкерлердің  жұмыс істемеген, қызмет атқармаған уақытына төленетін төлемдер жатады. Бұндай төлемдер қатарына:

1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің  еңбек демалысы үшін төленетін төлемдер;
2. Жұмысшылар мен қызметкрелердің мемлекеттік, қоғамдық жұмыстарды атқарғаны үшін төленетін төлемдер;
3. Жас сәбилі анаарға берілетін демалысқа, баланы тамақтандыру үшін берілетін үзілістерге төленетін төлемдер;
4. Жас өмпірімдердің қысқартылған жұмыс уақытына төленетін төлемдер;
5. Жұмысшылар мен қызметкерлердің  кінәсінсіз жұмыстың тоқтап қалған уақытына төленетін төлемдер;
6. Тегін көрсетілген немесе тегін берілетін қызметтер мен заттың құны;
7. Жоғары немесе арнаулы оқу орындарында және басқа да мамандығын көтеру курсына жіберілген уақытына байланысты жұмысшылар мен қызметкерлерге төленетін төлемдер;
8. Әскери жиындарға қатысқаны үшін, сондай-ақ демалыс  немесе мейрам күндері кезекшілік атқаратын адамдарға төленетін төлемдер және тағы да басқалары жатады.

      Жұмыс берушінің белгілеген жалақысының  деңгейі заңда белгілеген ең төменгі  жалақының деңгейінен төмен болмау керек.

      Іс  жүзінде еңбек ақыны ұйымдастырудың екі негізгі нысаны пайдаланылады  – кесімді (өнім санына қарай аы төлеу)  және мерзімді (істеген күніне қарай төлеу).

      Мерзімді  еңбек ақысы деп, нақты істеген  уақыты үшін еңбек ақының айлығының  мөлшері немесе тарифтік мөлшерлемесі бойынша еңбеккерлерге есептелетін  жалақының нысанын  атайды. Мерзімдік  еңбек ақының нысаны жай-мерзімділік және сыйақылы-мерзімділік болып бөлінеді.

      Жай мерзімділік жүйесінің кезінде  өзіне берілген тарифтік мөлшерлемесінемесе нақты істеген ауқыт бойынша  еңбеккерлерге  еңбек ақы есептейді. Енді осы  жүйеге сандық және сапалық  көрсеткіштері үшін қосымша еңбек ақы сыйақылы-мерзімділік төлем болып табылады.

      Тариф мөлшерлемесін және бюджет сферасындағы еңбеккерлердің қызмет иесінің айлығын  белгілеген кезде жалақының  минималды  деңгейін және бірыңғай тариф сеткасын пайдаланады. Бірыңғай тариф сеткасы еңбек ақының 21разрядының негізінде құрылады және әрбір разряд үшін өзіндік коэффициенті белгіленеді.

      1-кесте.  Жұмыс мамандығының жіктелуі