Шаруа қожалықтарының бәсекелестігін арттыру

Ішкі нарықта сатылған құс еті  «Өскемен құс фабрикасы» АҚ 2010-жылмен салыстырғанда 2011-жылы 1,9%, яғни 192 тоннаға аз болған, ал «Прииртыш бройлер фабрикасы» ЖШС сатылған бройлер еті 18,2%, немесе 458 тоннаға жоғары.

Бір бройлер балапанының орташа тәуліктік салмағы «Өскемен құс  фабрикасы» АҚ 44,6 граммнан 45,1 граммға  өсіп 1,1% жоғарыласа, «Прииртыш бройлер фабрикасы» ЖШС 47,2 граммнан 51,0 граммға жоғарылап 8% өскен.

Өндірілген 1 кг өнімнің өзіндік  құны «Өскемен құс фабрикасы» АҚ 2011-жылы 2010-жылмен салыстырғанда (182,46 теңгеден 169,98 теңгеге) 6,9% төмендеген. «Прииртыш бройлер фабрикасы» ЖШС өндірілген 1 кг өнімнің өзіндік құны 2011-жылы 201,45 теңгеден 186,68 теңгеге төмендеп, 7,3% азайған.

3-кестеден көріп отырғанымыздай, «Өскемен құс фабрикасы» АҚ 2011-жылы өндірілген бройлер еті 2010-жылмен салыстырғанда 5,3% немесе 615 тоннаға кеміген. «Прииртыш бройлер фабрикасы» ЖШС бройлер етінің өндірісі 2011-жылы 15,9% немесе 403 тоннаға жоғарылаған.

 

Кесте 3 – Шығыс Қазақстан болысындағы құс етін өндіруші кәсіпорындардың 2009-2011 жж. негізгі өндірістік көрсеткіштері

Көрсеткіш	Өскемен құс фабрикасы			Прииртыш бройлер фабрикасы
	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.
Өндірілген бройлер еті, тонна	10743	11489	10874	-	2531	2934
Ішкі нарықта сатылған құс еті, тонна	10187	10665	10473	-	2510	2968
Орташа тәуліктік салмағы, грамм	41,8	44,6	45,1	-	47,2	51,0
Өндірілген 1 кг өнімнің өзіндік  құны	192,98	182,46	169,98	-	201,45	186,68
1 кг еттің орташа сатылу бағасы, теңге	211,15	225,36	208,23	-	232,26	196,10
Құрамдас жемнің бір тоннасының құны, теңге	47558	41760	40058	-	44623	43388

 

Ішкі нарықта сатылған құс еті  «Өскемен құс фабрикасы» АҚ 2010-жылмен салыстырғанда 2011-жылы 1,9%, яғни 192 тоннаға аз болған, ал «Прииртыш бройлер фабрикасы» ЖШС сатылған бройлер еті 18,2%, немесе 458 тоннаға жоғары.

Бір бройлер балапанының орташа тәуліктік салмағы «Өскемен құс  фабрикасы» АҚ 44,6 граммнан 45,1 граммға  өсіп 1,1% жоғарыласа, «Прииртыш бройлер фабрикасы» ЖШС 47,2 граммнан 51,0 граммға жоғарылап 8% өскен.

Өндірілген 1 кг өнімнің өзіндік  құны «Өскемен құс фабрикасы» АҚ 2011-жылы 2010-жылмен салыстырғанда (182,46 теңгеден 169,98 теңгеге) 6,9% төмендеген. «Прииртыш бройлер фабрикасы» ЖШС өндірілген 1 кг өнімнің өзіндік құны 2011-жылы 201,45 теңгеден 186,68 теңгеге төмендеп, 7,3% азайған. Өзіндік құнның төмендеуіне байланысты сәйкесінше 1 кг еттің орташа сатылу бағасы «Өскемен құс фабрикасы» АҚ 2011-жылы 2010-жылмен салыстырғанда (225,36 теңгеден 208,23 теңгеге) 7,6% төмендесе, «Прииртыш бройлер фабрикасы» ЖШС (232,26 теңгеден 196,10 теңгеге) 15,6% азайған.

Құрамдас жемнің бір тоннасының құны 2011-жылы 2010-жылмен салыстырғанда «Өскемен құс фабрикасы» АҚ 4,1%,  «Прииртыш бройлер фабрикасы» ЖШС 2,8% төмендеген.

Облыстағы құс шаруашылығы кәсіпорындары  ішінде «Өскемен құс фабрикасы» АҚ облыстағы құс еті және құс  еті өнімдерінің 86% жуығын өндіретін ірі кәсіпорын болып табылады. «Өскемен құс фабрикасы» АҚ жобалық жылдық қуаттылығы 5 млн. бройлерлік, алғаш рет эксперименталдық жоба бойынша салынған көп қабатты құс фабрикасы. Құсты жерде және торда ұстау жүйесі колданылады.

 

Кесте 4 – «Өскемен құс фабрикасы» АҚ қызметінің 2001-2010-ж.ж. өндірістік-экономикалық көрсеткіштері

Көрсеткіш		Өлшем бірлігі		Жыл
				2006		2007		2008		2009	2010
Сойылған құс		тонна		11490,5		12545,2		13166,7		13616,5	14263,6
Алынған ет өнімдері		тонна		8744,3		9991,8		10379,4		10743,5	11488,6
Алынған инкубациялық жұмыртқа		мың дана		10487,6		10501,3		11399,0		11849,0	12276,4
Балапандардың шығу пайызы		%		68,3		71,5		72,2		74,2	76,5
Алынған бройлер балапандар		мың дана		6719,8		7237,5		7445,5		7819,7	7920,2
Бройлердің сақталуы	%		84,9		85,9		87,5		85,9		89,2
Сойылған бройлерлер	мың бас		5369,0		6155,1		6414,1		6658,2		7061,0
Орташа тәуліктік өсуі	грамм		37,9		39,9		41,8		41,8		44,6
Өсіру мерзімі	күн		48		46		44		44		41
1 бастың орташа салмағы	грамм		1941		1997		2021		2010		1986
1 кг өсуге жұмсалатын  жем-шөп шығыны	кг		2,29		2,18		2,08		2,08		1,96
1 жұмыскердің орташа  жалақысы	теңге		9665,0		12971,5		15547,0		16594,0		19866,8
Сатылған құс еті  өнімдері	тонна		8281,3		9356,9		9800,3		10187,2		11541,9

 

Кәсіпорын  қазіргі уақытта республикадағы ірі құс етін өндірушілердің бірі болып табылады. Өткізу нарықтарында лидер позициясын иеленген. Тұрақты өткізу көлемі  өнімнің жоғары сапасына, полуфабрикаттардың, шұжықтардың кең ассортиментіне, баға деңгейіне байланысты болып отыр. «Өскемен құс фабрикасы» шығаратын өнімге сипаттама беретін болсақ, фабрикада өсірілетін «Гибро» тұқымды бройлер балапандары – голландтық селекционерлердің соңғы табысы болып табылады. Бройлер балапандары 42 күнде сойылады, еті жағымды, нәзік дәмді болып келеді. Бройлер балапанының аса бағалы бөлігі – филе, бұл дәмді, нәзік, ақ ет құрамында холестерин болмайды. Филе әлем халықтарының кухнясында әр түрлі тағамдар дайындауда қолданылады.

«Өскемен құс фабрикасы» АҚ-ның  өндірісі жабық циклді: бройлер-балапандарын өсіруден бастап оларды сойып, бөлшектеп, жартылай фабрикаттар және шұжық-кулинарлық бұйымдарын дайындауға дейінгі кезеңдерді толық қамтиды. Қазіргі уақытта фабрика 1-категориялы бройлер-балапанының және 1-категориялы тауық еттерін, 23 түрлі жартылай фабрикаттар, 8 түрлі субөнім, 38 атаулы 12 топтың шұжық бұйымдарын өндіреді.

4-кестедегі мәліметтерді талдайтын болсақ, сойылған құс көлемі 2001-2010-жылдар аралығында жылдан-жылға жоғарылап отыр. 2010-жылды 2001-жылмен салыстыратын болсақ, сойылған құстар 11490,5 тоннадан 14263,6 тоннаға немесе 24,1% жоғарылаған.

2001-2010-жылдардағы алынған ет өнімдері көлемі де жылдан-жылға жоғарылап отыр. 2010-жылы алынған ет көлемін 2001-жылмен салыстыратын болсақ, 31,4% жоғары. Оның себебі 2001-жылы фабрика жұмысы жаңадан жандана бастады, негізгі құралдар ол кезде рухани және табиғи тозған дәрежеде болғандықтан толық қуатпен жұмыс істеп, өнім өндіру мүмкін болмады.

 

Кесте 5 – Кәсіпорынның өнім өндіру және өткізу көлемін талдау

 

Көрсеткіш	Өлшем бірлігі	Жылдар
		2006	2007	2008	2009	2010
Өндірілген өнім, соның ішінде:	тонна	8744,3	9992,7	10379,4	10743,5	11488,6
Ет	тонна	7591,5	8754,7	9084,6	9345,5	10002,4
Субөнімдер	тонна	598,6	682,4	701,5	725,8	749,9
Бастар мен аяқтар	тонна	554,2	555,7	593,4	672,2	736,3
Сатылған өнім, соның ішінде:	тонна	8281,3	9356,8	9800,3	10187,2	11541,9
Ет	тонна	7191,7	8189,9	8653,0	8850,5	10248,0
Субөнімдер	тонна	538,4	610,3	558,6	673,0	549,2
Бастар мен аяқтар	тонна	551,2	556,7	588,7	663,7	744,8

 

Кестені талдайтын болсақ, жалпы  фабрикада өндірілген өнім көлемі ішінде тауық етінің үлесі жоғары, 2001-жылы бұл көрсеткіштің үлесі 86,8% (7591,5 тонна) болса, 2010-жылы 87% құраған. Субөнімдердің жалпы өндірілген өнімдегі үлесі сәйкес жылдары 6,8% және 6,5% болған. 2001-жылы өндірілген бастар мен аяқтардың үлесі 6,3%, 2010-жылы – 6,4%.

 

Кесте 6 – «Өскемен құс фабрикасы» АҚ 2002-2010 ж.ж. табыстылығын талдау

Көрсеткіш	Жылдар				2010-ж. 2002-ж. салыс-тыр-ғанда,%
	2007	2008	2009	2010
Сатылған ет, тонна	9356,8	9782,69	10187,2	10664,89	113,9
Өнімді сатудан түскен табыс, теңге	1787100392,8	1749137073,89	1960806046,64	2222954481,66	124,3
Сатылған өнімнің өзіндік құны, теңге	1244887988,70	1283094306,88	1597973798,89	1575039462,12	126,5
Жиынтық табыс	542212404,1	466042767,01	362832247,75	647915019,54	119,5
Кезең шығындары, соның ішінде:	377916719,09	309284643,73	368340352,97	370860834,67	98,1
жалпы және әкімшілік шығындар	232711860,27	191499591,06	205825548,87	234302013,04	100,7
өткізу шығындары	72506475,55	69508508,29	72903113,93	61032923,94	84,1
пайыздар бойынша шығындар	72698383,27	48276544,38	89233850,17	75525897,69	103,9
Негізгі қызметтен түскен табыс	164295685,01	156758123,28	-5508105,22	277054184,87	168,6
Негізгі емес қызметтен түскен табыс	41502923,84	83129254,73	84163738,11	127596678,31	307,4
Салық салынғанға дейінгі табыс	205798608,85	239887378,01	79033472,89	404650863,18	196,6
Табыс салығы бойынша шығындар	38923165,00	17834481,00	9030591,00	34767792,00	89,3
Салық шығындарынан кейінгі табыс	166875443,85	222052897,01	70002881,89	369883071,18	221,7
Кездейсоқ жағдай шығындары	403781,59	–	–	–	–
Таза табыс	166471662,26	222052897,01	70002881,89	369883071,18	222,2
1 кг орташа сату бағасы, теңге	190,99	178,80	192,48	208,44	109,1
Өнімнің орташа өзіндік құны	133,05	131,16	156,86	147,68	110,9
1 кг өнімді сатудан түсетін  табыс	57,94	47,64	35,62	60,75	104,8
1 кг өнімге келетін кезең  шығындары	40,39	31,62	36,12	34,77	86,1
1 кг өнімнің барлық өзіндік  құны	173,44	162,78	192,98	182,46	105,2
Сату рентабелділігі, %	10,2	9,84	-0,26	14,24	139,6

 

Кестедегі мәліметтерден көріп  отырғанымыздай, қарастырып отырған  кәсіпорын нарықта табысты әрекет етіп отыр. Сөйтсе де кестедегі 2009-жылғы мәліметтерді талдасақ, кәсіпорынның осы жылғы көрсеткіштері басқа жылдармен салыстырғанда төмен деңгейде. Атап айтсақ, сатылған өнімнің өзіндік құны салыстырмалы түрде жоғары, соған байланысты жиынтық табыс төмен болып кәсіпорынның сол жылғы жиынтық табысы теріс мәнге ие, яғни 2009-жылы «Өскемен құс фабрикасы» АҚ қызметі табыссыз.

 

Кесте 7 – 2002-2009-ж.ж. фабриканың кезең шығындары

 

Шығын	2007 ж.	2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2010-ж. кезең шығындарындағы шығын түрлерінің үлесі, %
Кезең шығындары, соның ішінде:	377916719,09	309284643,73	368340352,97	370860834,67	100
жалпы және әкімшілік шығындар	232711860,27	191499591,06	205825548,87	234302013,04	63,2
өткізу шығындары	72506475,55	69508508,29	72903113,93	61032923,94	16,5
пайыздар бойынша шығындар	72698383,27	48276544,38	89233850,17	75525897,69	20,3

 

Кестеден және суреттен көріп отырғанымыздай, кезең шығындарының құрамында жалпы  және әкімшілік шығындардың үлесі 63,2%, өткізу шығындары 16,5%, пайыздар бойынша шығындар 20,3% құрап отыр. Кезең шығындарының ішінде өткізу немесе маркетингтік шығындардың үлесі төмен. Өйткені кәсіпорында маркетингтік қызметке жете көңіл бөлінбейді.

 

Сурет 3 – Кезең шығындарының 2010-жылғы үлесі

 

Алдағы уақытта кәсіпорын жалпы  және әкімшілік шығындар үлесін төмендету  есебінен маркетингтік шығындарды жоғарылату арқылы аймақтық нарықтарда әлуетті тұтынушыларды тарта алады. Өйткені қазіргі уақытта құс шаруашылығы өнімдері нарығының дамуына болжам жасайтын болсақ, отандық құс еті өндірісінің көлемі өсіп, еттің бағасы төмендеп, Республика қалаларындағы, әсіресе Алматы, Павлодар, Қостанай, Қарағанды, Астана қалаларында бәсеке нығайып, бәсекелестер нарыққа терең ену стратегиясын қолданып төмен бағалар әдісін қолдануы мүмкін.