Салық жүйесінің кәсіпорынды басқару тиімділігіне әсері

                    

 
 
 

 
 
 
 

   3-сурет – Оңайлатылған декларация бойынша салық режимі 

 

    Қазақстан Республикасында салықтар және басқа да міндетті төлемдер Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» 2006 жылдың 12 маусымында қабылданған, іс жүзіне 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап енгізілген Кодексі негізінде алынады.

    Қазақстан Республикасындағы салық заңдары және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық заңдарының жариялығы принциптеріне негізделеді.

    Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері айқын болуға тиіс. Салық салу айқындығы салық төленуінің, салық міндеттемелерінің орындалуының және толықтырылуының барлық негіздері мен тәртібін салық заңдарында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.

    Қазақстан Республикасында салынатын салық  және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің бірі - шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық режимі.

    Арнаулы салық режимін қолданатын жеке кәсіпкерлер  арнаулы салық режимі қолданылатын қызметінен түскен табыстарынан жеке табыс салығы бойынша декларация табыс етпейді.

    Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде төленген жеке табыс салығының сомалары Қазақстан Республикасында салық төлеу кезінде есепке жатқызылады.

    Жеке табыс салығы бойынша декларация тапсырушы салық төлеушілер табыс салығын төлегенін растамаған жағдайларда, жеке табыс салығын есептеу жеке табыс салығы төленгені расталмаған табыс сомасына салық заңдылығымен белгіленген ставкаларды қолдану жолымен жүргізіледі.

    Мыналарға:

1. шағын бизнес субъектілеріне;
2. шаруа (фермер) қожалықтарына;
3. ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға;
4. кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне қатысты арнаулы салық режимдері көзделеді.

    Шағын бизнес субъектілері салықтарды есептеу мен төлеудің, сондай-ақ олар бойынша салық есептілігін тапсырудың төменде аталған тәртіптерінің біреуін ғана дербес таңдауға құқылы:

• жалпыға бірдей белгіленген тәртіп;
• біржолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимі;
• патент негізіндегі арнаулы салық режимі;
• оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі.

    Бұл талап базарларда (жалдау шарттары бойынша базарлар аумағындағы тұрақты үй-жайларда сауда жасайтындарды қоспағанда) тауарлар өткізетін адамдарға қолданылмайды.

    Салықтарды  есептеу мен төлеудің жалпыға бірдей белгіленген тәртібіне ауысқан кезде белгіленген тәртіп екі жыл қолданылғаннан кейін ғана арнаулы салық режиміне қайта ауысуға болады.

              Мыналардың:

1. филиалдары, өкілдіктері бар заңды тұлғалардың;
2. филиалдардың, өкілдіктердің;
3. заңды тұлғалардың еншілес ұйымдарының және акционерлік қоғамдардың;
4. әртүрлі елді мекендерде өзге де оқшауланған құрылымдық бөлімшелері бар салық төлеушілердің арнаулы салық режимін қолдануға құқығы жоқ.

    Арнаулы салық режимі:

1. акцизделетін өнімді өндіретін;
2. концультациялық, қаржы, бухгалтерлік қызмет көрсететін;
3. мұнай өнімдерін өткізетін;
4. шыны ыдыстарды жинайтын және қабылдайтын;
5. жер қойнауын пайдаланатын;
6. мыналарды:

• медициналық, дәрігерлік және мал дәрігерлік қызметті;

• тұрғын үй коммуналдық-тұрмыстық объектілерді газбен жабдықтау жөніндегі өндіру, жөндеу және құрылыс жұмыстарын;
• күзет, өрт сөндірі автоматикасы құралдарын жобалауды, монтаждауды, жөнге келтіруді жіне оларға техникалық қызмет көрсетуді;
• өртке қарсы қолданылатын техниканы, жабдықтарды және өрттен қорғау құралдарын өндіруді және сатуды;
• жолаушылар лифтілерін монтаждауды, жөндеуді жіне оларға қызмет көрсетуді;
• дезинфекция, дезинсекция, дератизация құралдары мен препараттарын дайындауды, өндіруді, ұқсатуды және көтерме саудада сатуды, сондай-ақ оларды пайдалануға байланысты жұмыстар мен қызметтер түрлерін;
• автомобиль көлігімен халықаралық жолаушылар және жүк тасымалын;
• емдік препараттар дайындау мен сатуды;
• жобалау-іздестіру, сараптау, құрылыс-монтаждау жұмыстарын, құрылыс материалдарын, бұйымдары мен конститутцияларын өндіру жөніндегі жұмыстарын;
• алкоголь өнімдерін бөлшек саудада сатуды қоспағанда, лицензияланатын қызмет түрлеріне қолданылмайды.

    Біржолғы  талон негізіндегі арнаулы салық  режимін қызметі ара-тұра сипатта  болатын жеке тұлғалар қолданады. Жылына бәрін жинақтағанда тоқсан күннен аспайтын, қызметі ара-тұра сипаттағы кәсіпкерлік қызмет ұғынылады.

    Қызмет  түрінің тізбесін, бір жолғы талондардың нысаны мен берілу тәртібін уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.

    Бір жолғы талондардың құны кіріс алынатын объектінің орналасқан жерін, түрін, қызметті жүзеге асыру жағдайларын, сапасы мен көлемін, сондай-ақ қызметпен шұғылдану тиімділігіне ықпал ететін басқа да факторларды ескере отырып, салық органы жүргізген орташа күндік хронометражды қадағалау мен зерттеу деректері негізінде жергілікті өкілді органдардың шешімімен белгіленеді.

    Жалдамалы еңбекті қолданбай біржолғы талон  негізінде ара-тұра сипаттағы қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғалар әлеуметтік салық төлеушілер болып табылмайды және жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден босатылады.

    Патент  негізінде арнаулы салық режимін  мынадай талаптарға сай келетін:

1. жалдамалы қызметкердердің еңбегін пайдаланбайтын;
2. жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметті жүзеге асыратын;
3. жыл ішіндегі табысы 2,0 миллион теңгеден аспайтын жеке кәсіпкерлер қолданатын.

    Патент  негізінде арнаулы салық режимін  қолдануға мүмкіндік бермейтін  жағдайлар туындаған ретте салық  төлеуші оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режиміне немесе салықты есептеу мен төлеудің жалпыға бірдей белгіленген тіртібіне өтініш негізінде ауысады.

    Жеке  кәсіпкер патент алу үшін кәсіпкерлік  қызметті жүзеге асыратын жері бойынша  салық органына қызмет түрін көрсете отырып, уәкілетті мемлекеттік орган белгіленген нысанда өтініш және жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті табыс етеді.

    Жеке  кәсіпкер лицензиялауға жататын  қызметті жүзеге асырған жағдайда ол мұндай қызметті жүзеге асыруға құқық  беретін лицензиясын қолданылу  мерзімінен аспайтын мерзімге беріледі.

    Салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын орны бойынша салық органына, кәсіпкерлік қызметті уақытша тоқтата тұру туралы өтініш берілген жағдайды қоспағанда, патент алуға өтініш бермеуі оның салықты жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен есептеуге және төлеуге келісімі деп саналады.

    Салық органдары өтініш берілгенін және бюджетке патенттің құны мен жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары төленгенін растайтын құжаттар көрсетілгеннен кейін бір күн ішінде патент беруді жүргізеді.

    Жеке  кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлік көрсетілмейінше, патент жарамсыз болады.

    Патенттің құнын есептеуді жеке кәсіпкер мәлімдеген кірістің 3 проценті мөлшеріндегі ставканы қолдану жолымен жүзіге асырады.

    Патенттің құны табыс салығы және әлеуметтік салық түрінде бірдей үлеспен  бюджетке төленуге тиіс.

    Жеке  кәсіпкерді іс-әрекетке қабілетсіз деп  таныған жағдайды қоспағанда, патенттің  күші жойылған мерзімге дейін кәсіпкерлік  қызмет тоқтатылған кезде салықтың енгізілген сомасы қайтарылуға және қайта есептеуге жатпайды.

    Нақты табыс патент алған кезде мәлімделген табыстан асып кеткен жағдайда, салық төлеуші бес жұмыс күні ішінде асып кеткен соманы мәлімдейді және осы сомадан салық төлейді. Салық төлеушінің өтініші бойынша бұрын берілген патенттің орнына оған нақты табысы көрсетілген жаңа патент беріледі.

    Нақты табыс патент алған кезде мәлімделген  табыстан төмен болған жағдайда, артық  төленген патенттің құны салық органы жүргізген хронометраждық зерттеуден кейін қайтарылады.

    Қызметін  әртүрлі аумақтық-әкімшілік бірліктерде  орналасқан бірнеше объектілерде жүзіге асырған кезде салық төлеуші оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолдануға өтініш беру үшін салық органын дербес анықтайды.

    Мынадай талаптарға сай келетін шағын  бизнес субъектілері:

• жеке кәсіпкерлер үшін;
• жеке кәсіпкердің өзін қоса алғанда, қызметкердің шекті орташа тізімдік саны салық кезеңі ішінде он бес адам болса;
• салық кезеңі ішінде шекті табысы 4500 мың теңге болса;

    Осы талаптарға сай келмеген жағдайларда  немесе арнаулы салық режимінен  өз еркімен шыққан кезде шағын  бизнес субъектісі есепті тоқсаннан  кейінгі тоқсаннан бастап өтініш негізінде салықты есептеу мен төлеудің жалпыға бідей белгіленген тәртібіне көшеді.

    Салықты оңайлатылған декларация негізінде  есептеуді шағын бизнес субъектісі салық салу объектісіне есепті салық  кезеңіне тиісті салық ставкасын  қолдану арқылы дербес жүргізеді.   

3-кесте  - Жеке кәсіпкердің табысына мынадай ставкаларда салық салынуға тиіс:

 

4-кесте  - Заңды тұлғалардың табысына мынадай ставкалар бойынша салық салынуға тиіс: