Салық жүйесінің кәсіпорынды басқару тиімділігіне әсері

Мазмұны

     

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Кіріспе 

    Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының салық жүйесі мен салықтары ұдайы және айтарлықтай реформалану үстінде. Бұл процестердің өтпелі кезең талаптары мен өмір тынысына, сондай-ақ мемлекет пен қоғамның мүдделері мен қажеттіліктеріне, республикалық бюджет пен жергілікті бюджеттердің кірістері мен шығыстарын қалыптастыру принциптерін жаңартуға, салықтар жүйесін өзгертуге, салық салу базаларын таңдау және қалыптастыру әдістемелеріне орай жүзеге асырылып жатқаны белгілі.

    Салық жүйесі мемлекеттік билік органдары  мен салық төлеушілердің өзара қарым-қатынастарын ұйымдастыратын императивтік құрылым болып табылады және ол мемлекеттің экономикалық саясатының заңды күші бар құралы ретінде пайдаланылады.

    Мемлекеттің салық жүйесі салық салу стратегиясын айқындауға көмектеседі және осы орайда мынадай жағдайларды:

    1) салық салу принциптерін;

    2) салықтарды белгілеу және аумақта заңды күшіне енгізу тәртібін;

    3) салықтар (жекелеген салықтар мен өзге де міндетті төлемдердің түрлері мен тізбесін) жүйесін;

    4) салықтан түсетін түсімдерді әр деңгейдегі бюджеттер арасында бөлу тәртібін;

    5) салықтық қатынастарға қатысушылардың құқықтары мен міндеттерін;

    6) мемлекеттік салықтық бақылауды;

    7) салықтық қатынасқа қатысушылардың жауапкершіліктерін;

    8) салықтық қатынасқа қатысушылардың құқықтары мен тиісті мүдделерін қорғау тәсілдерін қамтиды.

        Курстық жұмыстың  өзектілігі - Қазақстан Республикасында салық жүйесінің қалыптасуы және оның даму кезеңдері, сонымен қатар сол кезеңдерде саылқ жүйесін еңгізілген өзгерістерді талдау, бюджеттің салықтық түсімдері және фискалдық саясатты ұйымдастыру тәсілдері болып табылады.

    Салықтар  – белгілі бір көлемде және мерзімде алынатын, заң бойынша қарастырылған міндетті төлемдер. Оның экономикалық мәні – шаруашылық субъектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың бір бөлігін алу бойынша өндірістік қатынастардың бір бөлігі. Оны мемлекет өзінің функциялары мен міндеттерін орындау үшін жинайды. Салықтар мемлекетпен бірге пайда болған және оның өмір сүруінің негізі шикізаты болып табылады. Мемлекетті қамтамасыздандыру үшін оның азаматтарының ақшалай формада тұрақты түрде төлейтін төлемдерге заң негізінде міндеттейді. Адамзаттың даму тарихында салықтың формалары мен әдістері мемлекеттің сұранымдары мен қажеттеріне қарай бейімделіп, өзгерістерге ұшырап отырды. Олардың қызмет ауқымы кеңейіп, әлеуметтік – экономикалық процестердегі ролі де өзгерді. Тауар – ақша қатынастар неғұрлым дамыған сайын салықтар да жақсы дамып, оларға мүмкіндігінше әсер етті [1].

    Курстық жұмыстың  мақсаты – Қазақстан  Республикасында  шағын және орта кәсіпкерлікке салық салудың маңыздылығы мен механизмін, салық жүйесінің кәсіпорынның тиімділігіне әсерін талдау және кәсіпорынның тиімділігін арттыру мақсатында салық жүйесін жетілдіру жолдарын ұсыну.  

    Міндеттері:

• Қазақстан  Республикасында  шағын  және орта кәсіпкерліктің  даму  тенденциясын  қарастыру;
• кәсіпкерлік қызметті салықтық реттеу - мемлекеттік реттеудің негізі ретінде;
• кәсіпкерлік қызметке салық салуды есептеу және төлеу принциптері;
• кәсіпкерлік қызметке салық салуды жетілдіру бағыттары.
• кәсiпкерлiк қызметтi дамытудағы салық жүйесінің кейбір мәселелердiң шешу жолдарын айқындау.

    Бірінші бөлімде  Қазақстан Республикасының салық жүйесінің мәні мен салықтық реттеудің қазіргі таңдағы ерекшеліктері мен еліміздегі шағын кәсіпкерліктің дамуы қарастырылған.

    Екінші бөлімінде шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық режимдері, шетелдік тәжірибесіне талдау  жасалынған.

    Үшінші  бөлімде Қазақстан Республикасындағы шағын және орта кәсіпорындардың даму проблемалары, салықтық реттеудің даму бағыттары мен тиімділігін жақсарту жолдары туралы жазылған.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Салықтар  – мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшердн түсетін міндетті төлем. Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалар мен мемлекет арасындағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория.

    Мемлекеттік құрылымның дамуы мен өзгеруі  әрқашан салық жүйесінің өзгеруімен байланысты. Қазіргі өркениетті қоғамда  салықтар мемлекеттің негізгі кіріс  көзі болып табылады. Бұл функциядан басқа мемлекет салық механизмін қоғамдық өндіріске, оның динамикасы мен құрылымына, ғылыми-техникалық прогресске экономикалық ықпал етуші құрал ретінде пайдаланады.

    «Салық» ұғымы мен «салық жүйесі» ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлем түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, принциптерінің, салық заңдары мен салыққа қатысты нормативті актілердің, салық қызметі органдарының жиынтығы мемлекеттің салық жүйесін құрайды [2].

    Салық жүйесі мемлекеттің қаржы көздерін жасау үшін құраған. Ел экономикасын қайта құруға, өндірісті ұлғайтып, дамытуға және саяси әлеуметтік шараларды толығымен іске асуға мүмкіндік береді.

    Біздің  Республикада салық жүйесінің негізі 1991 жылы қабылданған. Салық заңдарына көптеген өзгерулер енгізілді. Бірақ басында бұл өзгерулер нарық саясатына сай еш сипат алмады. Осының нәтижесінде салықтың түрлері мен бюджетке міндетті төлейтін төлемдер өсе бастады. Сол себептен заңға көптеген жеңілдіктер енгізіле бастады. Ақыр соңында осының бәрі жүйесіз бей-берекеттікке әкеліп соқты және салық жүйесінің қызметіне, заңдық актілерге кері әсер етті.

    Қазақстан Республикасында салық жүйесінің  дамуы 4 кезеңнен тұрады:

1. 1992-1995 ж.ж. аралығында – жаңа салық жүйесінің базасының, салық кезеңінің өңделуі және іске қосылуы;
2. 1996-1998 ж.ж. – нарықтық экономика талаптарына сай келетін салық жүйесін құруды аяқтау;
3. 1998-2000 ж.ж. – барлық қағидаларды ескере отырып, салық жүйесіне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу;
4. 2001-2008 ж.ж.  – кезекті салық кодексі қабылданып, іске қосылды;
5. 2009 жылдан қазіргі уақытқа дейін – Жаңа Салық Кодексінің іске қосылуымен байланысты. Аталған Кодекс бойынша салық түрлері мен алымдарына айтарлықтай өзгерістер енгізілді.

    5-ші  кезеңдегі салық жүйесінің дамуы  2009 жылы Жаңа Салық Кодексінің  қабылдануымен басталады. Бұл салық кодексiнде Қазақстан Республикасында қолданылатын салықтар мен бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер, атап айтқанда 12 салық, 5 алым, 10 төлемақы, 1 мемлекеттiк баж және консулдық алым белгiленген [3].

    Жаңа  Салық Кодексi бйынша Қазақстанда мынадай салықтар енгiзiлдi:

1. корпорациялық табыс салығы;
2. жеке табыс салығы;
3. қосылған құн салығы;
4. акциздер;
5. экспортқа рента салығы;
6. жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық;
7. әлеуметтiк салық;
8. жер салығы;
9. көлiк құралдары салығы;
10. мүлiк салығы;
11. ойын бизнесіне салынатын салық;
12. тіркелген салық.

    Аталған салық Кодексі бойынша 3 арнаулы  салық режимдері қалыптасты. Олар:

1. шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық режимі;
2. шаруа немесе фермер қожалықтары үшін арнаулы салық режимі;
3. ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруші заңды тұлғалар мен селолық тұтыну кооперативтері үшін арнаулы салық режимі.

    Осы Салық Кодексiнде келесідей 15 алымдар мен төлемақылар қарастырылған [4]:

1. Тіркеу алымдары;
2. Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағымен жүргені үшін алым;
3. Аукциондардан алынатын алым;
4. Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым;
5. Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін алым;
6. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы;
7. Жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны 
   үшін төлемақы;
8. Қоршаған ортаға эмиссия үшін төлемақы;
9. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы;
10. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы;
11. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы;
12. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы;
13. Қалааралық және (немесе) халықаралық телефон байланысын, сондай-ақ ұялы байланысты бергені үшін төлемақы;
14. Кеме жүзетін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы;
15. Сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы.

    Әрине, бұндай жағдайдың ұзақ уақыт жалғасуы мүмкін емес еді: Қазақстанның ең басында әкімшілік-әміршілдік жоспарлы экономика қағидасына негізделген салық жүйесі ертеден оның мемлекеттік тәуелсіздігін  алғаннан кейін салық салудың өзіндік позитивті жолын қарастыру елдің әлеуметтік - экономикалық дамуында айтарлықтай кедергі болды.        

    Елбасы  Нұрсұлтан Назарбаев өзінің «Қазақстан халқының әл- ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты 2008 жылғы жолдауында еліміздің әлеуметтік – экономикалық даму үдерісінде шешуші рөл атқаратын екі басты құжатты атап көрсетті. Ол жаңа Салық кодексі мен үш жылдық бюджет. Үкіметтің жаңа Салық кодексін қабылдауындағы себебі, ол экономиканы жаңғыртудағы, әртараптандыруға және бизнестің «көлеңкеден» шығуына жағдай жасайды.