Автор: Пользователь скрыл имя, 15 Марта 2012 в 04:51, монография
Қазақстандық бизнес–инкубаторлардың қызметінің шағын ғана тәжірибесі олардың бірқатар ерекшеліктері мен өзекті мәселелері бар екенін көрсетті, атап айтқанда [39]:
көптеген бизнес–инкубаторлар халықаралық қорлар мен ұйымдар қолдауымен құрылған;
жеке бизнестің бизнес–инкубаторларды құруға деген ынтасының жеткіліксіздігі;
Осындай бизнес–топтар аймақтық және аймақ аралық кластерлер ұйымдастыру үшін алғышарттар түзеді. Мұнда технологиялық процестердің интеграциясы тігінен де, көлденеңінен де жүріп отырады.
Біріншіден, білімді кадрлармен тығыз дайындық, әрдайым бизнеспен, білім және ғылым арасында мықты қарым–қатынас орнату керек.
Екіншіден, ірі капиталды жергілікті өндіріске қызықтыру керек.
Өмірге бейімделген және актуалдық тақырыпқа белсенді қатысқан әртүрлі топтар қарастырылды: билік басшылар, бизнес, университет, ғылыми зерттеу орталықтары және т.б. Бұл жоспарды орындауда ең алғашқы жеткен жетістіктерге қарап, қызығушылықты тудыратын бәсекелестікті жоғарылату.
Негізгі көрсеткіштер болып, заңды көрсеткіштер кластерінің дамуы. Екінші бағыт – инфрақұрылымның өзгеруі. Тағы бір бағыт – кішігірім бизнеске қызметтік шеңбер құру. Соның қатарында жабылған мемлекеттік ірі компаниялардың бағытталмауы.
Сонымен бұл, жобаның өмірге шығуы Қазақстандағы бәсекелестіктің жоғарлауы және мамандардың жеткілікті білімдерінің бар болуына байланысты жүзеге асырылады.
Таңдамалы қатарындағы үздік жоспарлардың, кластерлік бойынша негізделген, кластерінің дамуына байланысты шекарадағы экономиканың дамыған ойы жақсы нәтижеге әкеледі.
Бұған қарамастан, кластерлі мекемелердің экономикалық технологиясының жоғарылауына Қазақстан Республикасының шектелген бәсекелестікте осы шараның қолдануына байланысты бір қатар мәселелерді пайда болдырған. Қазіргі уақытта жетіспеушіліктің ең маңызды мәселесі Қазақстандағы әсерлі және санаулы әдістемелік спецификасының практикалық жұмыстың кластерлі негіздемелі жоспары, әр түрлі деңгейдегі биліктегі ішкі істер кестесінің әсерлілігі жоқтығынан кластерлік жоспардың пайда болуы.
Кластерлік ұйымдастыру бір жағынан стратегияның дамуы, екінші жағынан аудандар мен территорияның дамуы, мекеменің дұрыс дамуы жобаның жасалуы мен билікке байланысты құжаттардың жасалуы [43, 57].
Мақсатталған жобалардың дамуы мен қолдауына шағын кәсіпорынға бөлек категориялар керек, нақты жобалар аудандар мен белгілі орындарда, территорияның дамуына жеткілікті ойланған стратегия қажет етіледі. Ең біріншіден инфрақұрылымдық жобалар мен кластерлік жобалар туралы айту керек.
Кластерлердің пайда болу себептері ұлттық артықшылықтардың себепшілерімен тікелей байланысты және олардың жүйелік сипатының көрінісі болып табылады. Бір бәсекеге қабілетті сала өзара нығайтушы қатынастар процесінде екінші салалық бәсекеге қабілеттілігін жасауға көмектеседі. Мұндай сала көбінесе өзі тауарлар мен қызметтің аса талапшыл сатып алушы болып келеді. Ондай саланың елде бар болуы жабдықтаушы саланың бәсекеге қабілеттілігінің өсуін анықтаушы маңызды факторлар болып табылады. Бәсекеге қабілетті жабдықтаушылар да елде бәсекеге қабілетті тұтынушы салалардың дамуына мүмкіндік туғызады. Олар екіншілерін технологиялармен қамтамасыз етеді, ортақ өндірістік факторлардың дамуын ынталандырады, жаңа өндірушілерді туындатады. Кластер қалыптасқан кезде оның құрамындағы барлық өндірістер бір–біріне өзара қолдау көрсете бастайды. Тиімділік, пайда байланысының барлық бағыттары бойынша тарайды. Бір саладағы белсенді бәсекелестік кластердің басқа салаларына тарайды, соның арқасында қосылған құн тізбесін өсіре түседі.
Салалардың толып жатқан кластерлерінің болуы – ішкі бәсекелестер тобы бар жерде факторларды тудыру процесін тездетеді. Өзара байланысты салалар кластерінің барлық фирмаларды маманданған, бірақ та біртектес технологияларға, ақпаратқа, инфрақұрылымға, адам ресурстарына инвестициялар жасайды, бұл өз кезегінде жаңа фирмалардың жаппай пайда болуына әкеліп соғады.
Кластерлі технологиялық аспектіге М.Портер мен оның оқушыларының жүргізілген жұмыстары белгілі. Оның көптеген түрі және кластерлері белгілі ауытқуы оларды масштабтарымен айырады, бірақ олардың барлығының кластері бір (сурет 7.5).
Сурет 7.5 – Кластерді ұйымдастырудағы бәсекелестік күштердің схемасы
Кластер өзімен белгілі бір географиялық қызмет көрсету инфраструктуралар, ғылыми-зерттеу институттары, жоғары оқу орындар және басқа мекемелер, бір-бірін толықтыра алатын бәсекелесті жоғарылататын бөлек кәсіпорындар және кластерлер толығымен бір топ құрайды [43, 57].
Бәсекелестік барысындағы әрбір күштердің мәні (М.Портер ромбысы):
1. Кластерге енетін кәсіпорынның мақсаты, стратегиясы, құрылымдық сипаты және бәсекелестікте болатын шартты түрлері, оның ішінде:
- жергілікті экономикалық жағдай (жергілікті билік органдары), кәсіпорынның қызметін тұрақты жетілдіру және инвестицияны ынталандыру;
- жергілікті бәсекелестіктер арасындағы мықты бәсеке.
2. Өндіріс факторларына ену шарттары:
- өндірістік факторлардың саны мен түрлері, оларды қолданудағы болатын шығындар (табиғи ресурстар, еңбек ресурстары, капитал ресурстары, өндірістік инфрақұрылым, ғылыми технологиялық инфрақұрылым, ақпараттық инфрақұрылым);
- ресурстардың сапалық факторы;
- өндірістік факторлардың мамандандырылған факторы.
3. Кәсіпорын өніміне сұраныс жағдайы:
- талапшыл тұтынушының болуы;
- тұтынушының қажеттілік көлемі;
- өзіндік жергілікті сұраныстың болуы.
4. Кластерлер – ұқсас кәсіпорындар мен салаларды біріктіру:
- бәсекелес жергілікті жабдықтаушының болуы;
- бәсекелес ұқсас салалардың болуы.
Кластерге кіретін мекемелермен кәсіпорындардың қарым-қатынасы өз арасында симбиоздық кооперация мен бәсекелестік көрсетеді, тұрақты кадрларды ауыстыру, инновациялармен, жаңа технологиялармен, біріккен инфраструктуралармен, маркетингті-жарнама қызмет көрсету болады.
Кластердің ерекшелігі оның бір қатар жағымды эффектісі, эффект масштабы бірінші орында. Оның негізі көрсетілген бір фирманың ядролық кластерлі инновацияның мекемеге нақтыланған өнім мен қызмет түрі.
Екінші жағымды эффект кластер үшін мінез. Толықтай алғанда эффект белгілі бір фактордың болуынан туады, оның бірнеше өнімді түрі бар.
Бұл фактор көп функционалды табиғатпен түсіндіріледі. Көптоптық кластерлі фирманың ұсталуы бірнеше мәнді жоғарлатады, көпфункционалды фактордың әр түрлі мекемелерде минимизация трансакциондық тоқтағышты ,оның мекемемен байланысын тудырады.
Кластердің үшінші жағымды эффектісі синергия эффектісі, ол толық стандарттық өнімде туындайды. Оның қолдануы барлық бөлімдерде қолданылады. Әр көрсеткіш жылдам кластерлі бәсекелестікте жүргізіледі. Жаңа өндірушілер басқа жоғары кластерлі көрсеткіштер, оның дамуын тездетеді. Ғылыми зерттеу тәжірибелі конструкторлық жұмысына әртүрлі қатысулар және оған жаңа өнімді стратегиямен квалификацияны енгізуді қарастырады [57].
ШОК секторында кластерлік модельдер мен кластерлік технологиялардың икемделуі келесі механизмдер ретінде болады (сурет 7.6).
1. Еліміздің экономиканың әрбір саласында ШОК дамыту, олардың әлеуметтік–экономикалық тиімділігін арттыру негізінде халықты жұмыспен қамтамасыз ету, тұрмыстық жағдайын жақсарту, олардың мәдени, ағарту және денсаулық деңгейін жақсарту болып табылады.
2. Кәсіпкерлер мен кәсіпкерлік субъектілерінің менталитетін «алдымен әрбір адамның мүддесін – сосын мемлекеттің мүддесін» қағидасында өзгерту, сондай–ақ халықтың жеке және қоғамдық меншікке деген түсініктерін, жеке меншік пен мемлекеттік секторларының байланысын экономикалық өзара пайдаға бағыттау болып келеді.
3. Аймақтық және жергілікті деңгейде салалық пен территориалдық – салалық кластерді құру мен қалыптастыру тиімділігі арқылы, билік органдарының ақпараттар мен байланыстың алмасу басымдылығы бойынша, бизнес құрылымдарының, институционалдық құрылымдар мен нарықтық инфрақұрылымдарды еңбек, қаржы және материалдық ресурстары бойынша ұлттық және аймақтық экономиканы дамыту.
4. Билік органдарының, қоғамдық ұжымдар мен нақты секторлар кәсіпорындары қызметкерлерінің ағарту және мәдени деңгейін арттыру арқылы ұлттық және аймақтық деңгейде білім мен ғылымды дамыту көзделеді.
5. Өнімнің сапасы, дизайны және қызметін арттыруда, өнім өндіру мен басқаруда жаңа технологияларды енгізу бойынша, өнімді өндіру, сақтау және тұтыну аясында маркетингті дамыту мен «ноу–хау» енгізу арқылы кәсіпкерлік құрылымының тиімділігін арттыру қажет.
6. Кәсіпкерлік құрылымдарда, сондай–ақ кластерлерді ұйымдастыруда тауар өндірушілер мен кластерлік бірлестіктердің мүшелерін, салық салу жүйесін, кедендік құқықтар, несиелеу жүйесі мен отандық тауар өндірушілерге, жеңілдіктер мен артықшылықтар беру тұрғысында инвестициялау арқылы кәсіпкерлік ұйымдастыруларды мемлекеттік тұрғыда қолдауды қажет етеді.
\\
Сурет 7.6 – Шағын кәсіпкерлікке кластерлік тұжырымдамасын икемдеу механизмдері
Кластерлік модельдер мен технологияларды енгізуде күтілетін нәтижелер:
1. Экономикадағы кластерді енгізудегі басты нәтиже – экономикалық өсуді көтеру мен ұлттық және аймақтық экономиканың бәсекелестігінің артуы.
2. Аймақтық және жергілікті деңгейде кластерлік бірлестіктер санының өсуі.
3. Кәсіпкерлік құрылымдарының еңбекке құштарлықтарының артуы.
4. Аймақтарға инвестициялық климаттары мен тартымдылығының артуы.
5. Инвестицияларды тарту, аймақтық және жергілікті экономиканы көтеру, кәсіпкерлікте бәсекелестікті көтеру мен сыртқы нарыққа жаппай шығару арқылы жалпы шағын кәсіпкерлікті дамыту.
Инновацияның структурасы өз астынан бір кластерде біріккен бірнеше фирманың дамуын көрсетеді.
Олар қызығушылық жолдармен жаңа өнімнің шығарылуын толықтырып инновациялық қызметтер мен оның ұзақ уақыттағы жеке фирмадан ерекшелігі, өз күшінен инновациялық қызығушылықты қажет ететін қомақты шығын қаражаты.
Кооперациялық фирманың көмегімен фирма жұмысшылары ұзақ уақытсыз өндірісте қалдырылған технологияға тікелей қатынас болған, осыдан барып оны одан әрі дамытуға қиын ғылыми – техникалық жоба керек.
Инновациялық структурадан басқа, онымен тригерлік инновация байланысты. Осыдан туындайтын, дамытудан біріншілік инновация керек ететін көптеген екіншілік өзгерісті, қорытындысында базистік инновациялық қаражат оның шағын реооргонизациясын қажет етеді. Жеке фирма – инноваторында бұл эффектінің болу қаупі жоғары. Фирма кластерінде жұмсалған қаражат көлемін кішірейтіп, оны екінші өзгеріске қарасты өзгертеді, осыған байланысты олардың әртүрлі инновациясына кіруге жол ашады.
Коммуникациялық кластер тез технологияның енуіне өте қолайлы шарттар тудырылған. Фирмаларды қосатын жолдарды толықтай алғанда, оларды қарама-қайшы жолдарға бөлуге болады.
Горизонтальды интеграция біріккен мекемелердің жұмыс істеу көрсеткіші бір қадам төмендетілген мекеме процесі. Кейбіреулері горизонталь құрылған кіргізілген және шығарылғанға бөлінеді. Кіргізілген сеть қарым-қатынасқа ұқсас, ірі компаниялардың аса үлкен емес фирмалардың жеткізуімен байланысты жеткілікті және тез техникалық жұмысқа тез енгізілуге септігін тигізеді, ол ірі бизнестің және жалпы экономикалық дамуына әкеледі. Ал шығарылған түрге ірі компаниялар әсер тигізеді. Ірі мекемелер төменгі қадамның қозғалысын көрсетеді. Оларға тез жаңа өнімге көңіл бөлуге кедергі көрсетеді. Дәл осы шығарылған байланыс ірі компаниялардың өз күшіне сенуге тырысады, өздерінің жобаларын байланыстырып осыған байланысты ол жеңілуге әкеп соғады, онымен салыстырғанда кластер салыстырмалы шағын компаниялардың орталығы. Экономикалық индустрияның түрі олардың қарама-қарсы жобалық моделін жасады, иерархиялық структураға өңделген бірлік.
Горизонтальды модель халықаралық ұйым шағын, орта және ірі бизнесін көрсетеді. Горизонтальды жүйе принципте ұсталынған, ал басқалары әртүрлі функцияларды, әртүрлі компаниялар өз міндетіне алады, осының арқасында басқа бөлімшелері өзге ресурстарды үнемдейді. Осындай мекемелер Оңтүстік-шығыс Азия және Солтүстік Еуропа [43, 47]. Кластерлік жобаның түп негізі ол іскерлік аспектідегі өмірді де қарастырады.
Әр кластерлі жобаның даму мәселелері институционалды мәселелермен бірлеседі. Кластерлі информациялық және коммуникациялық технология, биотехнология, фармация, мұнайхимияны бөлек қалдырмайды, осының нәтижесінде мемлекеттерде «электрондық басқару» инфраструктуралық жоба құрылады, денсаулық сақтауды дамыту, мұнайхимиялық өнімдерді әртүрлі деңгейде дамытуды көрсету. Осы жағдайда шағын және орта кәсіпкерліктің бәсекелестікке тұрақтылығын көрсетеді. Маңызды бөлімі ол аймақтық активтендірушілік, жоба бойынша шағын және орта мекемелердің бәсекелестіктің жоғарылауы.
Аймақтық осы бағыттағы мамандықты жоспарлау қажет. Сонымен, даму бағыттары мұнай мен газдың бөлімдері Ақтөбе, Атырау, Батыс Қазақстан, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, Оңтүстік Қазақстан облыстарында, металлургия – Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Қостанай облыстарында, химиялық өнімдер – Жамбыл, Ақмола, Қарағанды, Қостанай облыстарында, машина жасау – Солтүстік Қазақстан, Алматы, Павлодар облыстарында, киім тігу өнімдеріне – Оңтүстік Қазақстан, Алматы облыстарында, агроөнеркәсіптік кешендері – Алматы, Жамбыл және Оңтүстік Қазақстан облыстарында дамуы қажет.
Аудандар мен шағын мекемелердің мамандарын даярлауда өндірістік кластерлік қарым-қатынас көрсетеді, өз кезегінде ең негізгі бәсекелестік республиканың экономикалық қайта өңдеуін жоғарылатады.
Бәсекелестік капиталистік нарықтық экономика индивидуализміне қарама-қарсы болып келеді. Егер жеке мүдделер өндірушілерге максималды эффект (пайда) алу мақсатында өндірісті жетілдіру үшін күшті ынталандыру беретін болса, онда өзінің мүдделерін тұтынушылардың қажеттіліктерімен үйлестіру бұл қызметті қоғамға қажетті арнаға бағыттайды. Жетекшіні дәстүрлі нарықтан «ығыстыруға» мүмкіндігі бар жетекшілікке үміткерлер жағынан төнген қауіп-қатер жетекшіні үнемі өзінің дәстүрлі өнімін жетілдіріп отыруымен қатар, оның жаңа түрлерін шығаруға мәжбүр етеді. Бәсекелестіктің жалпы қорытындысы тұтынушылардың барлық мүмкін болатын және мүмкін болмайтын қажеттіліктерін қанағаттандыратын өндірушілердің қабілеттіктерін жетілдіру, яғни қоғам өмірі деңгейінің үздіксіз дамуы болып табылады.
Информация о работе Қазақстандағы инновациялық белсенділікті арттыру жолдары