Кәсіпорынның қаржылық инвестициялық қызметінің мәні мен маңызы

Соңғы жылдары Қазақстан  экономикасының дамуында шетелдік инвесторлар  кеңесін құру, оның мақсаты ТШИ-рды  мемлекеттік қолдау, шетелдік инвесторларға нақты көмек көрсету.

    Қазір кеңестің жұмысы шеңберінде барлық кедендік және визалық қолдау, салық салу және ағымды қызмет бойынша туындаған сұрақтар бойынша жұмыс мәжілісі өткізіледі.

    Облыстың инвестициялық мүмкіндіктері бойынша презентация нәтижесінде Венгрия, Чехия, Словакия, Тайланд, Иран, Өзбекстан, Израиль, Ресей компанияларымен біріккен кәсіпорын құру бойынша облыстың кәсіпкерлері үшін шетелдік серіктестіктерді іздеу және таңдау жүзеге асады.

    2001 жылдың 1 шілдесінде ресми түрде 54 біріккен және шетелдік кәсіпорындар тіркелген. Кәсіпорындармен 27010,2 млн.тенгеге өнім өндіріліп, қызмет көрсетілген.

    2001 жылдың басынан облыста автобус, трактор, ауылшаруашылық өнімдері, химиялық препараттар, Израиль, Өзбекстан, Венгрия, Польша, Словакия компанияларымен әр түрлі салаларда 8 біріккен кәсіпорын құрылды.

    2001 жылдың 8 айында шетелдік инвестициялардың жиынтық көлемі 1100,8 млн.тенге құрады. Негізгі капиталға тартылған инвестициялардың үлес салмағы (93%%). Шымкент, Түркістан, Мақтарал, Созақ, Сайрам, Түлкібас, Сарыағаш аудандарға келеді. Созақ ауданына уран мен алтын, ядролық қалдықтарды өңдеу мен өндіруге 779,1 млн.тенге бағытталды. Ол өткен жылғыдан 8 есе көп. Мақтарал ауданында негізгі капиталға инвестиция салу 864,3 млн.тенгені құрады. Түркістанда 458 млн.тенге сомасындағы инвестиция тамақ өнімдері, жол құрылысына, көше, оқу және мәдениет-сауықтыру кешеніне тиімді қолданылады.

    ОҚО-да ішкі инвестициялар да тартылады, олар жаңа тауарлар мен қызметтердің өндірісін ұйымдастыруға, экспортты ұлғайтуға және қосымша жұмыс орындарын құруға әсер етеді

     Индустрия мен ауылшаруашылық кешенінің дамуына отандық инвесторлар тартылады. «Қазақстан мақтасы» корпорациясы, «Бахус» - ауылшаруашылығына, «Кент» ЖАҚ т.б. Осы және басқа өндіріске капитал салу көлемі 1 млн. долларға көбейді.

    2000 жылы барлығы инвестиция көлемі бойынша 10,3 млрд.тенге құрады, ол 1999 жылға қарағанда 2,8 есе көп.

    2000 жылы облыстың сыртқы сауда айналым көлемі 482,7 млн. доллар құрады және ол 1999 жылмен салыстырғанда 3 есе көбейді, оның ішінде импорт – 50,9% - ға, ал экспорт – 4,0 есе көбейді. Облыстың сауда балансының оң сальдосы 304 млн. доллар тенгені құрады және аналогтық мерзіммен салыстырғанда 32%-ға азайды. Оның ішінде экспорт 156,3 млн. доллар құраса, импорт – 83 лн.доллар құрады.

     Сыртқы сауда айналымдылығының өсуінің түсуі өнімнің экспорттық қоылымдарымен байланысты. Мұнай мен мұнай өнімдерінің санының айтарлықтай азаюы 25,3 млн.доллар 151,0 млн. доллар болды. Облыстағы негізгі тұтынушылары Италия, Ресей Латвия, Қытай, Қырғызстан. Импорттық түсімдер үлесіне 34,7% сыртқы сауда айналымы келеді. өнім негізінен Ресей, Өзбекстаннан, Германия, Франция, Корея, Қытайдан әкелінеді.

    Инвестициялық климатты және оның сыртқы экономикалық қызметтерін жақсарту жақсарту бойынша жұмыстар жалғасуда.

 

8 кесте. Оңтүстік  Қазақстан облысының шетелдік  инвесторлар қатысатын  кәсіпорындары 

 

№	Қалалар мен аймақтар	Кәсіпорын	Қызмет түрі
1	Түркістан қ.	“Айташ-Ай” АҚ-ы (Турция)	Иассауи атындағы ХҚТУ оқу  корпусының құрылысы
2	Кентау қ.	“Экскаватор” ААҚ-ы (Ресей)	Машина жасау
3	Шымкент қ.	“Химфарм” АҚ-ы (Ирландия)	Медициналық дәрілер  өндірісі
4		“Шымкентцемент” АҚ-ы (Франция)	Цемент өндірісі
5		“Фэшн Лэнд” (Пәкістан) ЖАҚ-ы	Тігін бұйымдарының өндірісі
6		“Сервис-Лада”  АҚ-ы (Ресей)	Техникалық қызмет пен  автокөлікті жөндеу
7		“ШНОС” АҚ-ы (Канада)	Мұнай өнімдерін өндіру
8		“Алтел” (Ұлыбритания)	Байланыс қызметтері
9		“К-mobile” (Турция)	Байланыс қызметтері
10		“КазИнтерКом” (Ұлыбритания)	Шиналар өндірісі
11		Қазақ-түрік университеті (Турция)	Білім беру қызметі
12		Қазақ-кувейт университеті (Кувейт)	Білім беру қызметі
13		“JTI Central Asia” (Нидердандия)	Темекі өнімдерін өндіру
14	Мақтарал ауданы	“Болгарстрой” ирригация  жобаларын жүргізу тобы	Мелиорация
15	Сарыағаш ауданы	“Алекс” ЖШС (Польша)	Минералды сулар өндірісі
16		“Курорт-Барс-2030” ЖШС (Израил)	Минералды сулар өндірісі
17		“Еврофуд Қазақстан” ЖШС (Франция)	Көтерме және бөлшек сауда
18	Сайрам ауданы	“Казперфотех” ЖШС БК (Ресей)	Перфорациондық жүйенің  өндірісі
19		“Полистирол” ЖШС  БК (Турция)	Полиэтилен өндірісі
20	Созақ ауданы	“Катко” БК (Франция)	Құрамында ураны бар  кен өндіру
21		“Инкай” БК (Канада)	Құрамында ураны бар  кен өндіру
22	Түлкібас ауданы	“ОК Дыш Тиджорес Депластик  АШ” АҚ-ы (Турция)	Цемент пен әк өндірісі

 

 

    2005 жылдың қаңтар-сәуірінде облыс бойынша 2004 жылмен салыстырғанда негізгі капиталға инвестиция 4767,4 млн. тенге немесе 110,5% көлемінде салынды.

    Жасырын және ресми емес қызметін есептеусіз инвестиция көлемі 4472,2 млн. тенге деңгейінде, бұл 2004 жылдың қаңтар-сәуір айымен салыстырғанда 11,5% көп.

      2005 жылдың қаңтар-сәуірде негізгі капиталға салымдардың негізгі көздері шаруашылық жүргізуші субьектілердің меншікті қаржылары (2435,2 млн. тенге, 51,1% жалпы игерілген құралдардың көлемінен) және жергілікті бюджет (625,4 млн. тенге, 13,1%) шығындары болып табылады. Шетелдік инвестициялар  жалпы игерілген құралдардың көлемінен 8,3%, 397,9 млн. тенге құрады.

      Өткен жылдың сәйкес периодымен салыстырғанда жергілікті бюджеттен жалпы игерілген құралдардың көлемі – 81,3%-ға, ал ал кәсіпорынның меншікті құралдары – 13,9%-ға көбейді. 37,3%-ға шетелдік инвестициялар көлемі азайды.

      2004 жылмен салыстырғанда есепті жылдың қаржыландыру көзі бойынша инвестиция құрылымы өзгерді:  шаруашылық жүргізуші субьектілердің меншікті қаржыларының салымы және жергілікті бюджет қаржылары көбейді (5,4%-ға) және шетелдік инвестициялар үлесі төмендеді (15,8%-дан 8,9%-ға дейін), сонымен бірге республикалық бюджет (9,4%-дан 5,5%-ға дейін) те төмендеді.

      Негізгі капиталға инвестиция көлемінің негізгісі (3204 млн.тенге, 67,2% жалпы инвестиция көлемінен) жеке меншік формасындағы ұйымдар мен кәсіпорындармен игерілді.

      Инвестицияларды салудың басымдық салалары жылжымайтын мүлікпен операциялар, жалға беру кәсіпорындарға қызмет (819,5 млн. тенге, 18,3%), тамақ өнімдері мен темекі заттары (771,5 млн.тенге, 17,3%), кокс өндірісі және мұнайды тарту (733,6 млн. тенге, 16,4%), тау кен өндірісінде (574,8 млн.тенге, 12,9%).

2004 жылы барлық негізгі қаржыландыру көздерінің есебінен 17142,0 млн. теңгеге негізгі қорлар іске қосылған және олардың негізгі бөлігі 85,3 пайызын жеке меншік нысанындағы кәсіпорындар алып отыр.

2005 жылы облыс бойынша, негізгі капиталµа баµытталµан инвестициялар, жасырылµан жґне формальды емес ¶ызметтерді ¶оса есептегенде 38405,3 млн. тенгені ¶Ѕрады, бЅл 2004 жылмен салыстырµанда 19,3% арты¶ (9 кесте).

9 кесте. Қалалы¶ ґкімшіліктер мен облыс аума¶тарында 2005 жылµа                           негізгі капиталµа инвестицияларды игеру

 

	Негізгі капиталµа инвестициялар		Оныє ішінде
			Жасырылµан жґне формальды емес ¶ызметтерді ескерусіз
	Млн. тенге	2005 жылµа %-бен	Млн. тенге	2005жылµы %-бен
Облыс бойынша  барлыµы:	38405,3	119,3	31505,3	125,7
Шымкент ¶. ґ.	21866,3	134,1	16978,8	143,7
Арыс ¶. ґ.	730,0	84,4	677,7	89,1
Кентау ¶. ґ.	1075,6	104,2	1038,1	106,9
Тѕркістан ¶. ґ.	2155,6	78,8	2115,7	80,7
Бґйдібек аумаµы	196,0	132,8	190,3	141,6
¶азыµЅрт	702,0	2,1р	664,2	2,6р
Ма¶таарал	3006,8	91,0	2305,5	95,9
Ордабысы	454,6	117,2	454,2	117,3
Отырар	638,8	107,6	560,7	109,9
Сайрам	966,8	89,3	754,1	92,3
Сарыаµаш	991,2	119,3	979,1	128,6
Соза¶	3133,8	101,2	2554,3	102,4
Тјлеби	1450,8	154,4	1400,0	172,3
Тѕлкібас	499,3	160,7	405,8	199,8
Шардара	537,7	2,4р	426,8	3,5р

 

 

Облыста негізгі капиталға  бағытталған инвестициялардың көлемі нақты бағамен 31505,3 млн. тенгені құрады, бұл 2004 жылдың деңгейінен 25,7% артық. Оның негізгі бөлігі (53,9% немесе 16978,8 млн. тенгесі) Шымкент қалалық әкімшілігіне тиесілі.

     Негізгі капиталµа баµытталµан инвестициялардыє 79,3% (4138,6 млн. теєге, бЅл 2005 жылдыє ¶аєтар-наурызымен салыстырµанда 22,3% арты¶) жеке меншіктегі кґсіпорындар мен Ѕйымдар игерген.

 

4 диаграмма.  Негізгі капиталµа баµытталµан инвестициялардыє меншік                                                          нысаны бойынша ¶Ѕрылымы

 

Инвестициялар негізінен жылжымайтын мѕлікпен операция, жалµа беру жґне кґсіпорындарµа ¶ызмет – 25,4%, кен јндіру јнеркґсібі – 19,7%, то¶ыма жґне тігін јнеркґсібі – 14,4% дамытуµа жЅмсалды.

2006 жылдыє ¶аєтар-наурызында шетел инвестицияларыныє кјлемініє 78,8% кен јндіру јнеркґсібі кґсіпорындарыныє негізгі ¶аражатын ¶Ѕруµа баµытталды жґне олардыє облысты¶ кјлемініє еє кјп ѕлесі (78,8%) Соза¶ ауданында мен Шымкент ¶. (12,7%) игерілді.   

     2005 жылы шетел инвестицияларының негізгі көлемі кен өндіру өнеркәсібі кәсіпорындарының негізгі қаражатын (54,9%) құруға бағытталды.

      Шетел  инвестицияларының жалпы облыстық  көлемінің ең көп үлесі Созақ  (47,8%) және Мақтаарал (29,9%) аудандарында  игерілді.               

2006 жылдың қаңтар-маусымында облыс бойынша, жасырылған және формальді емес қызметті қоса есептегенде, негізгі қорға бағытталған 19832,6 млн. теңге инвестиция игерілді, бұл 2005 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 176,9% құрады.

Облыстың 13 қалалық  әкімшілігі мен аудандарында инвестиция өсімі байқалды. Оның ішінде айрықша  өсім – Отырар (3,9 есе), Шардара (2,8 есе), Төлеби (2,1 есе), Сайрам (2,0 есе) аудандарында және Шымкент (2,2 есе) қаласында орын алды.

Негізгі қорға  бағытталған инвестиция көлемінің  Мақтарал ауданында – 16,4%-ға және Түркістан  қаласында – 20%-ға кемуі байқалды.

 Жасырын  және формальді емес қызметті есептемегенде, инвестиция көлемі 17287,8 млн. теңгені құрады, бұл 2005 жылдың қаңтар-маусымымен салыстырғанда 87%-ға артық.

Негізгі қорға  бағытталған инвестицияның негізгі  көздері кәсіпорындар мен ұйымдардың өз қаржылары – жалпы игерілген қаржы көлемінің – 70,2%, немесе 13930,0 млн. теңге, республикалық бюджет қаржылары – 12,9%, немесе 2555,5 млн. теңге, жергілікті бюджет қаржылары – 5,6%, немесе 1112,6 млн. теңге және шетел инвестициясы – 11,3%, немесе 2234,5 млн. теңге.

2005 жылдың қаңтар-маусымымен салыстырғанда жергілікті бюджет есебінен игерілген инвестиция көлемі 29,6% кеміген, республикалық бюджет есебінен – 2,1 есе, кәсіпорындар мен ұйымдардың өз қаржылары – 81,4% және шетел инвестициялары – 3,0 есе артқан.

Инвестиция  салымының басымды салалары болып жылжымайтын мүлікпен операция жасау, жалға беру және кәсіпорындарға қызмет көрсету саласы (жалпы инвестиция көлемінің – 31,7%), көлік және байланыс (11,5%) тау-кен өндіру өнеркәсібі (11,1%) табылады.

2006 жылдың қаңтар-маусымында тұрғын үй құрылысына 4998,5 млн. теңге инвестиция бағытталған, бұл алдыңғы жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 3,3 есеге артық.

Барлық меншік түрлері бойынша кәсіпорындар мен  ұйымдар және халықтың қаржысы есебінен жалпы алаңы 279,9 мың шаршы метрді құрайтын 2498 жаңа үйлер мен пәтерлер салынды, бұл 2005 жылдың қаңтар-маусымымен салыстырғанда 51,7% артық. Іске қосылған тұрғын үйдің 93,7% халықтың өз қаржысы есебінен тұрғызылды.

Іске қосылған тұрғын үй көлемі – Түлкібас (72,5%-ға), Сарыағаш (58,6%) аудандарында және Шымкент (2,0 есе), Кентау (99,8%) қалаларында айрықша өскен.

Облыс бойынша  іске қосылған тұрғын үй көлемінде  едәуір үлесті Шымкент (40,6%) және Түркістан (22,7%) қалалары алады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. ¬аза¶стан Республикасындағы кәсіпорындардың қаржылық инвестициялық қызметін жетілдіру жолдары

 

Инвестицияға жетілдіру мақсатында  құрылған Қазақстандық орталық («Казинвест») Үкіметтің жарлығымен 1998 жылдың мамыр айында пайда болды. Бұл орталыққа жүктелген негізгі міндет инвестиция салуға ең қолайлы жақсы ел ретінде басқа елдерге танымал ету болды. Екінші міндет – инвесторларды іздеу, одан кейін елдің мүмкіндіктері туралы  потенциалды инвесторларды ақпараттандыру жүйесін құру. 

   Елге  тікелей инвестицияларды тарту  бойынша Қазақстан әлем елдерінің бірінші жиырмалығына кіреді.

   2002 жылы  инвестициялардың көлемі 4 058 млн. доллар, ал алғашқы үш тоқсанда – 3086 млн. доллар құрады. Инвестор-елдер арасында инвестициялау мерзімінде АҚШ (7 млрд. доллардан аса) алдыға шықты. Оның артынан қалыспай Ұлыбритания (3 млрд. доллар) және Италия (1,5 млрд. доллар) келе жатыр. Олардың инвестициялық белсенділігі негізінен республиканың мұнайгаз секторының дамуымен байланысты.

      Қазақстанның  өңдеу саласына  инвестиция салу бойынша лидер  Голландия (1,5 млрд. доллар көлемінде), ол траспорт пен коммуникация салаларында, жылжымайтын мүлікпен операция, өндіріс пен электроэнергияны, газ бен суды  қайта бөлуде белсенді болады.

     Соңғы үш жылда инвестиция  көлемінінің өсуі Швейцарияда  өсуде. Оның капиталы негізінен өңдеуші өнеркәсіпте , сонымен бірге ҚР-ның басқа да экономика секторларында, ауыл шаруашылығын қосқанда іске қосылған.

     Қазақстанға тікелей шетелдік  инвестициялардың ағымын талдау  жалпы инвестиция түсімдерінің 48,3%-ы  мұнай мен табиғи газды өндіруге, 20,5% - геологозерттеу, 13,4% - металлургия өнеркәсібіне бағытталған.