Кәсіпорынның қаржылық инвестициялық қызметінің мәні мен маңызы

МЅнай жґне газ јндіруге шетел инвестицияларыныє кјптеп ¶Ѕйылуы  Теєіз, Шыµыс ¶ашаµан, ¶арашыµана¶ орындарындаµы инвестициялы¶ жобаныє  іске асырылуын жалµастырумен тѕсіндіріледі.

  Сонымен ¶атар ішкі инвестиция кјбейіп, шетел инвестиция кјлемі ¶ыс¶арды. Егер 2000жыл мен 2001жылды ¶аржылы¶ емес активтері едґуір кјлемде шетел инвестицияларына баµытталµан болса, онда 2002ж ішкі инвестицияныє кјлемі 69,5% ¶Ѕраµан.

  БЅл ¶аза¶станныє ґлемдік ¶аржы нарыµына  тґуелділігініє азайµанын кјр-сетеді. 2002ж инвестициялы¶ жобаларды ¶аржыландыру жеке есептен жґне тартылµан ¶аржылардан болµан, оныє ішінде шетел инвестициясы 27,2% - і ¶Ѕраµан.

Орташа уа¶ытты перспективада сарапшылардыє баµасы бойынша инвестицияныє негізгі кјлемі бЅрынµыша ґкономикада шикізат секторын Ѕйымдастыруµа жґне кґсіпорындардыє негізгі ¶Ѕрал жабды¶тарына ¶Ѕруµа баµытталады.

«Орталы¶ Азия – Центр» газ – транспортты¶ системаны кѕрделі ¶Ѕрылыс жґне жјндеуге арналµан 2002-2010 жылды¶ жоспардыє жобасына аµымдаµы инвестициядан жалпы кјлемі 1,5 млрд. доллар а¶ша бјлінуін ¶арастыруда.

2005ж . инвесторлар негізгі капиталµа 1193 млрд. теєге ¶Ѕйµан, оныє ішінде мемлекеттік инвестиция 99 млрд. теєгені ¶Ѕраµан жґне ол алдыєµы жылдардаµыдан 25,6 пайызµа жоµары.

Егерде мемлекет јзініє дамуы жаµынан дамыµан елдерден ¶анша ¶алы¶ болса, экономиканыє ґрбір саласындаµы инвестициялы¶ жЅмысты ¶олдау жґне ба¶ылауда мемлекеттіє ролі соншалы¶ты жоµары болу керек.

2005 жылы инвестициялық табыс балансының дефициті 2,4 млрд.долл. құрап, 2001 жылмен салыстырғанда 2 есеге өсті.Бұның себебі, қарыз міндеттемелері бойынша төлемдері қызмет көрсету және акционерлік қоғамдар бойынша инвестициялар табысының өсуі. 2005 жылы тікелей инвестициялардың балансы 5,5 млрд. долл. Құрады. 2001 жылы бұл көрсеткіш тек 1,3 млрд.долл. құраған. Тікелей инвестициялар балансына әсер ететін факторлар-бұл трансұлттық компаниялары,Қазақстандағы инвестициялық жобалары және әлемдік нарықтағы шикізат құрылымы.

2001-2005 жыл аралығында Қазақстанға келген жалпы шетел инвестиция көлемі 24,5млрд.долл. құрады.Олардың үлкен бөлігі Қашаған, Теңіз және Қарашығанақ кен орындарын игеруге бағытталған.

Негізгі инвестициялық  елдер болып АҚШ, Нидерландия, Ұлыбритания, Қытай, Швейцария саналады. 2001 – 2005 жылдар аралығында портфельді инвестициялар бойынша теріс дисбаланс сақталды. 2005 жылы дисбаланс 421,8 млрд. АҚШ доллары болса, 2001 жылы 55 млрд. доллар құраған (1 - кесте).

 

 

1 кесте.      Инвестициялық қызмет бойынша түскен табыстар

	2001	2002	2003	2004	2005
Кірістер, барлығы	135,0	221,2	229,9	252,5	418,7
Тікелей инвестициялар	0,0	-5,6	-7,6	-15,7	-29,7
Жеке сектордағы портфельді инвестициялар	2,2	10,6	23,9	39,2	42,3
Шығындар,барлығы	-1345,5	-1401,8	-1282,5	-1770,6	-2788,6
Тікелей инвестициялар	-1045,9	-1141,6	-1007,2	-1430,8	-2266,9
Портфельді инвестициялар	-64,1	-56,4	-52,3	-36,5	-87,6
Инвестициялық табыстар балансы	-1210,5	-1180,7	-1052,6	-1518,1	-2369,9

 

1998 – 2005 жылы аралығында негізгі құралдарға жұмсалған инвестициялардың 50 % - ы жеке кәсіпорындармен іске асырылса, 2005 жылы олардың үлесі 68,5 % құрады. Сол кездегі шетелдік компаниялардың инвестициялары 8,2 – 31,2  %  құраған (2001 ж – 17,7 %). Мемлекеттік сектордың үлесі 26 % - тен 14 % азайған (2005 ж) (2 кесте).

 

2 кесте.      Кәсіпорындардың негізгі капиталға инвестициялары

	2001	2002	2003	2004	2005
Миллион теңге
Негізгі капиталға инвестициялар-барлығы	595664	943398	1099986	1327864	1530628
Соның ішінде:
Мемлекеттік	67293	136932	166193	198348	214566
Жеке меншік	357017	512584	596417	831617	1045615
Шетелдік	171354	293882	337376	297899	270447
Жалпы көлемге пайызбен
Негізгі капиталға инвестициялар-барлығы	100	100	100	100	100
Соның ішінде:
Мемлекеттік	11,3	14,5	15,1	14,9	14,0
Жеке меншік	59,9	54,3	54,2	62,7	68,3
Шетелдік	28,8	31,2	30,7	22,4	17,7

 

 

 

 

 

 

 

 

1 диаграмма.     Кәсіпорындардың негізгі капиталға инвестициялары

 

 

1999 – 2005 жылы аралығында негізгі қорларға инвестиция жұмсаудың негізгі көзі болып кәсіпорынның өз құралдары үлкен үлес алды. Мысалы: 2005 жылы олар 65,2 % құрады. Сонымен қатар шетелдік инвестициялар үлесі де жоғары (22,6 2005 ж) (3 кесте). 

	2001	2002	2003	2004	2005
Миллион теңге
Негізгі капиталға инвестициялар-барлығы	595664	943398	1099986	1327864	1530628
Соның ішінде:
Республикалық бюджет есебінен қаржыландыру	12202	26839	47729	102660	141144
Жергілікті бюджет есебінен	25689	48450	56466	61817	45215
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаражат есебінен	409575	595028	683966	875642	998439
Шетел инвестициялары есебінен	148198	273081	311825	287745	345830
Жалпы көлемге пайызбен
Негізгі капиталға инвестициялар-барлығы	100	100	100	100	100
Соның ішінде:
Республикалық бюджет есебінен қаржыландыру	2,1	2,9	4,3	7,7	9,2
Жергілікті бюджет есебінен	4,3	5,1	5,2	4,7	3,0
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаражат  есебінен	68,7	63,0	62,1	65,9	65,2
Шетел инвестициялары есебінен	24,9	29,0	28,4	21,7	22,6

 

3 кесте. Негізгі капиталға инвестициялардың  қаржыландыру көздері

көздері бойынша  құрылымы

2 диаграмма.    Негізгі капиталға инвестициялардың  қаржыландыру

 

        

 

Экономиканы сауықтандыру процесіне қаржы емес активтерге инвестициялар оң әсеретті. Соңғы 5 жылда қаржы емес активтерге инвестициялар 20 % . Олардың құрылымының ішінде елеулі үлесті негізгі капиталға инвестициялар алып отыр 2005 жылы олар 1530,6 млрд. теңге және 2004 жылы 110,6 % құрады. Соңғы кездері кәсіпорындардың қаржылық емес активтерге инвестициялар азайып тұр. Бұл жалпы кәсіпорындардың  қаржылық шаруашылық жағдайының сауықтандырылып жатқанын көрсетеді (4 кесте).

 

3 диаграмма.        Қаржы емес активтерге инвестициялар

 

	2001	2002	2003	2004	2005
Миллион теңге
Қаржы емес активтерге инвестициялар	752645	1158148	1307249	1472341	1649383
Соның ішінде:
Негізгі капиталға инвестициялар	595664	943398	1099986	1327864	1530628
Одан:
Күрделі жөндеуге жұмсалған шығындар	43013	85657	146264	153790	130301
Материалдық айналым құралдарының қорларын толықтруға инвестициялар	153525	207067	202912	128328	101731
Басқа да қаржы емес активтерге инвестициялар	3456	7683	4351	163149	17024
Жалпы көлемге пайызбен
Қаржы емес активтерге инвестициялар	100	100	100	100	100
Соның ішінде:
Негізгі капиталға инвестициялар	79,1	81,4	84,2	90,2	92,8
Одан:
Күрделі жөндеуге жұмсалған шығындар	5,7	7,4	11,2	11,6	7,9
Материалдық айналым құралдарының қорларын толықтруға инвестициялар	20,4	17,9	15,5	8,7	6,2
Басқа да қаржы емес активтерге инвестициялар	0,5	0,7	0,3	1,1	1,0

4 кесте.           Қаржы емес активтерге инвестициялар

 

 

Қазақстанның   әлеуметтік-экономикалық  даму  көрсеткішінің  анализі  бойынша  2002-2005 жылдар  аралығында  инвестиция  саласында  жақсы  тенденциялар  тек  соңғы  жылдарда  көрінеді.  2004-ж   ЖІӨ  9,2%  өсті,  негізгі капиталға   өз  үлесін  қосқан  инвестиция  10,6%болды,  ЖІӨ-гі  инвестицияның шекті салмағы 13.1%   2002ж,  15,9%  2005ж-ға  дейін  өсті.  Сәйкесінше  ЖІӨ-ң  жұмсалу  құрылымы  да өзгерді.  Шығын  азайғаннан  соң 2002ж-да  85,7%  ал   2005-ж 75,2%   ЖІӨ-ге  жұмсалды.  Әсерінен  негізгі капиталда артық ақша  көлемі  18-ден 22,7%-ке  дейін  өсті.   Негізгі  қорда   2004ж   2003ж-мен  салыстырғанда  10,6%-ға  өсіп  жалпы  1259  млрд  тг-ні  құрады,  оның  ішінде   8,4%  бюджет  қаржысы,66,5%  өзіндік  қаржы  және  25,1%   шетел  инвестициясы.   Ал  2005ж   2004ж-мен  салыстырғанда  9%-ке  өстіп   1377  млрд-тықұрады  соның  ішінде   8,2%  бюджет қаржысы,   65,9%   өзіндік  қаржы   және   25,9%  шетел  инвестициясы.

Мемлекеттің  ауылшаруашылығының    жалпы  көлеміндегі  инвестицияның  шекті  салмағы.  2005жылға.     Солтүстік-Қазақстан  облысы-44,2%,  Ақмола  обл-15,5%,   Қостанай  обл-13,9,   Оңтүстік –Қазақстан-  6%,  Алматы  обл-3,9%,   Қызыл-Орда  обл-6,9%.

2005 жылғы қаңтар-наурызда негізгі капиталға жұмсалған инвестициялар 209,6 млрд. тенге болды, бұл 2004 жылғы қаңтар-наурызбен салыстырғанда республиканың 13 өңірінде байқалды. Ең көп өсуі Жамбыл (1,7 есе), Павлодар (1,6 есе), Алматы (1,5 есе), Маңғыстау, Атырау,Қарағанда (1,3 есе), Шығыс Қазақстан (1,2 есе) облыстарында және Астана (1,8 есе) мен Алматы (1,2 есе) қалаларында байқалды. Өсім, сондай-ақ Қостанай, Оңтүстік Қазақстан, Ақмола (15-9%) және Ақтөбе (0,4%) облыстарында да байқалды.

     2004 жылғы қаңтар-наурызбен салыстырғанда инвестиция көлемінің төмендеуі Қыылорда (2,1 есе), Батыс Қазақстан (1,6 есе) және Солтүстік Қазақстан (18%) облыстарында байқалды  (5кесте).

 

5 кесте.  Негізгі капиталға инвестицияларды өңірлер бойынша игеру            

 

	2005 ж. қаңтар-наурыз		2005 ж. қаңтар-наурыз
	Млн. тенге	өңірдің республикалық  көлемдегі үлесі %-бен
Қазақстан Республикасы	209600	100,0	116,4
Ақмола	916	0,4	109,2
Ақтөбе	17645	8,4	100,4
Алматы	7353	3,5	145,4
Атырау	75462	36,0	131,4
Шығыс Қазақстан	5804	2,8	122,6
Жамбыл	2081	1,0	173,3
Батыс Қазақстан	15066	7,2	63,6
Қарағанды	8843	4,2	125,7
Қостанай	3167	1,5	114,7
Қызылорда	4868	2,3	48,1
Маңғыстау	11902	5,7	134,3
Павлодар	3517	1,7	164,6
Солтүстік Қазақстан	595	0,3	81,5
Оңтүстік Қазақстан	3090	1,5	114,3
Астана қаласы	23927	11,4	177,4
Алматы қаласы	25364	12,1	124,6