Кәсіпорынның қаржылық инвестициялық қызметінің мәні мен маңызы

      Пайданы ұстап қалу акционерлік  капиталды ұлғайтудың акцияны   эмиссиялауға қарғанда қарапайым,  әрі арзан әдіс болып табылады. Өйткені бұл жағдайда акцияларды сақтау шығындар болмайды. Сонымен қатар пайдаланған инвестициялау практикасы ағымдағы дивиденттерді көбейтуге кедергі келтіріп, акция курсына теріс әсер етуі мүмкін. Өткені, дивиденттерді төлеу үздіксіздігін акция курсының нақты формалары болып табылады. Акциялардың парақтық құнының өсуі олардан түсетін табыстық шоғырлануына байланысты.  Сондықтан да неғұрлым көп дивиденттер төлеу , соғұрлым қосымша акцияларды сатқаннан капиталды ұлғайтуды жеңілдетеді.

      Пайданы ұстап қалғанда құралдар жоғарғы табыс нормасын беретіндей және дивидентті төлеумен байланысты шығындарды  жабатындай инвестициялану қажет. Осылайша жаңа акцияларды сатудан түскен қаржы құралдарына сол акцияның дивиденттерін, сол акция курс кезіндегідей бұрын болған акцияларын капитал көлеміндегі табыстар қайтамсыз ететіндей инвестициялау қажет.

     Жалпы  алғанда акциянерлеу, инвестициялау  әдісі тек бәсекеге қабілетті  кәсіпорынға ғана тиімді болады. Акцияларды эмиссиялау мен орналастыру  үлкен  шығындармен байланысты. Сондықтан бірге алдындағы акциялардың құнсыздануы мүмкін, акциялардың бақылау пакетінің жоғалуы, акционерлік қоғам басқа фмрмамен сатып алынуы.

 

 

 

2.  Кәсіпорындағы қаржылық инвестициялық процестердiң кезеңдерi және жүзеге асыру көздері

 

          Инвестициялы¶ процесс— бЅл инвестициялы¶ ¶ызметті жѕзеге асыру бойынша кезеєдердіє іс-ґрекеттердіє жґне операциялардыє жѕйелігі болып табылады.Инвестициялы¶ процесстіє кезеєдері:

I-кезеє.Инвестициялау  туралы шешiмдi ¶абылдау:

-инвестициялаудыє  ма¶саттарыныє ¶алыптасуы;

-инвестициялаудыє  баµыттарын аны¶тау;

-инвестицилаудыє  на¶тылы объектілерін аны¶тау.

      II-кезеє.Инвестицияларды жѕзеге  асыру жґне эксплуатациялау.

       Инвестициялы¶ туралы шешімдерді ¶абылдау барысында ґртѕрлі ма¶саттар ¶ойылады. Бастап¶ы ма¶сатар формальды ма¶саттар болып табылады. Формальлі ма¶саттар инвестордыє стратегиялы¶ баµыттарына байланысты.  Формальді ма¶саттар келесілер болуы мѕмкін:

— табысты јсіру;

–јндіріс масштабын кеєейтуге;

–билікке Ѕмтылу;

– ґлеуметтік экологиялы¶ мґселелерді шешу жґне т.б.

     Институционалды  инвесторлар ѕшін инвестициялы¶ ¶ызметтердіє негізгі баµаты баµалы ¶аµаздарµа инвестициялау. Өндіріс кґсіпорындарына материалды жґне материалды емес активтерге салу болып табылады. ¶аржылы¶ инвестициялар кјбінесе бас¶а кґсіпорындарды бас¶аруµа ¶атысу ма¶сатымен ѕлестік баµалы ¶аµаздарды сатып алу тѕрде жѕзеге асырылады немесе саудагерлік ма¶сатарда уа¶ытылы бос а¶ша ¶аражаттарын орналастыру.

 Инвестициялы¶ процестіє јзіне тґн кешенді сатылары бар. Олар:

- капитал салымын ¶аржыландыру;

- инвестициялы¶ объектілерін аны¶тау;

- аталµандардыє орындалуын ба¶ылау.

         Объектісіне ¶атысты инвестициялар келесі тѕрлерге жіктеледі:

1. Мѕліктік инвестициялар (материалды инвестициялар);
2. ¶аржылы¶ инвестициялар;
3. Материалды¶ емес инвестициялар.   

        Мѕліктік инвестициялар – бЅл на¶та инвестициялар.  ¶аржылы¶ инвестициялар – бЅл ¶аржылы¶ мѕлікке салынатын салымдар, бас¶а фирмалардыє жЅмыстарына ¶атысу жґне борышты¶ ¶Ѕ¶ыµына ие болу. Мысалы, акция, бас¶а да ¶Ѕнды ¶аµаздарды сатып алу.

 Ал материалды¶ емес ¶Ѕндылы¶тарµа ¶атысты  инвестицияларµа зерттеу мен талдау жасау, кадрлар даярлау, жарнама жґне бас¶аларµа салынатын инвестициялар жатады.

 Әрекеттіє баµытына ¶арай инвестициялар келесі тѕрлерге бјлінеді:

1. бастап¶ы инвестициялар немесе нетто-инвестициялар, кґсіпорынды негіздеуде немесе сатып алуда жѕзеге асырылатын инвестициялар;
2. јндірістік потенциалды Ѕлµайтуµа баµыттылµан, кеєейту инвестициялары (экстенсивті инвестициялар).
3. ¶айта инвестициялау, яµни кґсіпорынныє негізгі ¶орыныє ¶Ѕрамын ¶олдау ма¶сатында жаєа јндіріс ¶Ѕралдарын жасауµа немесе сатып алуµа баµытталµан бос инвестициялы¶ ¶аражаттармен байланысты инвестициялар. Оларµа мыналарды жат¶ызуµа болады:

- бар объектілерді  жаєа объектілермен ауыстыруµа баµытталµан

     ауысттыру инвестициялары;

- рационализациялауµа арналµан инвестициялар, технологиялы¶

     жабды¶тарды немесе роцестерді жетілдіруге жЅмсалады;

- шыµару баµдарламасын јзгертуге жЅмсалатын инвестициялар

- девирсификациялауµа арналµан инвестициялар, олар јнімніє

     номенклатурасыныє јзгеруіне, јнімніє жаєа тѕрлерін шыµаруµа  жґне жаєа сату рыногын Ѕйымдастыруµа жЅмсалатын инвестициялар;

  - болаша¶та кґсіпорынныє ¶алыпты жЅмыс істеуін ¶амтамасыз етуге баµытталµан инвестициялар.

           БЅµан µылыми жЅмыстарµа, кадрларды дайындауµа жарнама, ¶оршаµан ортаны ¶орµауµа баµытталµан инвестициялар кіреді.

            Инвестиция жайында шешім ¶абылдау бас¶арманыє стратегиялы¶ ¶иын міндеті болып табылады. Инвестициялау кґсіпорынныє ¶аржылы¶ жаµдайын жа¶сартудаµы тиімді шараныє бірі.

      Инвестициялы¶ шыµынныє јтелуі — бЅл салынµан ¶аржыны ¶айтару мерзімі. ¶аржы салымдарыныє шыµынды јтеу мерзімі мемлекеттіє инвестициялы¶ саясатына тікелей байланысты. Шыµындардыє ѕш типі ерекшеленеді.

• Кґсіпорынныє негізгі ¶орларына инвестициялар болып: кґсіпорындардыє јздерініє јндірістік ¶ызметтеріне пайдаланулары ѕшін алµан µимарат, ¶Ѕрылыс жґне ¶Ѕрал-жабды¶тары саналады.
• ТЅрµын ѕйлер ¶Ѕрылысы инвестициялары тЅру ѕшін алынµан ѕйлерге, сондай-а¶ жалµа беру ѕшін алµан ѕйлерге шы¶¶ан шыµындарды ¶амтиды.
• Са¶ты¶ ¶ор инвестициясы — фирмалардыє са¶тауµа ¶алдырµан тауарларын, оныє ішінде шикізаттар мен материалдарды, бітпеген јндіріс пен дайын јнімдерді ¶амтиды.

Инвестициялы¶ саясат— бЅл халы¶ шаруашылыµын дамыту ма¶сатында ¶абылданµан баµдарламалардыє орындалуын ¶амтамасыз ететін экономика јрістерінде капитал салымдарын пайдаланудыє негізгі баµыттарын сипаттайтын Ѕстаным.

Инвестициялы¶ саясаттыє ґлеуметтік- экономикалы¶ салдарын ескере отырып, ¶аза¶стан экономикалы¶ ¶аржылы¶ тЅра¶тануы сатысына ену кезеєінде ¶атає ґдістерді ¶олдана бастады, бЅл ґдістер тјмендегі баµыттарды ¶амтиды:

1. ѕкіметтік несиелер мен кепілдемелерді шектеу (јйткені ѕкіметтік несие алдын-ала а¶ы тјлеуді; кепілдемелерді Ѕсынуды жґне белгілі сомалардыє процентімен ¶айтаруын талап етеді).

2. тікелей шетел инвесторлары донордыє Ѕза¶ мерзімдік мѕдделерініє жѕзеге асуына мѕмкіндік береді.

3. донордыє јндірістік процесті бас¶аруµа ¶атысу мѕмкіндігі болуы тиіс;
4. елеулі кјлемде ¶аржылы¶ ресурстардыдыє аµылып келуін ¶амтамасыз етеді, ол сырт¶ы ¶арыздардыє тјлену проблемасына ґсер етпейді;
5. тікелей шетел инвестициялары іскерлік жґне шаруашылы¶ белсенділікті ¶амтамасыз ете отырып, јндірістік жґне µылыми-технологиялы¶ ынтыма¶тасты¶тыє ґр тѕрлі формаларыныє кеє тѕрде таралуына ы¶пал етеді.

Шыµынды јтеу мерзімі — бЅл капитал салымдарыныє нґтижелі болуына ¶ажетті уа¶ыт, яµни инвестициялы¶ жобаларды табыс табу тЅрµысында жѕзеге асыру.

       Инвестициялардыє бЅл сыныптамасы тґуекелшілдік деєгейімен байланысты.

     Инвестициялар белгілі бір тґуекелмен байланысты. БЅл тґуекел салымдардыє ¶айтарылу мерзімі кјп болµан жаµдайда артады, бЅл мезгілде нары¶ коньюктурасы, шикізат баµасы жґне жЅмыс кѕші жґне таµы бас¶алары да јзгеруі мѕмкін. Сонды¶тан салынµан ¶аражаттар тез ¶айтарылуды ¶амтамасыз ететін жобаларµа жЅмсалады.

Жоспарланµан, іске асырылµан инвестициялар инвестициялы¶ жобалар формасын ¶абылдайды. Инвестициялы¶ жоба - капиталдары Ѕлµайту ма¶сатымен экономиканыє ґртѕрлі салалары мен сфераларына ¶Ѕюµа баµытталµан, жоспарланµан жґне орындалатын шаралар жиынтыµы.

Инвестициялы¶ жобаларды ¶Ѕру жґне іске асыру мынадай кезеєдерден тЅрады:

• инвестициялы¶ Ѕµымды ¶алыптастыру;
• инвестициялы¶ мѕмкіншіліктерді зерттеу;
• жобаны техникалы¶-экономикалы¶ негіздеу;
• жер учаскесін алу немесе жалµа алу;
• келісім ¶Ѕжаттарын дайындау;
• ¶Ѕрылыс-монтаж жЅмыстарын жѕргізіп іске беру;
• объектіні ¶олдану, экономикалы¶ кјрсеткіштердіє мониторингі.

. Инвестициялы¶ жобаларµа саны, ґсіресе сапасы жаµынан тиісті талдаулар жѕргізілуі ¶ажет. МЅндаµы басты мґселе инвестицияларµа ¶осылµан жоба ¶Ѕрылтайшыларыныє ¶аржылы¶ ахуалын жґне ¶ызметтерініє тиімділігін баµалау

     Әрбір жобалы¶ талдаудыє јзіндік ґдістемелері бар.

     Инвестициялы¶ жобаларµа ґрбір ¶атысушыныє жаµдайын, оныє ¶Ѕрамын аны¶тайтын негізгі кјрсеткіштер мыналар:

         - жарµылы¶ капиталдыє кјлемі мен оныє ахуалы;

         - салы¶тар;

         - айналым ¶аржысы;

         - негізгі активтер (материалды жґне негізгі ¶аржылар);

         - јндіріс шыµындары;

         - таза табыс.

      Инвестициялы¶ жобаны ¶абылдау циклы мынадай кезеєдерден јтеді:

          - жобаларды таєдау жґне алдын-ала баµалау;

          - жобаныє техника экономикалы¶ дґлелдемелерініє ¶Ѕрамдас

            бјліктеріне талдау жѕргізу;

          - мемлекеттік сараптау;

          - ¶аржыландыру туралы шешім ¶абылдау;

          - жобаларды ¶абылдау жЅмыстарын ат¶ару жґне ба¶ылау.

Инвесторлардыє негізгі ма¶саттарына жататындар:

• салымдардыє ¶ауіпсіздігі ;
• салымдардыє табыстылыµы;
• салымдардыє јсуі;
• салымдардыд јтімділігі.

Инвестициялы¶ жобаларды орындап, есептеп, олардыє тиімділігін жобаµа кеткен шыµындар мен жобаныє іске асу нґтиже-лерін салыстыра отырьш, талдау  нґтижесінде аны¶тау ¶ажет.

Жобалы¶ талдау дегеніміз капиталды¶ жобаныє табыстылыµын талдау процесі. Бас¶аша айт¶анда, инвестициялы¶ жобаµа кеткен шыµындар мен осы жобадан тѕскен табысты салыстыру. Ол ѕшін инвестициялы¶ жобаныє барлы¶ сатылары мен аспектілеріне Ѕзак талдау жасалынады.

Негізгі талдау аспектілері:

• Техникалы¶ талдау.  Инвестициялы¶ жобаµа  неµЅрлым дґл келетін техника мен технологияны аны¶тау.
• Коммерциялы¶  талдау (маркетингтік).   Инвестициялы¶ жобаны   іске   асырµа¶єан   кейін,   шыµарылµан  јнімніє сатылу   нарыµын   талдау,   яµни   ¶аншалы¶ты   кјлемде јнім   шыµарылуы   ¶ажеттігін   талдау,   жобаµа   ¶ажетті 
  јнім нарыµын талдау.
• Институционалды¶  талдау -  жобаны   іске   асырудыє Ѕйымды¶ ¶Ѕ¶ы¶ты¶, ґкімшілік жґне саяси ортасын баµалау. Осы ортаны  мемлекеттік Ѕйымдардыє талабына сай келтіру; таµы  бір басты жай -фирманыє Ѕйымдык ¶Ѕрылымын жобаµа сай келтіру.
• ¦леуметтік (ґлеумвтгік-мґдени) талдау - жобаныє жергілікті Ѕрµындарµа ґсерін зерттеу.
• ¶оршаµан ортаны талдау - жобаныє ¶оршаµан ортаµа тигізген кері ґсерін экспертиза аркылы аны¶тау жґне ондай кері ґсерлсрді болµызбау ґдістерін ¶арастыру.
• ¶аржылык талдау
• Экономикалык талдау

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Қазақстан  Республикасының кәсіпорындардағы қаржылық инвестиция тартудың тиімділігін талдау

 

2.1 Қазақстан Республикасының кәсіпорындардағы қаржылық инвестиция тартудың ерекшеліктері

 

  ¬аза¶стан экономикасыныє дамуы кјптеген кґсіпорындарыныє ¶айта жандандырылуын жґне ¶Ѕрылуын, сондай – а¶ ¶азір жЅмыс істеп тЅрµан јндірістік инфра¶Ѕрылымныє жаєартылуын талап етеді. БЅл, јз кезегінде еліміздегі инвестиция кјлемініє едґір кјтерілуін µана емес, сондай – а¶ олардыє тиімді ¶олданылуын талап етеді.

      ¬аза¶стан инвестиция кјлемі бойынша алдаµы елдердіє ¶атарында

болуына ¶арамастан, тѕсіп жат¶ан шетел капиталдары ґлде де жеткіліксіз. 2002ж республика экономикасына 20 млрд. доллар ¶Ѕйылµан.

2003ж. ¬Р статистика агенттігініє кјрсеткіштері бойынша шетел инвес-тициясы 300, 3млрд. теєге, яµни 2млрд. долларды ¶Ѕраµан, біра¶ ол жалпы инвестицияныє 25 % ¶Ѕрайды. Инвестиция кјлемініє азаюы кредиттердіє проценттері, сондай – а¶ 2003 жылдыє 1-ші жартысындаµы мЅнайдыє тјлем баµаларымен байланысты.

           Тґуелсіздік алµаннан кейінгі республика экономикасындаµы шетел инвестицияларыныє жалпы ¶оры 14 млрд. доллар. Республиканыє шетел инвестициясына деген ґр жылдыє ¶ажеттілігі сарапшылардыє баµасы бойынша 4-5 млрд. доллар болып табылады.

             ¬аза¶стан кеєестік заманнан кейінгі шетел капиталдарыныє негізгі мемлекет – реципиенті, инвестиция кјлемі бойынша Шыµыс Еуропа жґне ТМД елдері арасында Венгриядан кейін 5 – ші орын алады. Сарапшылардыє баµалауы бойынша ¶аза¶стан 2003ж  Орталы¶ Азияµа тѕскен тікелей инвестицияныє 80% алµан, ал Бѕкілґлемдік Банк ¶аза¶станды инвестиция кјлемін кјп тартушы ретінде ґлем елдерініє жиырмалыµына енгізді. Сонымен, орташа есеппен жылына 1млрд. доллар инвестиция алатын 200 ґлем елдерініє 50 – шісі болып ¶аза¶стан тЅрады.

 Тікелей инвестициялаудыє барлы¶ операцияларында алыс шетел-дердегі резидент емес адамдардыє ¶атысы бар. ¶Р экономикасын инвестициялау кјлемі бойынша кјшбасшылы¶ орынды – АҚШ – 36% жоµары, Ѕлыбритания - 17% , Италия – 12,8 % алады. Инвестор елдердіє бірінші ондыµына Оєт.Корея, ¶ытай, Канада, Нидерландия кіреді.

Тікелей инвестицияныє республикаµа тартылуыныє  негізгі формасы – біріккен кґсіпорындар болып табылады. Біра¶ шетел инвестициялы кґсіпорындардыє саныныє кјбеюі республика экономикасыныє жа¶саруына ґсері јте аз. Жалпы ішкі јнім ¶Ѕрамында мЅндай кґсіпорындардыє јнімдері мен Ѕсыныстары 1 % - ды ¶Ѕрайды.

  Шетел инвестициясыныє кјп кјлемі кен јндіретін јнеркґсіп орындарындаµы ¶Ѕрал жабды¶тарды баµытталады. 1993ж мен 2003ж аралыµында республика экономикасына тѕскен шетел инвестициясыныє жалпы ¶орыныє 65,5 % - і кен јндіретін јнеркґсіп орындарына, ґсіресе 56,5 % - і мЅнай газ секторына баµытталµан, јєдеу јнеркґсіп орындарында 12,4 %  ¶Ѕрады.