Инвестициялық қызмет

  “Строй Капитал” АҚ -нің мәліметтерінен.

“Строй Капитал” АҚ -нің қаржылық тұрақтылығының төмендігіне байланысты инвестормен келісім- шартқа отырды. Осының нәтижесінде “Строй Капитал” АҚ -нің инвестициялық түсімі инвестициялық жобаға байланысты табыс табуға бағытталған.

Қазақстан Республикасының инвестициялың саясаты көбінде сыртқы инвестицяға емес, ішкі инвестициялауға бағытталуы қажет. Қазіргі жағдайда шаруашылық жүргізіп отырған субъектілерде негізгі қорлардың тозу коэффиценті жоғары. Оның себебі өнеркәсіптік кәсіпорынның меншікті қаржыландыру көздерінің мүмкіншілігінің төмендігіне байланысты. Осы мақсатта “Строй Капитал” АҚ -нің өндірістік негізгі қорларын жандандыру мақсатында инвестицияны тартуға мүдделі болып отыр.

3 кӘсіпорынның инвестициялық тартымдылығын жетілдіру жолдары

3.1 Кәсіпорындағы нвестициялық ахуал және инвестициялық саясаттың жағдайы

Нарық қатынастарын дамытудың қазіргі кезегінде Қазақстанда инновоциялық – инвестициялық саясатты құру және жүргізу үшін алғышарттар қалыптасты: кәсіпорынның шаруашылық қызметін реттеудің нарық құралдарын пайдалану; макроэкономикалық процесстер арқылы басқарудың нарықтық әдістерін әзірлеу және енгізу; қос деңгейлі банк жүйесіне өту; мемлекеттік бюджетті қалыптастыруды және оны қаржыландыру көздерін әзірлеу; инновациялық және инвестициялық саланың ролін түсіну және елдің ішкі резервтерінің есебінен инвестициялау көздерінің қажеттілігі. Бірақ, қалыптасқан алғышарттарға қарамастан, экономиканың инновациялық және инвестициялық тартымдылығы қалай ішкі, солай сыртқы инвесторлар үшін әлі төмен. Бұл жағдайдағы, мемлекеттің, аймақтағы өкімет органдарының міндеттері ресурстарды ғылымның және өндірістің басымдырақ салаларына шоғырландырудан және инвесторлар бұл процесстерге қатысу үшін қолайлы инновациялы – инвестициялық ахуал қалыптастырудан тұрады.

Мемлекеттік реттеу тетіктерінің жоқтығы, қаржылы–несиелік саясаттағы жаңсақтықтар нарық жағдайында тұрақтылықты қамтитын кәсіпорындардың инвесторлар үшін тартымдырақтығына алып келді, себебі, өз өніміне сұраныс шектеулері жоқ. Бұл көбінесе, үлкен экспорттық мүмкіншіліктері бар және осыдан шығатын, инвестиция көздерін қалыптастырудағы, артықшылықтары бар мұнай мен газ өндіру өнеркәсіптері. Осы мұнай мен газ өндірісінің өнеркәсібі инвестиция белсенділігінің деңгейін анықтады. Ол экономиканы ұзақ уақытқа қалыптастырушы фактор болып келеді. Нарық қатынастарына өту жағдайында инвестициялардың өндірістік емес және кен өндіруші өнеркәсіп салаларына қайта бағдарлануы болған. Бұл, өңдеуші өнеркәсібіне капитал салымдарының қысқаруына алып келіп, инвестиция қызметінің сапалы параметрлерінің жақсыруына жағдай жасамады.

Инвестицияның салалық құрылымы біздің толықтай тиімді емес құрылымымызды бекітеді де, түбінде экономика өсіміне жағымсыз әсер етеді. Осы құрылымдық қиғаштықтар консервациясының себептерінің біреуі – аймақ экономикасының дамуындағы артықшылықтарды анықтайтын және шетел инвестицияларын тартуға сараланған тәсілдемені іске асыратын экономикалық саясат шараларының жоқтығы. Шетел инвесторлары салынған капиталға жоғары табыс нормасын басшылыққа ала отырып, салаларды өздері таңдайды. Өкінішке орай біздің мемлекет бұл процесске елеулі әсер етпейді.

Индустриалды–инновациялық дамытудың мемлекеттік инвестициялық саясатының мақсаты, жеке меншік секторы мемлекеттің араласуынсыз жүзеге асыра алмайтын тауашаларына, қаржыландыру көздерін және инвестицияны қолдау және тартудың қатысты механизмдерін анықтаудан тұрады. Мемлекет қолдауы мен нарық ынтасының сәйкестігінде ғана мүмкін болатын, инвестиция белсенділігін арттыру арқылы экономикалық дағдарыстан шығуға және өндірісті жандандыруға болады.

Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызметтің негізгі бағыттары болып, жоғары техникалық және технологиялық деңгейді сақтаған, салалар мен өндірістің экспорттық және импорттық орнын алмастырушы, бәсекеге қабілетті салаларды қолдау табылады.

Дүниежүзілік тәжірибені талдау, құрылымының қайта құрылуының шешуші шарты болып қарастырылатын, экономикадағы инвестициялық үрдістерді мемлекетпен қолдау экономика өсуінің тұрақты қарқындарын қолдау және жетістік түріндегі нақты нәтиже береді. Қазақстанда инвестицияларды ынталандырудың заңды және экономикалық негіздері 2003 жылы 13 мамырда қабылданған ҚР–сының “Инвестициялар туралы” заңында анықталған. Бұл заң ҚР–дағы инвестицияларға байланысты қатынастарды реттейді, инвестицияларды ынталандырудың құқықтық және экономикалық негіздерін айқындайды, ҚР–да инвестицияларды жүзеге асырған кезде инвестициялардың құқықтарын қорғауға кепілдік береді, инвестицияларды мемлекеттік қолдау шараларын, инвесторлар қатысатын дауларды шешу тәртібін белгілейді.

Қазіргі технологияларды пайдаланатын қолданыстағы өндірісті жаңарту, кеңейту және жаңаларын жасаудағы инвестицияны ынталандыру үшін және экономиканы дамыту үшін жағымды инвестициялық ахуалды қалыптастыру мақсатымен инвестицияны мемлекеттік қолдау жүзеге асырылады.

Инвестицияны мемлекеттік қолдау келесі преференцияларды ұсынумен тұжырымдалады:

-                     инвестициялық салықтық преференциялар;

-                     кеден баждарымен салық салудан босату;

-                     мемлекеттік гранттар;

Өңдеуші өнеркәсіпті дамыту үшін инвестицияға сұраныс ұсынатын тауарларын экспорттайтын салаларға бағдарлану қажет, оларға бюджеттік қаржыландыру, салықтық престі төмендету, мемлекеттік тапсырыс беруді кеңейту және сыртқы экономикалық саясаттағы орынды қолдампаздық (протекционизм) түрлерінде көмек көрсету қажет. Халықтың әл – ауқаттық деңгейін және отандық өнімдерге деген оның төлем қабілеттілігі бар сұранымын қалпына келтіру бойынша шаралар қабылдануы қажет. Бұл мультипликативті әсер беріп, кәсіпорындарға инвестициялар іздеуге, оларды төлеуге, несие берушілермен және мемлекетпен төлеп құтылуға, өндірісті дамытуға мүмікіндік беретін еді.

Инвестициялық процеске кәсіпорынның өз қаражатын және халықтың жинақ ақшаларын тарту халықтың әл–ауқатын жоғарлату және экономикалық өсу үшін маңызды болып келеді. Зейнетақы қорлары, сақтандыру компаниялары, инвестициялық қорлар және басқа да институционалдық инвесторлар капиталдың отандық нарығын дамытуға жәрдемдесу керек және осы арқылы – сапалы экономикалық өсуге.

Басқа ТМД елдерімен салыстырғанда Қазақстан Республикасы, инвесторлар үшін тартымды болып келетін, жоғары несиелі рейтингке ие. Батыс сарапшылардың көзқарасы бойынша саяси дамудың тұрақтылығы ҚР – сының артықшылықтарының бірі болып табылады. Салық тәртіптемесінің тұрақтылығы, қоғамның демократияландырылуы, нарық реформаларының жалғасуы жағымды инвестициялық ахуалды қалыптастыруға мүмкіндік туғызады. Әлеуетті инвесторлар алдында тұрған проблемаларды мемлекетпен ұғыну қажет.

Қазақстан Республикасының дүниежүзілік экономикалық жүйеге бірігуі шетел инвестициялары үшін қалыпты инфрақұрылымды және құқықты жағдайларды қалыптастырусыз мүмкін емес. ҚР-ның экономикасын жаңғыртуда шетел капиталы маңызды роль атқарады. Ұзақ мерзімді саясаты бар жаңа іскерлік ахуал жасау міндетті түрде қажет. Тек осы жағдайда ғана ҚР артықшылықтары, табиғи ресурстарды, транзиттік геополитикалық жағдайды, ғылыми–техникалық әлеуеті мен білімі бар халықты қосқанда, капитал тартудағы ҚР–ның бәсеке қабілеттілігінің маңызды шарттары болады. Республиканың дамыған инфрақұрылымдағы өмірлік қажеттілігі кең территориялы–орнықтырушылық базамен және экономикалық шаруашылық–салалық құрылымымен анықталады. ҚР–сы қысқа мерзімде негізгі өндірістік қорларға капитал түсімін қамтамасыз ету қажет және базалық салалар мен өндірістерді сақтау мен дамыту мақсатында шикізат ресурстарын экспортқа бағдарланған қайта өңдеуді ұйымдастыру керек. Болмаған жағдайда, экономика құрылымын  қайта құру міндеттерін шешпейтін, экспорттың тауарлы – шикізаттық бағдарлануы ҚР – на көптеген жылдарға бекітіледі.

Қазақстан Республикасында тұрақты экономикалық өсуге жету үшін үлкен көлемдегі инвестициялық салымдарды талап етеді. Капитал салымдары, тұтыну деңгейінің ары қарай төмендеуін тудыратын, ішкі көздер есебінен қатаң биімделуді талап етеді, ал, бұл саяси-әлеуметтік түсініктемелерге қолайлы емес. Негізгі өндірістік қорларға сыртқы тікелей инвестицияларды тарту баламалы таңдау болып келеді.

Дүниежүзілік тәжірибе көрсеткендей шетел инвесторларына тек салықтық, кедендік және тарифтік жеңілдіктер жасау жеткілікті тиімді емес. Инвестордың операциондық территориясын кешенді инфрақұрылымдық жайғастыру шетел капиталын тартудағы өте қажетті шарты болып табылады. Біріншіден, жол және көлік жүйесін, теңіз порттарын, әуежайларды, сумен және энергиямен жабдықтауды, телекоммуникация жүйесін, қоймаларды, логистикалық жүйелерді, тұрғын үй секторларын дамыта бастау керек.

Дамыған және тез дамушы елдер, әсіресе Азиатты – Тынық Мұхиттық аймақ, соңғы 30 – 40 жылда өз елдерін инфрақұрылымдық жайғастыру үшін келісім шарт түрлері бойынша шетел инвестицияларын тез қарқынмен тартқан. Несиелік қарызға алумен ұштастырылған жеке тікелей салымдар жетістікке жету кілті болды. Шетел инвестициялары ҚР–сы үшін сыни болып келеді. Мәселе экономиканы жаңғырту үшін жинақ ақшаның жетіспеушілігінде ғана емес.

Инвестициялық ахуал нарық реформаларының жетілуінің, жеке меншік құқығының тұрақтылығына және елдегі жағдайға деген дүниежүзілік капиталдың сенім білдіруінің өлшемі болып келеді.

Сонымен қатар, үкімет концессияға (келісім шартқа) табыстау үшін жеке консорциумға белгілі бір уақыт кезеңіне жоба береді. Консорциум бұл жобаны салып, бірнеше жылдар бойы пайдаланады және өз шығындарын өтеп отырып, жобаны пайдаланудан табыс алып отырады. Консцессия мерзімі аяқталған соң консорция жоба активтерін үкіметке береді.

Бірақ инвестициялар қарыздар мен несиелерден тұратын болса, үкімет міндеттенбейді және қайтарымдығына кепілдік бермейді.

Қайтарымдылығы тек операциондық табыстарға байланысты. Сонда, үкіметтен бюджет қаражатын тарту қажеттілігі алынады да, барлық тәуекел жеке секторға жатады.

Шетел инвестицияларының жоғары деңгейімен дамыған нарық экокномикасына негізделетін экономикалық өсу ұзақ мерзімді басымдықтардың бірі екендігі Қазақстан – 2030 стратегиясында анықталған. Батыс Қазақстан экономикасының нақты секторына инвестициялар өте қажетті, бірақ, өмір сүру деңгейінің төмендігіне орай халықтың ақша жинауға және олардың нвестициялауға мүмкіндігі жоқ.

Шетел және жергілікті инвесторлар қолайлы инветициялық ахуалды қажет етеді: саяси өкіметтің тұрақтылығы, бизнес туралы тұрлаулы заңдар, тізбекті және ашық салық тәртіптемесі мен үкіметтің бизнеске аз араласуы. Шетел инвестицияларының түсімі Қазақстандағы демографиялық жаңғыртуды жалғастыру және нарық реформаларын дамытуды, аймақтың қауіпсіздікті қамтамасыз етуіне әсер етеді. Нарықтық экономика жағдайында, мемлекет экономикаға, сонымен қатар, қоғамда болып жатқан әлеуметтік поцесстерге әсер ету құралы ретінде пайдаланатын салық негізгі реттеушілердің бірі деген мәнге ие болады. Солай, кәсіпкерлердің бөлек категорияларына жеңілдіктер жасай отырып, қоғамдық өндірістің түрлі салаларына мемлекет әсер ету шамасында, және керісінше, белгілі бір салаға жоғары салықтарды енгізіп, мемлекет ондағы  кез–келген кәсікерлік белсенділігін төмендете алады, тіпті өнідірісті тоқтатуға дейін.

Инвестициялық ресурстар ұлттық экономика дамуының алдыңғы қатарлы көздері және экономикалық өсуді қамтамасыз ететін ұстанымға ие. Технологиялық капитал салымдарының ұдайы өндірісін қамтамасыз ету ең басты проблема болып отыр. Жалпы, бұл проблема шешілмеген. Ұзақ уақыт бойы қаржыландырудың төмен деңгейі экономиканың нақты секторындағы инвестциялық процестің ұдайы өндірісінің өзгеруіне алып келді. Негізгі құралдар тозуының деңгейі жоғарылады.

Машина жасауда конверсиялық шаралар жүргізу үшін инвестициялар қажет. Проблеманы шешудің тиімді жолдарының бірі – жиынтық сұранысты біршама арттыруға бағытталған макроэкономикалық шаралар көмегімен ішкі нарықты кеңейту. Оған, жеке табыстар мен халықтың сатып алу қабілеттілігін жоғарлату, инвестициялар құрылыс үшін тауарларға өсіп жатқан сұранысты көтермелеу, мемлекетпен отандық тауарларды тікелей сатып алуларды жоғарлату арқылы жетуге болады.

    “Халықтың нақты табысын жоғарылату әлеуметтік мәселені шешеді және экономикалық сұраныстың маңызды шарттары ретінде тұтыну сұранысын көтереді. Қаржы саласын тұрақтандыру, іскерлік белсенділікті көтеру, мемлекетке сенімшілікті күшейту халықтың жинақ ақшаларын өсіру үшін қажетті және сенімді негіздерін және қорлануға олардың трансформацияларын қалыптастырады” – деп есептейді В.К Гуртов.

Халықтың жинақ ақшаларына инвестициялық процесстерді тарту үшін жинақтаушы зейнетақы қорларының және сақтандыру қорларының қаражаттарын пайдалануға болады. Ол үшін, меншік иелері үшін инвестицияның табыстылығы мен қайтарымдылық сенімділігін қамтамасыз ететін, отандық өнеркәсіп дамуына зейнетақы қор активтерін инвестициялау механизмдерін әзірлеу керек.

Қазақстандық банктер мен мемлекеттік бюджеттің тартылған қаражаттарын және кәсіпорындар мен халықтың жеке инвестицияларын салғанда ғана өнеркәсіп тауарларының отандық өндірісінің  өсуі мүмкін болады.

Табыс инвестицияны жүзеге асырудың ықыластандырғыш уәждері болып табылады. Кәсіпкерлер өндіріс қаражаттарын, мұндай сатып алулар табысты болады дегенде ғана бір компонент бар, ол – процент мөлшерлемесі.

Өнерәсіптік және де инновациялық сектордың өңдеуші салалары жеке инвесторлар үшін тартымды болып қала береді. Мұнда, өңдеуші өнеркәсіпке жеке инвестицияларды тарту үшін қолайлы инвестициялық ахуал жасау мемлекет міндеті болып табылады.

Қызметтің басым түрлеріндегі кәсіпорындардың тіркелген активтеріне салымдар салатын инвесторларға, жеке инвестицияларды тарту процессін ынталандырушы экономикалық тұтқа ретінде “ Қазақстан Республикасының инвестициялар туралы заңына ” сәйкес берілетін инвестициялы салықтық және кедендік жеңілдіктер, мемлекеттік натурдық гранттар және көптеген кепілдіктерді пайдалану қажетті. Бірақ, заңмен қарастырылатын преференсиялар, берілген салалардың коммерциялық тартымсыздығымен салыстырғанда берілетін жеңілдіктердің салыстырылымсыздығы түрінде, индустриалды–инновациялық сектор салаларының дамуына қажетті әсер етуге мүмкіншілігі жоқ. Мұндай жағдайда, оларды фискалды саясат шараларымен толтыру қажет.