Халықаралық құқық және халықаралық-құқықтық ғылымның даму тарихы

Консулдық қатынастарды тоқтату мынадай жағдайларда мүмкін болады:

1. консулдық қатынастар үзілгенде;
2. біржақты актіні қабылдау нәтижесінде және тараптар арасындағы тиісті келісім нәтижесінде;
3. мемлекет құлағанда;
4. консулдық округтың үшінші мемлекеттің құрамына өткенде.

Консулдық өкілдік – бұл мемлекеттің шет елдегі сыртқы қатынас органы және баратын мемлекеттің келісімі бойынша сол елдің территориясында орналасады. 1963ж. Вена Конвенциясына сәйкес  консулдық өкілдіктер мынадай функциялар атқарады:

1. өз мемлекетінің, оның заңды және жеке тұлғаларының мүдделерін қорғау;
2. өз мемлекеті мен қабылдаған мемлекеттің арасында экономикалық, мәдени, ғылыми және өзге де қатынастарды орнатуға және дамытуға ықпал ету;
3. консулдық округтың өмірі туралы әртүрлі ақпараттарды заңды құралдармен жинау және осы мәліметтерді өз мемлекетінің тиісті ведомстволарына хабарлау;
4. консулдық округ шегінде тұратын өз елінің азаматтарын тізімдеу және оларға қатысты нотариалдық және әкімшілік функцияларды атқару;
5. консулдық округ территориясына келген әуе, теңіз және басқа да транспорт түрлеріне қатысты бірқатар міндеттерді атқару;
6. виза мен куәліктер беру.

1963ж. Вена  Конвенциясына сәйкес консулдық  өкілдіктердің функциялары мынадай  жағдайларда тоқтатылады: 

1. тараптардың келісімі бойынша округта консулдық мекемелерді жапқанда;
2. екі елдің арасында әскери қақтығыстар туындағанда;
3. консулдық округ тұрған мемлекет территориясының бір бөлігі басқа мемлекеттің құрамына өткенде;
4. консул кері шақырылып алынғанда немесе консул отставкаға шыққанда, оны басқамен ауыстырғанда немесе консулды персона нон грате деп жариялағанда.

Консулдық өкілдіктердің  түрлері:

1. бас консулдық – ас консул басқарады;
2. консулдық – консул басқарады;
3. вице - консулдық – вице консул басқарады;
4. консулдық агенттіктер – консулдық агенттер нақты қалаларға, белгіленген округтың консулының тапсырмасын орындайды және соған бағынатын, сол округтегі порттарға тағайындалады. 

Осы консулдық  мекемелердің атауы сәйкес консулдықты  басқаратын консулдардың кластарына сәйкес келеді.

Көбінесе елшіліктерде консулдық бөлімдер ашылады.

Консулдарды тағайындау және кері шақырып алу. Мемлекет өз дипломатиялық  өкілдігі арқылы алдын ала келісім сұрайды және қабылдайтын елдің СІМ консулдық патент немесе консулдық мекеменің басшысын тағайындау туралы өзге де құжаттарды жібереді. Консулдық патент дипломатиялық өкілдіктердің сенім қағаздарына ұқсас. Консулдық паентті мемлекет басшысы және СІМ береді. Келесі кезең консулдық экзекватураны алу. Вена Конвенциясының 12б.: консулдық мекеменің басшысы өз функциясын атқаруға баратын мемлекеттің рұқсатымен ғана жіберіледі және ол экзекватура деп аталады.

Егер де ұсынатын мемлекеттің баратын елде дипломатиялықөкілдігі  жоқ болса, онда консулдық дауазымды  тұлға қабылдайтын мемлекеттің  келісімімен нақты дипломатиялық  актілер жасай алады.

Консулдық лауазымды  тұлғалар  (ереже бойынша) ұсынатын мемлекеттің азаматы болуы қажет, бірақта баратын мемлекеттің азаматтары да болуы мүмкін. Бұндай жағдайда міндетті шарт баратын мемлекеттің нақты көрсетілген келісімі болуы тиіс, бірақ бұл келісім Вена Конвенциясының 22б. бойынша кез келген уақытта күші жойылады.

Қабылдайтын мемлекет (ереже бойынша)  кез келген уақытта  жіберетін мемлекетке консулдық  лауазымды тұлғаны қалаусыз тұлға  деп жариялауы мүмкін. Бұндай жағдайда ұсынған мемлекет ұсынған мемлекет  оны кері шақыруға немесе консулдық  мекемеде оның қызметін тоқтатуға міндетті.Егер де ұсынушы мемлекет осы міндеттемені орындамаса, қабылдаған мемлекет осы тұлғаға берілген консулдық экзекватураның күшін жоюға немесе оны консулдықтың қызметкері деп санауды тоқтатуға құқылы.

Консулдық өкілдікті  консул басқарады. Консул – бұл өз мемлекетінің, оның заңды және жеке тұлғаларының экономикалық және өзге де мүдделерін қорғау мақсатында шет мемлекетке  тағайындалатын лауазымды тұлға.

Консул –  бұл нақты бір округта өз елінің заңды және экономикалық мүдделерін, оның заңды және жеке тұлғаларының заңды мүдделерін қорғау, ұсынушы және қабылдаушы мемлекеттердің арасында әртүрлі байланыстардың дамуына ықпал ету мақсатында қабылдаушы мемлекеттің келісімімен  сол мемлекеттің территориясындағы нақты пунктке келетін бір мемлекеттің лауазымды тұлғасы.

Консулдық бөлімді  басқаратын консулдық лауазымды  тұлғаның құқықтық мәртебесін сипаттайтын  болсақ, консулдық қызметкердің осы  санаты үшін консулдық патент және экзекватура қажет емес, себебі олар елшілікте жұмыс істейді және соның күшінде тиісті мәртебесі болады.

Консулдық мекеменің  қызметкері – консулдық мекемеде әкімшілік немесе техникалық міндеттерді  жүзеге асыратын немесе консулдық мекемеге қызмет көрсететін тұлға.

Консулдық округ  – консулдық мекеменің өз функциясын атқару үшін берілген, қабылдаған мемлекеттің ауданы.

Консулдық корпус – нақты консулдық округтегі  барлық шетелдік консулдық лауазымды  тұлғалардың, консулдық мекемелердің басшыларының жиынтығы.

Консулдық корпусқа штаттық, құрметті (штаттан тыс) консулдар, дипломатиялық өкілдіктің консулдық қызметкерлері де кіреді.

Консулдық округтердің  саны бір мемлекеттегі консулдық  корпустардың санын анықтайды. Консулдық  корпусты ақсақал басқарады, яғни бір  консулдық округтың шегінде әртүрлі  мемлекеттердің консулдарымен салыстырғанда  рангісі бойынша ең үлкені болып табылатын бір мемлекеттің консулы, сонымен қатар басқаларынан бұрын консулдық экзекватураны алған консул болуы мүмкін. Оның міндеті жаңадан келген консулдарды қабылдаған мемлекеттің  салт-дәстүрімен таныстыру,  консулдық корпустың мүшелерінің құқықтарын қорғау.

Консулдық артықшылықтар  мен қорғаншылықтар – бұл консулдық  өкілдіктерге, консулдық лауазымды  тұлғаға қабылдайтын мемлекетте өздерінің консулдық функцияларын кедергісіз атқару үшін берілетін жеңілдіктер  мен артықшылықтар.

1. қабылдаушы мемлекет консулдық мекемелерге орын беругеі және олардың тұрған жеріне қол сұғылмаушылықты қамтамасыз етуге міндетті;
2. қабылдайтын мемлекет консулдық мекемені әртүрлі басып кіруден, зиян келтіруден  қорғау үшін шаралар қабылдауға міндетті;
3. консулдық тұрғын үй, ғимарат, мүліктері, оның көлік құралдары қорғаныс немесе қоғамдық мұқтаждықтың пайдасына, әртүрлі  реквизиция түрлерінен қорғалады;
4. әртүрлі салықтардан босатылады;
5. консулдық архивтерге, құжаттарға кез келген уақытта  және олардың тұрғын жеріне байланыссыз қол сұғылмайды;
6. байланыс жасау бостандығы – бұл қабылдайтын мемлекет консулдық мекемеге ресми мақсатына жету үшін байланыс қатынасына курьер,кодталған және шифрланған депешаларды, вализаларды (почталық корреспонденцияларды) пайдалана алуы;

Вена Конвенциясы  қабылдайтын мемлекетке міндеттемелер  жүктейді: ұсынатын мемлекетке осы  мемлекеттің азаматының өлімі туралы; кәмелетке толмағандарға қамқорлық  пен қорғаншының қажеттілігі  туралы, кемелер мен ұшақтардың апаты  туралы хабарлауға міндетті.

1963ж. консулдық  қатынастар туралы Вена Конвенциясы   штаттағы консулдық лауазымды  тұлғаларға және консулдық мекеменің  өзге де қызметкерлеріне артықшылықтар  мен қорғаншылықтар береді:

-қабылдаған  мемлекет олардың жеке басына, ар-намысына, бостандығына қол сұғушылықтан қорғау мақсатында барлық қажетті шараларды қабылдауы және оларға құрметпен қараулары тиіс.

-консулдық лауазымды  тұлға қамауға алынбайды. Олар  ауыр қылмыс жасағанда сот  қаулысы болғанда ғана қамауға  алынады.

- консулдық  лауазымды тұлғаға қатысты қылмыстық іс қозғалса, онда осы лауазымды тұлға құзырлы органдарға келуге міндетті. Консулдық өкілдік қызметкерлерін сот және әкімшілік істерді қарағанда куә ретінде шақыруы мүмкін және олар жауап беруі тиіс. Егер ол жауап беруден, түсінік беруден бас тартса, онда оны мәжбүрлеуге немесе жазалауға болмайды. Консулдар өздерінің ресми функцияларына қатысты сұрақтар бойынша жауап беруге, ресми құжаттарын көрсетуге міндетті емес.

- салық төлеуден, кедендік салықтардан және әртүрлі  алымдарды төлеуден босатылады; бұндағы бір ерекшелік консулдар қабылдаған елдегі қозғалмайтын жеке мүлкіне салынатын салықтар мен жинаулардан, жеке табысына салынатын салықтардан және жинаулардан, қосалқы салықтардан, мұрагерлікпен алынған мүліктерге салынатынг салықтардан, сот, тіркеу салықтарынан, гербтік, ипотекалық жинаулардан босатылмайды;

- қызмет көрсетуші  персонал еңбек ақысына салынатын  салықтан босатылады;

- консулдық  артықшылықтардың бірі кедендік  тексеруден және кедендік баж  салығынан босатылады; қабылдағн  елде консулдықөкілдікте ресми пайдалану үшін арналған заттар әкелуге, консулдардың және олардың отбасы мүшелерінің жеке пайдалаатын заттарын әкелуге рұқсат беріледі және олар кедендік салықтан босатылады.

Консулдық өкілдіктің қызметкері қабылдаған мемлекеттің  территориясына кірген сәттен бастап артықшылықтар мен қорғаншылықтарды  пайдаланулары басталады; егер де олар осы территорияда болған болса, онда консулдық міндеттерді атқаруға кіріскен сәттен басталады. Ал оның отбасы мүшелеріне артықшылықтар мен қорғаншылықтар оған осы режим берілген сәттен бастап таралады, консулда тоқтатылған тоқтайды.

2. Дипломатиялық өкілдік: функциялары, құзыреті, құрамы және персонал

Сыртқы саясат және дипломатия. "Дипломатия" термині мемлекеттердің сыртқы қатынастар органдары қызметінің ерекше нысанының белгісі ретінде Батыс Еуропада XVIII ғ. соңынан бастап белсенді түрде қолданыла бастады.

"Дипломат", "дипломатия" терминдері грек-латынның "дипломат" сөзінен шықты. Солай коне елшілер үшін (ку-ғыншыны, қонақтарды және басқаларды) олардың өкілет-тіктерін бекітетін, сенім грамотасының қызметін аткдрған, қосарланған металл тақтайды атайтын.

"Дипломатия" мен "сыртқы саясат" үғымдарын  ажырата білген жөн.

Сыртқы саясат — ол мемлекеттің халықаралық  істердегі жалпы бағыты. Ол мемлекеттің  мақсаты мен міндеттерін, халықаралық қатынастағы оның қызмет бағытын, сонымен қатар, осы қызметтің нысандары мен төсілдерін анық-тайды.

"Дипломатия" "сыртіфі саясатқа" қарағанда  үғымы тар-лау, өйткені ол соңғыны  жүргізудің бір төсілі болып табылады.

"Дипломатия" сөзінің бірнеше мағынасы бар. Бірін-шіден, бүл "шешілетін мөселенің сипаты мен нақты жағ-дайлары ескерілетін, әскери емес, төжірибиелік іс-шаралар, әдістер мен тәсілдердің жиынтығын біддіретін мемлекеттің сыртқы саясатын жүзеге асыратын құралы"; екіншіден, бұл "мемлекеттің сыртқы саясатының мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыруда мемлекеттің, оның мекемелерінің жөне шетелдегі азаматтардың қүқықтары мен мүдделерін жүзеге асыру.

 

Тақырып 10. Халықаралық қауіпсіздік құқығы 

1. Халықаралык кауіпсіздік құқығының түсінгі жэне кайнар кездері

2. Халықаралык кауіпсіздікті қамтамасыз етудің халықаралык-құқықтық әдістері

3. Қарусыздану кұкығы. Қарулануға құкық

1. Халықаралык кауіпсіздік құқығының түсінгі жэне кайнар кездері

Мемлекетте, биліктің саяси ұйымы ретінде, халықаралық қатынастарда аумаққа билік етуге байланысты әр түрлі конституциялық өкілеттіктер бар. Бүл өкілеттіктерді иемденген мемлекеттік биліктің жо-ғары органдары халықтың еркіне сәйкес к^ізмет жасайды деп болжамдалады. Осындай жағдайларда мемлекеттік би-лік органдары мемлекетке, халықаралық қүқықтың субъек-тісі ретінде тиесілі қүқықгы тікелей жүзеге асырады. Әр түрлі мемлекетерде үкіметтің халықаралық аренада аумаққа билік ету шектеулері қарастырылған. Олардың түрлері:

—  мемлекет шекаралары тек заң негізінде ғана өзгере алады;

— конституция  аумақтың бөлінбеуін жариялайды;

— мемлекеттік  аумақтың қүрамын өзгертетін қүжаітар бекітуге жатады;

—мемлекеттік  аумақтың бөлігін мемлекет иелігінен  шы-ғару үшін үкімет ондай әрекеттерге  өкілетті болуы керек;

—  конституция мемлекеттік аумақтың қүрамына кіретін барлық жерлер мен облыстарды атап шығады.

Әрбір мемлекеттің  халықаралық қүқық субъектісі ретін-де өз аумағын иелену, пайдалану, билік  ету қүқығына басқа мемлекеттердің бүл қүқықты қүрметтеу міндеті  сәйкес болады.

Бүл міндет қол  сүқттаушылық қағидатынътң мазмүны  болады және мемлекеттерге мыналарды  жүктейді:

—күш көрсету  қаупімен немесе күш көрсету арқылы аумақгарды алмау;