Сақтандыру курсына кіріспе

  Негізгі  жеке тұлғаның жедел салымын  сақтандыру – бұл біздің болашағымыздың  кепіл!

  Нарық  және сақтандыру бір-бірімен тығыз  байланысты болғндықтан, нарық  экономикасы сақтандырудың дамуындағы  белсенді ортасы. Нарық бар жерде  тәуелдік кәсіпкерліктің сан  алуан түрлері болады.

  Тәуекел  деген түсініктің қарапайым жағдайындағы  нәтижесі алдын-ала белгісіз шешімдерді  белгілеуді сипаттайды. Кәсіпкердер  бір іске қаражатын сала отырып, болашақта кездесетін оның тағдырына  араласатын барлық жағдайларды  қамтиды.

  Болашақтағы  азды-көпті болатын оқиғаны анықтау,  сонымен қатар одан келешектегі  зияндарды немесе адамдардың  денсаулығына әсер ететін жағдайларды  сақтандыру тәуекелдігі деп атайды.

  Тәуекелдік  – бұл адамзат қимылының барлық  салаларында кездесетін объективті  қүбылыс. Өзінің мән жағдайында  ол зиян шектіретін және шығынға  әкелетін жарамсыз тасымалдау  тәуекелдері автокөліктер, өзен, теңіз  жіне әуе көліктеріне байланысты  келеді.

  Саяси  тәуекелдіктер мемлекеттік басқару  органдарының құқықтарына қарсы  өз азаматтарына істеген істеріне  байланысты және сақтандырушының  жауапкершілік шеңберіне жатуы  мүмкін.

  Сақтандырудың  тәуекелдік кездейсоқтық жағдайда  пайда болғанда ол адам ықпалынан  тыс болғанда ғана мәні болады. Алдағы ұзақ мерзімді болашақта  адамзат өзінің дамуында тәуекелдікті  бақылап отыратын, ал оның жарамсыз  нәтижелерін жоққа шығаруын көрсетеді.  Тәуекелдікті бағалау үшін дәл  ақпарат болуы керек, өйткені  олардың болмағаны тәуекелдіктің  қателігіне әкеліп соғады. Сондықтан  банк қызметінде, азаматтардың салымдарын, қаржыландырып сақтандырудың экономикалық  маңызы оарсан зор екендігі  белгілі. Республика азаматтарының  кәсіпкерлікпен толыққанды айналысуы,  сондай-ақ еркін бәсекелестіктің  кепілі банк қызметінде сақтандырудың  толыққанды қызмет істеуіне байланысты. Бұл проблемелардың түбегейлі  де, толық шешілуі республика  экономикасының алға басуының  кепілі екендігі баршамызға белгілі.

Дәріс бойынша  қорытынды сұрақтар:

1. Сақтандыру өнімінің қалыптасуы.
2. Сақтандыру компаниясының жұмысын ұйымдастыру.
3. Сақтандыру компаниясының инвестициялық портфелін басқаруда әдістерді қолдану.

Актуарлық есеп айырысулар

1. Сақтандыру тарифінің құрылу міндеттері және мәні.
2. Тарфтік ствканың құрамы мен құрылымы.
3. Сақтандыру статистикасының көрсеткіштері.
4. Сақтандыру компаниясының қызметін қаржыландыру көзі ретінде сақтандыру сыйақысы.

  Қандай  да бір өндірістік жұмыстың  немесе қызметтің ақша және  басқа да ресурстарын инвестициялауды  және белгілі мерзімнен кейін  сол жұмсалымынан кіріс алуды  көздейтін коммерциялық қызмет  сақтандырудың объектісі болып  саналады. Нарықты экономиканың  қазіргі жағдайында аталған сақтандырудың  маңызы зор. Қызметін бастаған  кәсіпкерлер болуы мүмкін шығындардан  қорғану үшін сақтандырушымен  мәмлеге келуге ұмтылды. Әулетті  сақтандырушылардың саны жыл  сайын емес, тіпті ай сайын  көбейе түседі. Сақтандыру қоғамының  тиісті оперцияларды өрістетулеріне  мүмкіндік кеңейеді.

  Сонымен  қатар аталған сақтандыру шарты  жасалған уақытта да, оның әрекет  ететін бүкіл кезеңіде өте  күрделі болып есептеледі.

  Коммерциялық  тәуекелдікті сақтандырған ұйым  жауапкершілікті міндетіне алып, нарық жағдайының қолайсыздығынан,  алдын ала білуге болмайтын  өзгерістердің салдарынан жоспарын  жүзеге асыруға қажетті өзге  жағдайдың нашарлауынан туындайтын  шығындарды өтейді.

  Шарт  бойынша жауапкершіліктің шегі  есебіндегі сақтандыру сомасы  сақтандыру ұйымының келісіміне  орай сақтандырушының арызы бойынша  анықталады. Сақтандыру сомасын  белгілеудің екі нұсқасы болуы  мүмкін. Бірінші нұсқа бойынша  сақтанадыру сомасы сақтандырушының  сақтнадырылатын операцияға салған  күрделі жұмсалымының шегінде  белгіленеді.

  Екінші  нұсқа бойынша сақтандыру сомасына  күрделі шығындар ғана емес, шығындардан  күтілетін белгіленген (нормативті) пайда кіреді.

  Егер  белгіленген кезеңде сақтандырылған  операциялар қаралған өтімділікті  бермесе, сақтандырушыға шарт  бойынша шығынның мөлшері өтеледі.  Сақтандыру өтемі сақтандыру  сомасы мен сақтандырлған коммерциялық  қызметтің нақты қаржы нәтижесінің  арасындағы айырмашылық түрінде  анықталады.

  Сақтандыру  сомасын белгілеу тәсілдемесіне  байланысты сақтандырудың мазмұны  да өзгереді. Бірінші нұсқада  сақтандырушының шығындары өтеледі;  оны инвестицияны сақтандыру  деп атауға болады. Екінші нұсқада  шығындар мен нормативтік пайда  өтеледі, сол себепті оны кірісті  (пайданы) сақтандыру деп атауға  болады.

  Сақтандырудың  мақсаты мүмкін болатын ысыраптан  қорғау болып саналып, сақтандыру  шартының мерзімі күрделі шығынның  өтемділік уақытымен түрлеріне  қарай елеулі біріккен кәсіпорындар  үшін түрліше болады. Атап айтқанда  ол кәсіпорынның көлеміне (демек,  оның құрылу уақытында), қызметінің  ұйымдастырылуына, орналасқан жеріне  және өзге де факторға тәуелді  болады. Сондықтан олардың кейбір  стандартталуы мақсатқа сай болса  да, өзара шарттың мерзімдерін  дараландырудың сөзсіз болатынынан  көрінеді(ең болмағанда аталған  сақтандырудың алғашқы кезінде).

  Мүлікті  сақтандырудың басқа түрлеріне  қарағанда шарттың қолдану мерзімін  анықтаған кезде сақтандырушы  мен сақтандырушының мүдделерінің  басқаша көрінетін атап көрсеткен  жоқ.

Дәріс бойынша  қорытынды сұрақтар:

1. Сақтандыру жарнасының мәні.
2. Істі жүргізу шығындары тарифтік ставка элементі ретінде.
3. Сақтандыру сыйақысын есептеудің ерекшелігі және жалпы қағидасы.

Сақтандырудағы  маркетинг

1. Сақтандыру маркетингі: мәні, қажеттілігі, қалыптасуы.
2. Сақтандыру рыногын сегменттеу.
3. Потенциалды сақтандырушыны зерттеу.

  Қарастырылып  отырған сақтандырудың ерекшелігі  сол, сақтандырылған коммерциялық  оперциялардың түпкі нәтижелері  көрінетін сақтандыру мерзімі  аяқталған шақта өтем төленеді.

  Сақтандырудың  басқа түрлерінде шығын үшін  өтем төлеудің қажеттілігі сақтандыру  шартының қолданылуының кез келген  сәтінде туындауы мүмкін. Коммерциялық  тәуекелдікті сақтандыру кезінде  төлем мерзімінің анықталғаны  түскен жарнаны жоспарлы түрде  пайдалануға мүмкіндік беріп,  сол мерзімге қор құруға жағдай  жасайды.

  Сондықтан  сақтандыру шартының қолдану  мерзімі келіскен кезде ғылыми  негізделген кепілдемелергше, өндірістік  және өндірістік емес қызметтердің  салаларындағы инвестициялардың  өтімділігі жөніндегі отандық  және шетелдік тәжірбиелердің  талдауларына сүйену қажет.

  Принцип  бойынша сақтандыру өтемі шарт  мерзімі аяқталмай тұрып төленуі  мүмкні. Егер ғылымдық ауқымдағы  қандай да бір оқиғаның нәтижесінде  жұмсалған қаржыны қайтару, пайда  табу мүмкін болмаған жағдайда  өтем мерзімнен бұрын төленуі  мүмкні. Ондай оқиғалар туралы  сақтандырушыға жедел хабарлау  керек. Нарық жағдайымен байланысты  көпшілік оқиғалардың ықпалы  белгіленген түзетуге көнеді. Қолайсыз  өзгерістер де уақытша болуы  ықтимал. Сондықтан коммерциялық  қызметтер нәтижесі және өтімнің  көлемі туралы сақтандыру мерзімінің  аяғында жауап табуға болады.

  Сақтандыру  сипаты шарт жасауға бір қатар  міндетті талаптар қоюға себепші  болады.Сақтандырушының сол қызметке  рұқсаты, лицензиясы және патенті,  өзге де қажетті құжаттары  болуға тиіс. Тәуекелдіктің дәрежесін  талқылауға мүмкіндік беретін  алдағы коммерциялық қызмет, одан  күтілетін қызмет, одан күтілетін  кіріс, соған байланысты шығыс  жасалған өзара шарттар, барлық  жағдайлар туралы, ол сақтандыру  туралы жазбаша арызында толық  ақпаратберуге тиіс. Әрине, сақтандыру  ұйымдарының өздері де ұқсас  кәсіпорындардың қызметтерінің  нәтижелері туралы деректерді жинауға және талдауға міндетті. Банктерге және өзге де несиелерге мерзімі өткен қарыздары бар кәсіпорындармен шарт жасауға болмайды.

  Сақтандыру  шартын жасаған кезде сақтандыру  тәуекелдігінің дәрежесіндегі барлық  өзгерістерді хабарлау және мол  тәуекелдікті ұлғайтатын әрекеттерге  жол бермеу жөнінде сақтандырушының  міңндеттерін алдын ала қарастыру  қажет.

  Сақтандырушының  өзге түрлеріндегі сияқты сақтандыруға  және сақтандыру жауапкершілігіне  қабылданған кезде кейбір шектеулер  қою қажет. Делдалдық  қызметтің,  сақтандыру бизнесіне бәс тігіуге  және басқаларды сақтандырудан  шығарып тастау мақсатына сай  болады. Ереже бойынша соғыстан  және әскери қимылдардың, мемлекеттік  органдардың шешімдері мен саяси  төңкерістің, валюта курсының  өзгерісінің, негізгі алынған  кәсіпорынға (цехқа) несие беруден  банктің бас тартуының салдарынан  орын алатын шығындары сақтандыру  жауапкершілігінен шығарылады.

  Сақтандырушының,  оның сеіктестерінің немесе олжа  табушылардың әрекеттері салдарынан  туындаған шығындардың орны толтырылмайды.

  Алайда, әрбір сақтандыру ұйымы өз  міндетіне алған тәуекелдікті  шектеуге немесе кеңейтуге құқылы.

  Сақтандыруды  жүргізгенде ең аз франчизді  (мысалы, 5%) белгілеп, оның мөлшерін  көбейтуге сақтанушыға құқық  берген жөн. Өтемнің ең жоғары  сомасын шектеу қою да мақсатқа  сәйкес болады (мысалы, шығынның 80%).  Коммерциялық тәуекелдікті сақтандырудың  жарналарының (тарифтерінің) мөлшерлемені  көптеген факторларға байланысты: қызмет түрі, сақтандыру мерзімі,  нарық қатынастарының тұрақтылығының  дәрежесі және басқалар. Әрбір  кәсіпорын үшін тәуекелдік дара  болып саналады. Демек, мүкіндігіне  қарай төлем мөлшерлерін де  дараландыру керек.

  Аталған  сақтандырудың тарифтері несиелерді  сақтандырудың мөлшерлерімен айтарлықтай  өзара байланысты. Ондай жағдайларда  нарық жетігі күшті әсер етеді.

  Жаңа  техника мен технология енгізу  жолымен өндірісті қарқындандырудың  қосымша резервтерді іздестірмей  жекешелендірілген кәсіпорын қызметінің  тиімді болуын мүмкін емес. Бірақ  ескі құрал-жабдықты немесе технологиялық  үрдісті алмастыру өндіріс деңгейінің  уақытша құлдыраумен байланысты болғандықтан, түсетін кірістер де төмендейді. Ондай техникалық және технологиялық тәуекелдер кәсіпорындардың ғылыми-техникалық үрдіске деген мүдделілігін айтарлықтай төмендетеді. Жаңа техника мен технологияны енгізу тәуекелділігін сақтандыру ондай мүдделілікті ынталандыра алады.

  Жаңа  техника мен технологияны енгізуден  кәсіпорындардың шеккен зиянын  сақтандырушы толық өтейді.

  Келешекте  арналған сақтандырудың бұл түрінің  объектісі жаңа техника мен  технологияны енгізуден туындаған  уақытша залалдар болып табылады. Сонымен залалдар жаңа техниканы  енгізу кезіндегі орташа айлық  кірістің (пайданың) арасындағы айырмашылық  есебінде анықталады. Сақтандырудың  қамтамасыз етілуі кәсіпорындардың  шеккен зиянының барлық сомасын  қамтуға тиісті, яғни жүз пайызға  тең болады. Сонымен мсақтандыру  төлемдерін есептеген кезде жеңілдіктер  мен шегерімдер жүйесін белсенді  түрде қолданады.

  Аталған  сақтандыру түрінің сақтандыру  оқиғасы өзара байланысты екі  факторлы өзіне біріктіруге тиіс: біріншіден, өндіріске жаңа техниканы  немесе технологиялық үрдісті  енгізудің бар болу фактісін; екіншіден, соған байланысты енгізімнің  алдындағы кезеңмен салыстырғандағы  кәсіпорын кірісінің (пайдасының) азаюын;