Сызықық есептеу жүйесін крамер әдісімен шешу

(басы), END (соңы)–ашу, жабу  жақшаларының  ролін   орындайтын  қызметші  сөздер.Меншіктеу   операторының  жазылу   үлгісі:

<айнымалы   атауы>:= <өрнек >

Мысалы: x:=65,25;    y: =x;    u:=5/x +4*y; y=4-5*cos(x)+6*sin(z); Pi:=3,14;

       Оперативті   жадыдан  мәндерді  монитор   экранына  шығару WRITE операторы арқылы   беріледі. Мысалы,  х,у айнымалыларының  мәндерін экранға   шығару операторы – write(x, y), мұнда  х,у  айнымалыларын WRITE (жазу) операторының  параметрі деп  те  атайды.  Параметрлері   үтір  арқылы  бөлініп, жай  жақшалар  ішінде   жазылады.

WRITE операторының  түрлі   түрде  жазылу  мысалдары: 

1) WRITE (x);

2) WRITE(x,‘    ‘, y);      (‘ ‘) - бос  орын  белгісі 

3) WRITE (3*x+5,’  ‘, y+2);

4) WRITE (x:n:m);  WRITE(x/2:7:3)

5) WRITE (‘х-ті   енгіз.);

Паскальда   белгілі  мақсатта  пайдаланылатын  жүйелік   файлдар  бар. Олардың  стандартты  атаулары:

INPUT- клавиатурадан   ендіру   файылының  аталуы

OUTPUT-экранға   шығару  файылының  аталуы

LST-принтерде  басып   шығару файылының  аталуы   т.б.

Паскаль  тілінде   құрылатын   программада   операторлар  мүмкіндігінше   нөмірленбейді(белгі   қойылмайды); әр  опрератордан  соң   нүктелі  үтір  таңбасы қойылады (ол операторларды  ажырату  белгісі );   бір  жолға  сыйғанша  бірнеше   операторды   орналастыру  мүмкін. Операторларды  жол  басынан  бастап  жазу,  бір  жолға   бірнеше   операторды   орналастыру  және ЕND   қызметші  сөзінің  алдындағы   оператор  соңына  нүктелі  үтір  таңбасын   қою  міндетті  емес. Программаны  оқуға  ыңғайлы  етіп   орналастырса  болғаны. Қызметші  сөздер  мен  атауларды   жазуға   үлкен  не  кіші  латын   әріптерін   пайдаланудың  айырмашылығы  жоқ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.7 Берілгендерді   сипаттау

Бүтін  типтер - жадыда  1 ден 4  байтқа   дейін   орын  алатын  мәнді айтады. Бұл   мәндер    кейбір  арифметикалық    операциялар   орындай  алады.

 

Тип	Диапазон	Жадыда  керек орын
Byte	0..255	1
Shorint	-128..127	1
Integer	-32768..32767	2
Word	0..65535	2
longint	-2147483648..2147483647	4

Бүтін типтерге келесі арифметикалық  операциялар орындайға болады:

+, -, /, *, div, mod  және <><=>=стандартты  функциялар: abs(x), odd(x), chr(x), sqr(x), sqrt(x) т.б.

Нақты типтер – жадыда  4-ден 6 байтқа дейін орын алатын мәнді айтады.  Бұл мәндер  арифметикалық операциялар орындайды.

 

Тип	Диапазон	Жадыда  керек орын
Real	2.9*10E – 39..1.7*10E38	6
Single	1.5*10E – 45..3.4*10E38	4
double	5.0*10E – 324..1.7*10E308	8
Extended	1.9*10E – 4951..1.1*10E4932	10
comp	-2E+63+1..2E +63-1	8

 

Бүтін типтерге келесі арифметикалық  операциялар орындайға болады:

+, -, /, *, div, mod  және стандартты  функциялар: abs(x), odd(x), chr(x), sqr(x), sqrt(x) т.б.

 

 

2.8 Сызықтық  алгоритм

Сызықтық   алгоритм  негізінде   құрылған   программаны  сызықтық  деп,  оның   жай  типті   айнымалыларды   пайдаланып  құрылған   түрін   қарапайым   деп  те  атайды.

 

1.1-мысал . 854 пен 456  сандарының қосындысын табу керек болсын.

  

Program kos;                          схемасы

    var a, b, s:  real;

   begin

   а:=6.5;  b=3.9;

   S:=a + b;

   write(’s:=’, s:7:5);

   end.

    

   

  Барлық  меншіктеу    операторларын   пайдаланып,  айнымалылардың   түрлі   мәндерімен   жұмыс   істеу   ыңғайлы  емес,  себебі  әр  жолы ,  меншіктелінетін   мәндерді   алмастыру   керек.

Программаны  өзгертпей   жұмыс   істеу  үшін READ (оқу)   операторын   пайдалану ыңғайлы. Оның   жазылу   түрі:

       READ (x1,х2,...,хк)

Мұндағы  хі (і=1,2,3,...,к)    ендірілетін мәндерді   сәйкес   түрде   қабылдайтын   айнымалылар.

Енді   мысалды READ   операторын  пайдаланып,  программаны   жалпы   жағдайға   лайықтап   жазайық.

 

program  kos;

var a, b, s :real;

begin

        write (’a, b=’);

        readln (a,b );

        S:= a+b;

        write (’s:=,’s:9:4)

end.

 

Программаның  орындалу   барысында READ   операторы кездессе,  машина   айнымалылар мәндерін  ОЖ- ға   ендіруді   күтіп,  тоқтап  қалады.  Мәндерді   клавиатурадан   аралықтарына   бос  орын    қалдырып   теріп, Enter   пернесін  басса,  программаның  орындалуы  одан  әрі   жалғасады.

READ   опреторының   алдында   мәндерді  ОЖ   ендірілуі   тиіс   айнымалыларды WRITE   операторы   арқылы   экранда    көрсетіп  қойған   жөн.

1.2 мысал. Қабырғалары   берілген,  үшбұрыштың   ауданын   табу  керек.

   program  audan;

  var

     a, b, c, p, s: real;                      

  begin

         write (’a, b, c=?’);

         read (a, b, c);

         P:=(a+b+c)/2;                                

         S:=SQR (p*(p-a)*(p-b)*(p-c));         

          write (’p:=’,p:4:2,‘s:=’,s:4:2)               

  end.

 

    WRITE, READ-  Паскальдың   стандартты   атаулары.   Кейде   олардың    соңына LN    жалғауын   қосып, WRITELN, READLN    түрінде   жазу   қажет.  Мысалы:

   readln (a, b, h);

  writeln (x: 6: 2).

Мұндай   оператор   орындалған   соң   курсор   экранда   өзінің   тұрған   орнынан   келесі   жолдың   басына   ауыстырылады   да,   кезекті    оператордың   орындалуы   экранда   осы   жерден   бастап,    көріне   бастайды.  Егер келесі   жолды   бос   күйінде   тастап   кету   қажет   болса,   программаға   соңғы   орындалатын LN   жалғаулы    операторлардан  соң   параметрсіз WRITELN    операторын   енгізсе   болғаны.

 

1.3 - мысал. x, у  үшін  х²-sin(у)  мәнін экранға   шығару   программасын  құру  керек.

program f;

uses crt;

var    x, y, p: integer;

begin

clrscr;

write('x, y='); 

readln (x, y);

p: =sqr(x) -sin( y);

writeln;

write('p:=',p)

end.

 

Программаның  орындалуы     экранда  мынандай  түрде  болады.

{Ctrl+F9   (компиляцияға жібереміз)}

 x, y=

   45   

   45

{Alt+F5   (жауабын аламыз)}

   p=57

Мұндағы   clrscr (clear screen-экранды   тазалау).

Uses crt, keupressed  Турбо   Паскальдағы    тиісті   жүйелік   программалардың  crt атаулы   бөліміндегі   экранның  текстік   режимін   басқару  құралдары.

Символдық  шамаларды  жолмен  және   бағана  бойымен  жазу.

program semia;

uses crt;

begin

clrscr;

writeln('Ernur,', 'Ainur,');

writeln('Adiljan,', 'Aisulu,');

writeln ('Marat,', ' Aknur');

writeln('Leila,', 'Timur,');

     writeln;

          end.

 Түсініп   оқуға   жеңіл   болу  үшін   күрделі  программның   әр   жеріне  түсініктемелер   жазылады.  Олар   { }  не  (*)   символдарының   аралықтарына   орналастырылады, мысалы: {Аудан}, {*Периметрдің   жартысы*}. Компьютер түсініктемені   оқымай  тастап   кетеді,  ол  тек   программаны    оқуды   оңайлату    үшін   ғана   қажет.

 

   1.4  - мысал. Write   операторын   пайдаланып ,  өрнектер , тақырыптар  орнаменттер салу  процедурасы

 

PROGRAM   х ;

BEGIN

WRITELN ('       х   ' );

WRITELN ('     x   x     ' );

WRITELN ('   x      x ' );

WRITELN (' x х х х х x ' );

END .                                          

        Баспасы                   х  

        x    x    

                x      x

                                                                            x х х х х x     болады.

1.5- мысал. А,В  сандарының   арифметикалық   және   геометриялық   ортасын  анықтайтын   программа   жазыңдар,    а, в    санының   арифметикалық  ортасы    (а+в)/2;   в, а санының геометриялық   ортасы:  

 

PROGRAM   Esep;

VAR

A,B,P,S :REAL;

BEGIN

READ ( A,B );

P=SQR(A*B); 

S;=(A+B)/2;

WRITELN (' P= ',P);

WRITELN (' S= ',S);

END.

1.6- мысал. Тік бұрышты үшбұрыштың катеттері берілген. Оның гипотенузасын және ауданын табатын программа құр. A²+B²=C²; C=

 

PROGRAM   Esep-1;

VAR

      A,B,С,S:REAL;      { айнымалыларды сипаттаймыз}

BEGIN

         READ (A,B );             {айнымалыларды енгізу}

C:=SQRT(SQR(A)+SQR(B));    {есептеу}

S:=A*B/2;

WRITELN(‘S=’, S);

WRITELN ('C=',C);               {Жауабын шығару}

END.

1.7- мысал.  х  және y   нақты сандары берілген. есептейтін программа құр.

PROGRAM   Esep-2;

VAR

      X,Y,Z :REAL;      { айнымалыларды сипаттаймыз}

BEGIN

WRITELN(‘X=’);

         READ (X );               {X-ті енгіземіз}

WRITELN(‘Y=’);

         READ (Y );           {Y-ті енгіземіз}

 Z:=(ABS(X)-ABS(Y))/(1+ABS(X*Y));    

WRITELN (' Z= ',Z);              

END.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.9 Шартты Оператор.  Жай Шарт.

Шартты   көшу  операторы.

Шартты   көшу   операторы,  белгілі   бір   шарттардың   орындалуына  байланысты,   операторлардың   орындалу   тәртібін   өзгертіп   отырады. Бұл     операторларды   екі   түрде   жазуға  болады;

 

Толық   түрі                              Толық   түрі  Паскаль  тілінде

Егер   шарт                                           IF-THEN-ELSE

         онда  1 -серия                     if A then B  else

      әйтпесе  2-серия                 жазылу  үлгілері                                 

бітті                                         IF (шарт) THEN(оператор1 )ELSE(оператор 2)  

 

Екі   серияның   біреуі   ғана   орындалады. Егер   шарт   сақаталатын  болса, онда   1 - серияны, ал  шарт   орындалмаса, 2 - серияны   орындау  керек.                    

 

 

 

 

 

 

Қысқаша  түрі                                                       Паскальда

егер  шарт      онда  серия бітті

IF-THEN(қысқартылған  түрі) Жазылу  үлгісі IF(шарт) THEN(оператор) Бұл   жағдайда   шарт   сақталса,  онда   серия   орындалады,  ал  қарсы   жағдайда   серияны   аттап   өтеді.

Мұндағы IF (егер), THEN (онда), ELSE (әйтпесе) - қызметші  сөздер

 

ELSE сөзінің  алдындағы  оператордың  соңына  нүктелі   үтір  қойылмайды.

Толық  түрде   берілген IF  опрераторының   орындалуында   шарттың   мәні   ақиқат болса,   басқару   бірінші   операторға,  жалған  болса,  екінші   операторға  өтеді. Қысқартылған    түрде   берілген IF  опрераторының   орындалуында   шарттың   мәні   ақиқат  болса,  басқару   операторға,  жалған  болса,  оны  аттап  өтеді.

 

2.1  мысал. Функцияның   мәнін   есептеу   керек.

          х²+3, x<1

 y=

          sinx +4, x>=1

Программа:

program man;

(*функцияның   мәнін   есептеу*)